Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πως τα διεθνή χρηματιστήρια στην ουσία βρίσκονται στα υψηλότερα ιστορικά τους επίπεδα. Είτε μιλάμε για την, με μεγάλη διαφορά, σημαντικότερη χρηματιστηριακή αγορά του κόσμου, αυτή των ΗΠΑ, είτε για τη Γερμανική είτε για την Ινδική, είναι σαφές πως σχεδόν παντού βρισκόμαστε πολύ κοντά σε ιστορικά υψηλές τιμές για τους βασικούς δείκτες.
Η μεγάλη εξαίρεση βέβαια είναι η αγορά της Κίνας αλλά το μέγεθος αυτής της αγοράς είναι τέτοιο που δεν μπορεί να αλλάξει τη γενικότερη εικόνα. Η επενδυτική αισιοδοξία είναι τέτοια που είδαμε την κατάρριψη ενός ρεκόρ που μέχρι πριν λίγο καιρό νομίζαμε πως θα έμενε για πάντα «απόρθητο», δηλαδή των υψηλών της ιαπωνικής χρηματιστηριακής αγοράς που είχαν σημειωθεί το 1989 λίγο πριν το σκάσιμο της τεράστιας -όπως αποδείχθηκε τελικά - φούσκας των ακινήτων στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου.
Το τι βρίσκεται πίσω από τη σταθερή άνοδο των αγορών και την καλή διάθεση των επενδυτών δεν είναι εύκολο να περιγραφεί μονολεκτικά. Μπορούμε να πούμε, όμως, πως η ανθεκτικότητα που δείχνει η αμερικανική οικονομία, αλλά και οι περισσότερες σημαντικές οικονομίες στον κόσμο πλην της κινεζικής, συνδυάζεται με την πεποίθηση πως ο ανοδικός κύκλος επιτοκίων που ξεκίνησε στις αρχές του 2022 έχει ήδη κλείσει. Έτσι, οι διεθνείς επενδυτές μπορούν να αφήσουν τη φαντασία τους να καλπάσει στο μέλλον και να οραματιστούν τις τεράστιες ευκαιρίες που δημιουργεί η τεχνολογική πρόοδος για τις διεθνείς επιχειρήσεις.
Δεν αναφερόμαστε μόνο στην Τεχνητή Νοημοσύνη και τη μεταμόρφωση που αναμένεται να φέρει αλλά και στις εξελίξεις στον χώρο της ιατρικής, στη συνεχή βελτίωση της αποδοτικότητας του ευρύτερου βιομηχανικού τομέα και στην πορεία προς έναν ψηφιακό, πράσινο και ηλεκτρικό κόσμο.
Η ανθεκτικότητα που έδειξαν τελικά τα διεθνή χρηματιστήρια παρά την επίθεση που δέχθηκαν από τον πληθωρισμό και τα ανοδικά επιτόκια, έχει πείσει το μεγαλύτερο μέρος της επενδυτικής κοινότητας πως ό,τι και να γίνει η επένδυση στις διεθνείς χρηματιστηριακές αγορές είναι ένα είδος μονόδρομου, τουλάχιστον για όσους ακολουθούν την πορεία των μεγάλων μετοχών και των βασικών χρηματιστηριακών δεικτών.
Αν λάβουμε υπόψη μας και το γεγονός πως μιλάμε πλέον για μία παγκόσμια οικονομία στην οποία συμμετέχει πολλαπλάσιος πληθυσμός από αυτόν που συμμετείχε πριν το 1990 θα μπορούσαμε να δεχθούμε και τη θεωρία που λέει πως το μέλλον είναι λαμπρό για όλους αφού υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα μέχρι πολλά δισεκατομμύρια κάτοικοι του πλανήτη να φθάσουν το επιθυμητό για τους ίδιους επίπεδο διαβίωσης.
Δεν αποκλείεται καθόλου να έχουν δίκιο όσοι κρατούν μία σαφώς αισιόδοξη στάση και αρνούνται να πέσουν θύματα της υψοφοβίας που προκαλούν σε πολλούς τα τωρινά επίπεδα των χρηματιστηριακών δεικτών. Ακόμα, όμως, και να έχουν δίκιο, αυτό δεν σημαίνει πως οι αγορές θα ακολουθούν μια σταθερή ανοδική πορεία χωρίς αναταράξεις.
Εδώ που τα λέμε μάλιστα, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που δυνητικά θα μπορούσαν να προκαλέσουν μία απότομη και μεγάλη σε εύρος πτώση στις αγορές, μικρής ή μεγάλης χρονικής διάρκειας. Όσο και να δυσαρεστούν τους περισσότερους επενδυτές, οι απότομες και βαθιές πτώσεις είναι δομικό χαρακτηριστικό των χρηματιστηρίων και πολύ συχνά αποτελούν και σημαντικές ευκαιρίες για όσους έχουν τα χρήματα και τη σωστή επενδυτική ψυχολογία για να τις εκμεταλλευτούν. Ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες;
Ας ξεκινήσουμε από αυτόν της παραμονής των επιτοκίων αναφοράς σε υψηλά επίπεδα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από αυτό που έχουν προεξοφλήσει οι επενδυτές. Αν γίνει κάτι τέτοιο, θα οφείλεται κατά πάσα πιθανότητα στον δισταγμό των κεντρικών τραπεζών να κηρύξουν και επίσημα τη νικηφόρα λήξη του πολέμου κατά του πληθωρισμού που ξεκίνησαν πριν περίπου 2 χρόνια.
Βέβαια, μία καθυστέρηση μερικών μηνών στην ουσία δεν σημαίνει πολλά πράγματα. Μπορεί όμως να συνοδευτεί από νευρική αντίδραση των αγορών ομολόγων και σημαντική αύξηση των αποδόσεων των ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου, βραχυπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης διάρκειας.
Σε μία τέτοια περίπτωση, θα αυξηθεί ο ανταγωνισμός απέναντι στις μετοχές (κυρίως λόγω της ανόδου των βραχυπρόθεσμων αποδόσεων) και θα αρχίσει η επιβάρυνση των επιχειρήσεων (κυρίως λόγω της ανόδου των μακροπρόθεσμων αποδόσεων). Και τα δύο αυτά αποτελούν καθαρά αρνητικές εξελίξεις για τις μετοχικές αγορές και μπορούν πολύ εύκολα να προκαλέσουν σημαντική πτώση στις τιμές των μετοχών, όπως εξάλλου είδαμε το 2022 και το 2023.
Σχετικός, και συνδεδεμένος, με τον προηγούμενο κίνδυνο είναι αυτός που μπορεί να προέλθει από τις διεθνείς αγορές ακινήτων και κυρίως τις αγορές εμπορικών ακινήτων στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη (αφήνουμε απ’ έξω τον κίνδυνο από τα κινεζικά ακίνητα, όχι γιατί δεν είναι σημαντικός αλλά γιατί δεν έχουμε αρκετή ενημέρωση και πληροφόρηση για να μπορούμε να κάνουμε εκτιμήσεις άξιες λόγου).
Είναι γνωστό, μέσα από τις πληροφορίες του διεθνούς Τύπου αλλά και μέσα από δηλώσεις στελεχών των τραπεζών και των εποπτικών αρχών, πως η κατάσταση σε αυτόν τον τομέα είναι αρκετά εύθραυστη. Αυτή τη στιγμή, η κατάσταση μάλλον ελέγχεται αλλά μία πιθανή άνοδος των επιτοκίων και του κόστους χρήματος θα χειροτέρευε πολύ την κατάσταση και θα δημιουργούσε και νέους φόβους για την υγεία πολλών και σημαντικών τραπεζών στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Το πλήγμα που θα υποστούν οι αγορές σε μία τέτοια περίπτωση θα είναι αρκετά μεγάλο. Μία πρώτη γεύση είχαμε πάρει πριν από έναν περίπου χρόνο με την αφορμή των προβλημάτων στην Credit Suisse και τις περιφερειακές αμερικανικές τράπεζες.
Δεν χρειάζεται να πούμε και πολλά για τον κίνδυνο που συνιστά για τις αγορές (και όχι μόνο για αυτές βέβαια) μία πιθανή σημαντική αύξηση της γεωπολιτικής έντασης. Υπάρχουν αρκετές εστίες κινδύνου που μας έρχονται στο μυαλό αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία και η έκρυθμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή είναι οι πρώτες δύο.
Το πόσο έντονα μπορεί να ταραχτούν οι χρηματιστηριακές αγορές από μία εξέλιξη τέτοιου τύπου το είδαμε πριν δύο χρόνια όταν έγινε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, και είναι βέβαιο πως όλοι οι επενδυτές γνωρίζουν τον κίνδυνο, ή τουλάχιστον οφείλουν να τον έχουν υπόψη τους. Όπως επίσης και τον κίνδυνο από μία πιθανή αναζωπύρωση της έντασης μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ.
Στην κατάσταση της κινεζικής οικονομίας αναφερθήκαμε και παραπάνω, εστιάζοντας όμως στα προβλήματα που έχει δημιουργήσει ο τομέας των ακινήτων. Κανείς όμως δεν μπορεί να είναι βέβαιος πως το μόνο πρόβλημα της κινεζικής οικονομίας βρίσκεται στον τομέα του real estate.
Η αδιαφάνεια που χαρακτηρίζει την κατάσταση, σε συνδυασμό με τις συνεχείς κυβερνητικές παρεμβάσεις διαφόρων ειδών, δεν μας δίνει την δυνατότητα να πάρουμε μία - όσο το δυνατόν πιο - σαφή εικόνα της πραγματικής κατάστασης της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου.
Αν έχουν δίκιο ορισμένοι έμπειροι παρατηρητές των κινεζικών πραγμάτων οι οποίοι επισημαίνουν πως το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Κίνα είναι πλέον η έλλειψη εμπιστοσύνης στην κρατική καθοδήγηση της οικονομίας και όχι η κατάσταση στον τομέα των ακινήτων, τότε η πιθανότητα εκδήλωσης κάποιου μείζονος επεισοδίου δεν πρέπει να θεωρείται αμελητέα. Σε μία τέτοια περίπτωση, το χτύπημα στις διεθνείς αγορές θα είναι πολύ μεγάλο.
Δεν έχουμε ασχοληθεί καθόλου με έναν άλλο κίνδυνο, πολύ πιο κατανοητό αλλά εξίσου σοβαρό για τις αγορές και ειδικά για τις τεχνολογικές μετοχές που οδηγούν τις πιο πολλές φορές την ανοδική κούρσα. Το γεγονός πως μάλλον είναι πολύ αισιόδοξα αποτιμημένες. Αυτή είναι μία εναλλακτική διατύπωση της εκτίμησης πως οι μετοχές αυτές είναι ακριβές και οι τιμές τους ενσωματώνουν αυτή την περίοδο προσδοκίες που είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν.
Ο κύριος φόβος εδώ είναι πως η ευφορία που έχει κυριεύσει τις αγορές σχετικά με την επανάσταση που φέρνει η Τεχνητή Νοημοσύνη θα δώσει τη θέση της σε έντονη απογοήτευση αν τα οικονομικά αποτελέσματα ορισμένων από αυτές δείξουν πως «τα νούμερα μάλλον δεν βγαίνουν». Το ιστορικό προηγούμενο της φούσκας των εταιρειών dot.com στις αρχές του αιώνα και η κατάρρευση πολλών τεχνολογικών μετοχών από το καλοκαίρι του 2021 και μετά, μας θυμίζουν τι μπορεί να συμβεί σε μία τέτοια περίπτωση.
Προφανώς, υπάρχουν και άλλοι πιθανοί κίνδυνοι. Προφανώς, επίσης, κάποιοι από τους κινδύνους που προαναφέραμε μπορούν να συνδυαστούν μεταξύ τους και να κάνουν τα πράγματα ακόμα χειρότερα. Μπορεί όμως τελικά να μην γίνει απολύτως τίποτα και οι αγορές να συνεχίσουν την άνοδό τους με πολύ μικρές καθοδικές διορθώσεις.
Εμείς δεν μπορούμε φυσικά να κάνουμε οποιαδήποτε πρόβλεψη, είμαστε όμως βέβαιοι πως οι κίνδυνοι στους οποίους αναφερθήκαμε είναι απολύτως πραγματικοί και μπορεί να ενεργοποιηθούν πολύ γρήγορα και απότομα, χωρίς προειδοποίηση. Καλό είναι λοιπόν να τους έχουμε στο νου μας, ειδικά αν οι αγορές εξακολουθήσουν να ανεβαίνουν με τον ίδιο τρόπο που μας έχουν συνηθίσει τους τελευταίους μήνες.
