Συγκρατημένη αισιοδοξία για μία βιώσιμη πολιτική διευθέτηση της Λιβυκής Κρίσης επιτρέπουν οι τελευταίες εξελίξεις στην γειτονική μας χώρα με αποκορύφωμα την συγκρότηση μεταβατικής εκτελεστικής εξουσίας την 5 Φεβρουάριου, τον σχηματισμό Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας – ΚΕΕ (NGU) και την ψήφο εμπιστοσύνης που έλαβε στην Βουλή των Αντιπροσώπων στην Σύρτη την 10 Μαρτίου. Για το πώς φθάσαμε στην συγκρότηση της μεταβατικής εκτελεστικής Διοίκησης, δηλαδή Πρωθυπουργός και τριμελές Προεδρείο και κάποια άλλα κρίσιμα θέματα που μας αφορούν ως χώρα, αναλύσαμε στο Liberal δύο ημέρες μετά από την «εκλογή» τους από τους 74 «αντιπροσώπους» των παρατάξεων, φυλών και φατριών στο Λιβυκό Φόρουμ Πολιτικού Διαλόγου (LPDF).
Διαμόρφωση της «προσωρινής» εξουσίας στην Λιβύη
Η ΚΕΕ (NGU) της Λιβύης, μπορεί να χαρακτηρίζεται ως μεταβατική, αλλά εκτός από την διεξαγωγή των Προεδρικών και Βουλευτικών εκλογών την 24 Δεκεμβρίου, ημέρα που η χώρα εορτάζει την Εθνική της Ανεξαρτησία, (αν φθάσουμε βέβαια εκεί… ομαλά) έχει το σημαντικό και συνάμα πολύ δύσκολο έργο να συμφιλιώσει την χώρα και να ενοποιήσει δομές και λειτουργίες μετά από σχεδόν επτά χρόνια εμφυλίων συγκρούσεων! Θα μπορέσει όμως να εκπληρώσει και κατά πόσο αυτήν την αποστολή με μία τέτοια πολυπαραγοντική «εξίσωση» ευθραύστων ισορροπιών και συμφερόντων μέσα και έξω από την Λιβύη; Οι ακριβείς αρμοδιότητες της Κυβέρνησης του 61χρονου πάμπλουτου επιχειρηματία του κατασκευαστικού κλάδου Αμπντούλ Χαμίντ Μοχάμεντ Νμπέιμπα ή Νταμπέιμπα από την Μισράτα, μία ουσιαστικά «πόλη- κράτος» «εμποτισμένη» από την Μουσουλμανική Αδελφότητα, πρόκειται να καθοριστούν στο επόμενο χρονικό διάστημα από την Βουλή των Αντιπροσώπων. Αυτές θα πηγάζουν από το σχέδιο Συντάγματος του 2017 για το οποίο έχει συμφωνηθεί να εγκριθεί με δημοψήφισμα, με απλή πλειοψηφία σε καθεμία από τις τρεις γεωγραφικές περιφέρειες της Λιβύης, δηλαδή στην Τριπολιτάνια (Δυτική Λιβύη), Κυρηναϊκή (Ανατολική) και Φεζάν (Νότος).
Αποτελείται από 33 Υπουργούς εκ των οποίων 5 γυναίκες και δύο Αναπληρωτές Πρωθυπουργούς. Η σύνθεση της μπορεί θεωρητικά να στηρίζεται στην γεωγραφική εκπροσώπηση της Λιβύης αλλά αποτελεί αποτέλεσμα παρασκηνιακών διαβουλεύσεων και προϊόν ενός μεγάλου παζαριού μεταξύ των εσωτερικών – εξωτερικών δρώντων. Ως άνθρωπος του ….Καντάφι ο νέος Πρωθυπουργός Νταμπέιμπα ακολούθησε τον βασικό κανόνα του προσπάθησε να συμπεριλάβει πρόσωπα προερχόμενα τουλάχιστον από τις βασικές φυλές και φατρίες της Λιβύης και βέβαια ως βασικός συνεργάτης του ερντογανικού καθεστώτος και για δεκαετίες συνεταίρος τουρκικών κατασκευαστικών εταιρειών έλαβε υπόψη και τις επιθυμίες της Άγκυρας.
Τον Πρωθυπουργό πλαισιώνουν ένας Αντιπρόεδρος από την Κυρηναϊκή, ο Χουσεΐν Αμπτελχαφέεζ Αλ Κατράνι (εκλεκτός του Αγκίλα Σάλεχ) και ένας από την Φεζάν, ο Ραμαντάν Αχμέντ Μπουζενάχ. Για πρώτη φορά αναλαμβάνει το Υπουργείο Εξωτερικών γυναίκα, η Ναζλάα Αλ Μανγκούς από την Βεγγάζη, χωρίς όμως σχέση με τα εκεί κέντρα εξουσίας, Καθηγήτρια Ποινικού Δικαίου και μέλος του Αμερικανικού Ινστιτούτου για την Ειρήνη και την επίλυση διεθνών συγκρούσεων που χρηματοδοτείται από το .. Κογκρέσο. Γυναίκες επίσης ανέλαβαν τα Υπουργεία Κοινωνικών Υποθέσεων, Δικαιοσύνης, Γυναικείων Υποθέσεων και Πολιτισμού.
Το Υπουργείο Άμυνας στο οποίο ο Χάφταρ επεδίωξε να τοποθετηθεί δικός του άνθρωπος θα επιβλέπεται από το 3μελές Προεδρείο της χώρας. Ένας άλλος ισχυρός άνδρας που θα πρέπει να τον έχουμε υπόψη και στην Ελλάδα είναι ο νέος Υπουργός Εσωτερικών και Ασφάλειας, ο Ταξίαρχος Χαλέντ Μαζέν μέχρι τώρα Υφυπουργός στο ίδιο Υπουργείο και φυσικά άνθρωπος του Σάρατζ που αντικατέστησε τον αμφιλεγόμενο Φατχί Μπασάγκα και αυτός από την Μισράτα, που σχεδιάζει στις εκλογές του Δεκεμβρίου να διεκδικήσει την Προεδρία της Λιβύης. Λόγω της τουρκικής καταγωγής του αποκαλείται και Φατχί Αλί Πασά. Ίσως αρκετοί να μην γνωρίζουν ότι στην σημερινή Λιβύη υπάρχουν περί τις 120 χιλιάδες Λίβυοι τουρκικής καταγωγής με ρίζες στην Οθωμανική περίοδο που ονομάζονται «Κούλογλις».
Σε μία προσπάθεια επίδειξης συνέχειας και ομαλής ανάληψης της διακυβέρνησης από μία άλλη «νόμιμη» Κυβέρνηση, την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας του Φαγιέζ Αλ Σάρατζ, όμως άμεσα εμπλεκόμενη στον εμφύλιο πόλεμο, έγιναν τελετές παραδόσεων – παραλαβής κατά τα δυτικά πρότυπα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ΚΕΕ σε μεγάλο βαθμό είναι μία συνέχεια εκείνης του Σάρατζ, ενώ έχει ελαττωθεί η επιρροή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας κάτι που ευνοεί τα συμφέροντα της Αιγύπτου και για αυτό η υποστήριξη του Προέδρου Σίσι προς τον Νταμπέιμπα. Κερδισμένος σε κάποιο βαθμό είναι και ο Πρόεδρος της Βουλής Αγκίλα Σάλεχ που έβαλε κάποιους δικούς του παραγκωνίζοντας τον Χαλίφα Χάφταρ που δεν μπόρεσε να τοποθετήσει απολύτως κανέναν δικό του.
Ισχυρός πόλος όμως εξουσίας είναι και το 3μελές Προεδρείο επικεφαλής τον Διπλωμάτη Μοχάμεντ Μένφι πρώην Πρέσβη στην Αθήνα που ορκίστηκε ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Μετά το «σοκ» από τον αιφνιδιασμό του «Τουρκολιβυκού Μνημονίου» τον Νοέμβριο 2019, η Ελληνική Κυβέρνηση ζήτησε την αποχώρηση του από την Αθήνα διακόπτοντας ουσιαστικά τις διπλωματικές σχέσεις με την διεθνώς αναγνωρισμένη Κυβέρνηση της Τριπόλεως του Σάρατζ, σε μία μάλλον «μυωπική» και υπερβολικής αυστηρότητας κίνηση. Τον Μένφι πλαισιώνει στο Προεδρείο από τον Νότο (Φεζάν) ο Τουαρέγκ Μουσά αλ Κόνι πρώην …Αναπληρωτής Πρωθυπουργός του Σάρατζ και ο Χουσείν αλ Λάφι επίσης έμπιστος του …Σάρατζ και φανατικός αντίπαλος του Χάφταρ.
Η «Οικογένεια» Νταμπέιμπα και η …Τουρκία
Πέρα από τα μεγάλα λόγια που ακούγονται, για να κατανοηθεί το πόσο… αδιάβλητη ήταν η διαδικασία της εκλογής τον Φεβρουάριο στην Γενεύη αρκεί να επισημάνουμε ότι μεταξύ των 74 εκπροσώπων που αποτελούσε το Λιβυκό Φόρουμ Πολιτικού Διαλόγου ήταν και ο 75χρονος Αλί Ιμπραήμ Νταμέιμπα, πρώτος εξάδελφος αλλά και… γαμβρός, έχει παντρευτεί την αδελφή του νέου Πρωθυπουργού που τυγχάνει και ..εξαδέλφη του, ένας από τους πλουσιότερους πολίτες της Λιβύης. Μία εβδομάδα μετά την εκλογή παρουσιάστηκαν 4 μέλη του Φόρουμ και ισχυρίστηκαν ότι δωροδοκήθηκαν για να ψηφίσουν τον Νταμπέιμπα με τον ΟΗΕ να διερευνά την υπόθεση. Η ψηφοφορία ήταν 39-34 υπέρ του Νταμπέιμπα με μία αποχή!
Σύμφωνα με το βρετανικό DRYAD GLOBAL που ειδικεύεται σε θέματα διαφθοράς και συγκρούσεων η «Οικογένεια» Νταμπέιμπα ευνοούμενη του Καντάφι έφτιαξε μία τεράστια κατασκευαστική αυτοκρατορία με βασικούς συνεταίρους στην Τουρκία και ανέλαβε πολλά μεγάλα έργα όχι μόνο στην Λιβύη αλλά και σε όλη στην Μέση Ανατολή αλλά ακόμα και στον Καναδά. Κάποια βέβαια έμειναν στα …θεμέλια όπως το μεγάλο στάδιο στην Βεγγάζη αλλά και στην Τρίπολη. Στην εξέγερση εναντίον του Καντάφι η κράτησε καιροσκοπική στάση ευρισκόμενη στο εξωτερικό και μόνον όταν η πλάστιγγα έγειρε σε βάρος του τάχθηκε εναντίον του. Ο Ερντογάν μαζί με άλλους κύκλους μέσα και έξω από την χώρα μεθόδευε την άνοδο στην έστω … μεταβατική πρωθυπουργία του Αμπντούλ Χαμίντ Νταμπέιμπα ενός δικού του ανθρώπου στην Λιβύη για να συνεχιστεί απρόσκοπτα η πολιτική του επιρροή αλλά και οι… μπίζνες της δικής του «Οικογένειας»! Και αυτό το τελευταίο αισθάνομαι υποχρεωμένος να το τονίσω εμφατικά σε όσους στην Ελλάδα πιστεύουν ακόμα αφελώς ότι ο Ερντογάν χάνει τον έλεγχο στην Λιβύη.
Πάλι στο ίδιο άρθρο του DRYAD GLOBAL αναφέρεται ότι ο μέχρι πρότινος Πρωθυπουργός Σάρατζ έχει ήδη καταθέσει τα αποθεματικά της χώρας ύψους 16 δις στον Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας, ενώ έχει πληρώσει περί τα 8 δις για τις τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις και τους μισθοφόρους της από την Συρία. Το καλοκαίρι του 2020 ανέλαβε την διαχείριση της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας η Τουρκική Calik Energy, η οποία είχε ήδη φτιάξει εκεί εργοστάσια Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας σε συνεργασία με την εταιρεία των αδελφών … Αλμπαιράκ. Σύμφωνα με πληροφορίες έχουν κλειστεί με τουρκικές εταιρείες Κατασκευών συμβόλαια 20 δις για την ανοικοδόμηση της χώρας.
Η σχέση με την Τουρκία είναι πλέον δομική και δεν αμφισβητείται. Εκτιμάται ότι οι μεταβατικοί κυβερνώντες μιας και δεν θα μπορούν οι ίδιοι να συμμετάσχουν στις εκλογές θα κοιτάξουν να εξασφαλίσουν το «αύριο» με δικούς τους ανθρώπους. Το πόσο κοντά είναι στην Τουρκία ο Νταμπέιμπα το έδειξαν άλλωστε οι πρώτες συνεντεύξεις που έδωσε το διήμερο που ακολούθησε την εκλογή του στην τουρκική εφημερίδα Turkiye Gazetesi αλλά και στο Κρατικό Πρακτορείο Ειδήσεων Anadolou. «Ο τουρκικός λαός και το κράτος θα είναι αλληλέγγυοι σε εμάς. Τουρκία, σύμμαχος, φίλος και αδελφός μας, ένας πραγματικός εταίρος για εμάς»! Και φυσικά η κατά την Middle East Eye «ιδιωτική» επίσκεψη του Νταμπέιμπα στην Άγκυρα 11 Φεβρουαρίου. Οι επαφές μεταξύ Άγκυρας και Τρίπολης είναι συνεχείς και μάλιστα το προχθές το Σάββατο ο Ερντογάν είχε μακρά συνομιλία με τον Πρόεδρο της Λιβύης Μένφι τον οποίον προσκάλεσε στην Άγκυρα. Από μέρους της Ελλάδος ορθώς ο Πρωθυπουργός συνεχάρη τον Νταμπέιμπα μετά την ορκωμοσία του και φυσικά επείγει η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων, αλλά μέχρι εκεί προς το παρόν. Τα περί επισκέψεως κλπ είναι πρόωρα και δεν έχουν νόημα από την στιγμή που ο ίδιος ο Νταμπέιμπα δήλωσε στην Βουλή ότι στηρίζει «Τούρκο-λιβυκό Μνημόνιο» γιατί συμφέρει την Λιβύη.
Το έργο της Μεταβατικής Κυβέρνησης στους εννέα επόμενους δύσκολους μήνες
Το πρώτο και σημαντικό έργο για να οδηγηθεί η χώρα με ασφάλεια στις εκλογές είναι απομάκρυνση των 20.000 και πλέον μισθοφόρων οι οποίοι έπρεπε με την Συμφωνία του Οκτωβρίου να έχουν ήδη αποχωρήσει, αλλά και η αποστράτευση των πολιτοφυλακών καθώς επίσης και πόσοι από αυτούς θα ενταχθούν στις νέες ενοποιημένες Λιβυκές Ένοπλες Δυνάμεις. Πρόκειται για τον λεγόμενο «Μετασχηματισμό του Τομέα Ασφαλείας» (Security Sector Reform-SSR) και το πρόγραμμα Αφοπλισμού, Αποστράτευσης και Επανένταξης (Disarmament, Demobilization, Reintegration - DDR). Από πλευράς Λιβύης το ζήτημα αυτό το χειρίζεται η Μεικτή Επιτροπή 5+5 που έχει συγκροτηθεί εδώ και 5 μήνες σε εκτέλεση Ψηφίσματος του ΣΑ/ΟΗΕ και αποτελείται από 5 Ανώτατους του Λιβυκού Εθνικού Στρατού του Χαλίφα Χάφταρ και 5 Ανώτατους της Κυβερνήσεως του Σάρατζ. Είναι όμως αδύνατο να γίνει από αυτήν την επιτροπή.
Εκτιμάται ότι μάλλον θα ζητηθεί από το ΝΑΤΟ να συνδράμει σε αυτά τα «έργα» που σημαίνει ότι η Τουρκία πολύ πιθανό και με την υποστήριξη του ΓΓ/ΝΑΤΟ κ. Stoltenberg να εμπλακεί και να έχει κύριο λόγο παίζοντας «το χαρτί του νατοϊκού Σύμμαχου» απέναντι στην «τρομοκρατία» αλλά και την …Ρωσία. Εδώ η Ελλάδα έγκαιρα θα πρέπει να μαζί με την Γαλλία να αποκλείσουν ακόμα και την περίπτωση συζήτησης. Αυτή η μεταβατική Διοίκηση θα πρέπει να συγχωνεύσει τους διάφορους θεσμούς της Λιβύης των δύο αντίπαλων οντοτήτων στην Ανατολή και στην Δύση και πρωτίστως της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου της Λιβύης για την οποία εκδηλώνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η Ιταλία όπως επίσης και για την Λιβυκή Κεντρική Τράπεζα. Το ζήτημα της ανοικοδόμησης είναι επίσης σημαντικό αλλά αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι τα μεγαλύτερα και καλύτερα κομμάτια θα τα πάρει η « Οικογένεια» δίνοντας κάποια μικρότερα σε άλλους.
Η Βουλή των Αντιπροσώπων αν και Νομοθετικό Σώμα διατηρεί σημαντική εξουσία και φυσικά θα εγκρίνει ή θα απορρίπτει τους Νόμους που θα προτείνει η Κυβέρνηση. Το νομοθετικό όργανο πρέπει να εγκρίνει πολλά από τα επόμενα βήματα της ειρηνευτικής διαδικασίας, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου νόμου για τον προϋπολογισμό, ενός νέου συνταγματικού νόμου για τα δημοψηφίσματα και ενός νέου εκλογικού νόμου που υποστηρίζει τις προγραμματισμένες εκλογές.
Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα
Η νέα Κυβέρνηση αν και μεταβατική έχει σημαντικό έργο να κάνει όπως προαναφέρθηκε για να αποκαταστήσει τουλάχιστον θεωρητικά την εθνική και κρατική ενότητα αλλά θα έχει απέναντι τις σημαντικές ιδιαιτερότητες της φυλετικής και φατριαστικής δομής της χώρας αλλά και της γεωγραφίας της. Στην Λιβύη η έννοια έθνους υπολείπεται αυτής της φυλής και της φατρίας. Έχουμε πληθώρα φυλών και φατριών (7 είναι οι κύριες και κάπου άλλες 40 οι μικρότερες) που αναλόγως συμφερόντων συνάπτουν συμμαχίες, πρόσκαιρες και καιροσκοπικές. Με αυτή την σύνθεση και με τον συγκεκριμένο Πρωθυπουργό να αναδεικνύεται σε ισχυρό άνδρα και με τις εξαρτήσεις που περιγράψαμε όσοι μελετάμε την χώρα αυτή για διάφορους λόγους εδώ και χρόνια προβληματιζόμαστε. Η προσωρινότητα της Κυβέρνησης Νταμπέιμπα μπορεί να είναι τυπική αλλά εκτιμάται ότι θα προσπαθήσει να διαμορφώσει την επόμενη Λιβύη μετά τις εκλογές τους Δεκεμβρίου και επαναλαμβάνω, αν τελικά γίνουν τότε. Σε κάθε περίπτωση μάλλον θα χρειαστούν πολλά χρόνια για ένα βιώσιμο λειτουργικό κράτος με… δημοκρατικούς θεσμούς!
Τα συμφέροντα της Τουρκίας φαίνονται να είναι εξασφαλισμένα σε μεγάλο βαθμό και ας έχουν ακόμα στην Ελλάδα κάποιοι ευφραντικές φαντασιώσεις ότι μία νέα κυβέρνηση στην Λιβύη θα μπορούσε να ακυρώσει το «Τούρκο-λιβυκό Μνημόνιο». Ο άλλος μεγάλος «παίκτης» στην περιοχή, η Ιταλία η οποία θεωρεί την Λιβύη περιοχή …επιρροής της εφόσον ελέγχει μέσω της ΕΝΙ και της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου (National Oil Corporation - NOC) τον τομέα της Ενέργειας (διαχείριση πηγών, αγωγών και τερματικών) και οι Λίβυοι συγκρατούν τις μεταναστευτικές ροές από την Υποσαχάρια Αφρική δεν νοιάζεται για τα υπόλοιπα μιας και η Λιβύη έχει τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Αφρική. Στο Κάιρο επίσης αν και όλα δεν ήλθαν όπως θα τους ευνοούσαν ολοκληρωτικά είναι ευχαριστημένοι από τις εξελίξεις και τον σημαντικό περιορισμό της Μουσουλμανικής Αδελφότητος που θεωρείται ως απειλή ασφαλείας για το καθεστώς τους. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα των οποίων το βασικό κίνητρο εμπλοκής τους είναι ιδεολογικό, μπορεί να χαιρέτησαν τον σχηματισμό αυτής της κυβέρνησης αλλά βλέπουν τις εξελίξεις με μεγάλο σκεπτικισμό και τέλος η Γαλλία παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις μη έχοντας πλέον «ατού» στα χέρια της.
Οι ΗΠΑ χωρίς να αλλάζουν τις προτεραιότητες τους παρακολουθούν πλέον εγγύτερα την κατάσταση στην Λιβύη, άλλωστε η «Αρχιτέκτων της πορείας προς την Γενεύη» κ. Στέφανι Ουίλιαμς είναι Αμερικανίδα Διπλωμάτης. Οι Ρώσοι παραμένουν στην Λιβύη έχοντας αναπτύξει τον ιδιωτικό στρατό της Wagner κυρίως στην Σύρτη, όπου σταμάτησαν την προέλαση του Σάρατζ και την άτακτη φυγή του Λιβυκού Εθνικού Στρατού του Χάφταρ χωρίς να τολμάει κάποιος να ζητήσει την αποχώρηση τους και παρουσιάζονται από τους «φίλους τους Τούρκους» ως αποσταθεροποιητικός παράγοντα επειδή βρίσκονται στο πλευρό του Χάφταρ, ο οποίος χωρίς υπερβολή προβληματίζει με την …σιωπή του.
Στην Ελλάδα απαιτείται να δούμε την κατάσταση στην Λιβύη χωρίς «ευσεβοποθισμούς» και να την αντιμετωπίσουμε όπως ακριβώς είναι και όχι όπως θα θέλαμε να είναι και η πραγματικότητα δυστυχώς δεν ευνοεί τα συμφέροντα μας. Επιβάλλεται η άμεση αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων σε επίπεδο Πρέσβεων και η επαναλειτουργία του Γενικού Προξενείου στην Βεγγάζη. Μπορούμε να είμαστε εκεί επίσημα παρόντες, να προσπαθούμε να προωθούμε κατά το δυνατόν τα συμφέροντα μας και να τονίζουμε σε κάθε ευκαιρία ότι το «Τούρκο-λιβυκό Μνημόνιο» είναι παράνομο και απαιτείται με βάση το Διεθνές Δίκαιο οριοθέτηση μεταξύ μας έχοντας αντικείμενες ακτές. Τα λοιπά περί «ελληνικής σφήνας» στην επιρροή της Τουρκία κλπ απλά συνιστούν αστειότητες.
*Ο Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι Γεωστρατηγικός Αναλυτής στο νεοϊδρυθέν «Παρατηρητήριο Ευρωμεσογειακής Ασφάλειας και Συνεργασίας»
