Η ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ θα λάβει χώρα τη στιγμή που Τουρκία και Ουγγαρία θα τη φέρουν προς κύρωση στα κοινοβούλιά τους. Αν γίνει αυτό, τότε ο Λευκός Οίκος θα προωθήσει το αίτημα του πρώτου δεκαημέρου του Οκτωβρίου της Τουρκίας για αγορά 40 νέων μαχητικών F-16 και την αναβάθμιση άλλων 80 σε Viper.
Πέραν αυτών, όλα τα υπόλοιπα ήταν μια έξοχη παράσταση συνοχής και αρμονίας του ΝΑΤΟ, το οποίο με τις ΗΠΑ σε πρωταγωνιστικό ρόλο, υποχρέωσαν την Τουρκία στο να μην προχωρήσει σε εκβιασμούς και απειλές. Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία πήρε μια συνάντηση του Ερντογάν με τον Μπαϊντεν και ίσως μια ακόμη μέσα στο 2023 στον Λευκό Οίκο, εάν και εφόσον ο Τούρκος πρόεδρος δεν ξεκινήσει στο εσωτερικό του τα γνωστά παραληρήματα και την «ιερή αδιαλλαξία».
Άλλωστε, το πάθος του Ερντογάν δεν είναι τόσο η διασφάλιση των συμφερόντων της Τουρκίας όπως συχνά αναφέρει σε αποστροφές του, αλλά η αυτεπιβεβαίωσή του, ότι άνθρωποι από «σαλόνια» του κόσμου του δίνουν τη σημασία που θεωρεί ότι αξίζει.
Κατά τα υπόλοιπα, το ορθό ερώτημα είναι γιατί έπραξε έτσι η Τουρκία και γιατί πρέπει να μάθουμε επιτέλους να βλέπουμε την Τουρκία εκτός του γνωστού μανιοκαταθλιπτικού πρίσματος το οποίο σφυρηλάτησαν στην Ελλάδα δύο όχι και τόσο εύστοχες σχολές σκέψεις, του κατευνασμού αλλά και της ψευδαίσθησης ότι η Ελλάδα μπορεί από τη μια στιγμή στην άλλη να συμπεριφέρεται όπως η Γαλλία, ή το Ισραήλ.
Τα μαστίγια των ΗΠΑ
Οι ΗΠΑ δεν είχαν μια αποτελεσματική στρατηγική για την Τουρκία από τις θητείες Ομπάμα και μετά. Η Τουρκία έλαβε τα λάθος μηνύματα μετά την Αραβική Άνοιξη, πορευόμενη με την αίσθηση υπεραξίας και όχι ενός αντικειμενικού υπολογισμού των δυνατοτήτων της.
Παραδόξως, αυτή η υπεραξία έδειξε και τα όρια της στην Τουρκία τόσο στην οικονομία, όσο και στα στρατηγικά αδιέξοδα που περιήλθε στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ από το 2017 και μετά, όπου προχώρησε στο έσχατο στάδιο εκβιασμών αγοράζοντας S-400 από τη Ρωσία.
Η αμερικανική κυβέρνηση με τον Αμερικανό πρόεδρο πρώτο, ενημέρωσε τον Ερντογάν πως σε περίπτωση που η Τουρκία προβάλλει νέα προσχηματικά εμπόδια στην ένταξη της Σουηδίας, τότε όχι μόνο θα απομονωθεί, αλλά θα ενεργοποιηθούν δευτερογενείς κυρώσεις για την παράκαμψη των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας. Μην ξεχνάμε ότι η υπόθεση της HalkBank αλλά και το πρόσφατο σκάνδαλο του υιού Ερντογάν που έχει να κάνει με νόθευση ανταγωνισμού και αθέμιτων εμπορικών πρακτικών, βγήκε λίγες μέρες πριν τη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους.
Επιπρόσθετα, οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης, υποβαθμίζουν διαρκώς την Τουρκία όσο γνωρίζουν ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται σε ένταση μαζί της. Η Άγκυρα έχει να ανοικοδομήσει μια αχανή περιοχή μετά τους σεισμούς και ταυτόχρονα, να δημιουργήσει ένα «εσωτερικό μνημόνιο» για να εξυγιανθεί η οικονομία της. Χωρίς τη δυτική υποστήριξη, τίποτε δεν μπορεί να γίνει. Αν είχε να υποστεί και κυρώσεις την ώρα που μόλις αυξάνει τα επιτόκια ο Ερντογάν, τότε μάλλον θα μιλούσαμε για όλεθρο.
Καλός και κακός ανακριτής ή αλλιώς: Μπαϊντεν και Μενέντεζ
Ο Γερουσιαστής Μενέντεζ, δεν έκανε απλά έναν «φιλελληνικό» και «φιλοαρμενικό» αγώνα. Βοήθησε τα μέγιστα στο να εξορθολογιστεί η αμερικανική εξωτερική πολιτική στο θέμα της Τουρκίας. Η αδιάλλακτη στάση του στο θέμα των F-16 ήταν τόσο ισχυρή που η αμερικανική κυβέρνηση τελικά, φρόντισε να την αξιοποιήσει.
Ο Μπλίνκεν, ο Σάλιβαν και ο ίδιος ο πρόεδρος των ΗΠΑ, έλεγαν συνεχώς (όπως και τώρα) στην Τουρκία ότι η αμερικανική κυβέρνηση θα συνεργαστεί με το Κογκρέσο για την ικανοποίηση του τουρκικού αιτήματος, το οποίο αν δεν ικανοποιηθεί, η Τουρκία θα αποκτήσει υπαρξιακό ζήτημα στην πολεμική της αεροπορία.
Με άλλα λόγια, το μήνυμα των ΗΠΑ στην Τουρκία είναι πως αν δεν αλλάξει πολιτική τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, τότε «χάρες» δεν μπορεί να περιμένει από την Ουάσιγκτον στην οποία οι φωνές έχουν πληθύνει για τον υπονομευτικό ρόλο της Άγκυρας για τα αμερικανικά συμφέροντα και για την ειδική της σχέση με τη Ρωσία. Ο Μενέντεζ επέλεξε μέσω τροπολογιών (όπως αυτή του Τζωρτζ Πάπας) να βάλει όρους στην Τουρκία και να δημιουργήσει έτσι ένα προηγούμενο το οποίο θα μπορεί να εκμεταλλευτεί κάθε αμερικανική κυβέρνηση στο μέλλον.
Ένα προηγούμενο πραγματικού καρότου - μαστιγίου. Αν η λέξη «ακύρωση» είναι δύσκολο να συμπεριληφθεί στους όρους που στηρίζονται στο νόμο περί εξαγωγής όπλων, (ΑECA) τότε η λέξη «πάγωμα» θα μπορεί να διασφαλίσει τα ελληνικά και τα κυπριακά συμφέροντα. Το τέλος των τουρκικών παραβατικών συμπεριφορών ήταν και είναι η στόχευση του Γερουσιαστή Μενέντεζ ο οποίος με αυτή τη στάση, κατάφερε για 2 ολόκληρα έτη να καθυστερήσει ένα τεράστιο πρόγραμμα εξοπλισμών της Τουρκίας.
Ταυτόχρονα, οι ποιοτικές αναβαθμίσεις της Ελλάδας η οποία έχει ξεκινήσει τις αναβαθμίσεις των F-16 και μπήκε κυριολεκτικά από το παράθυρο στα F-35 είναι ήδη γεγονότα και πλέον μιλάμε και για τη μεγάλη πιθανότητα για πρόσθετη αμερικανική βοήθεια στην Ελλάδα, είτε μέσω άτοκων δανείων, είτε για ευνοϊκούς όρους για άλλα εξοπλιστικά προγράμματα ή και συνεργασίες οι οποίες μπορούν να μπουν στον Στρατηγικό Διάλογο μεταξύ ΗΠΑ - Ελλάδας που έχει ξεκινήσει από τον Δεκέμβριο του 2018.
Το ερώτημα δηλαδή είναι τι πήρε η Ελλάδα και ο Μενέντεζ; Καθυστέρηση των τουρκικών εξοπλιστικών προγραμμάτων (και ενδεχομένως ακόμη μεγαλύτερη αν ο Ερντογάν καθυστερήσει την κύρωση της ένταξης της Σουηδίας μέσω του τουρκικού κοινοβουλίου) και ευνοϊκές - ποιοτικές αναβαθμίσεις στο κομμάτι της αμυντικής συνεργασίας ΗΠΑ - Ελλάδας.
Ποιος άλλος λόγος οδήγησε την Τουρκία στο να ομολογήσει το αδιέξοδό της;
Η Τουρκία έχει αρχίσει να έρχεται πιο κοντά με τη Δύση λόγω ανάγκης. Η ανάγκη δημιουργεί εξωτερική πολιτική και όχι οι προτιμήσεις. Η Τουρκία συνεχίζει να εξαρτάται από τη Ρωσία και από το Ιράν σε υδρογονάνθρακες. Παρόλα αυτά, βλέπει ότι η σχέση της με τη Μόσχα πρέπει να έχει όρια γιατί μπορεί η Τουρκία μετά τον Α’Π.Π. να μην πήρε ενεργά το μέρος κάποιας συμμαχίας (λόγω φόβου προερχόμενου από το Σύνδρομο των Σεβρών) όμως παίρνει θέση όταν δει τον νικητή καθώς στην ιστορία της δεν έχει διαγνώσει καλά το νικητή όσες φορές πόνταρε από πριν.
Από τις 25/6/2023 και μετά, η Τουρκία έχει σιγουρευτεί ότι η Ρωσία βρίσκεται σε ένα στάδιο στο οποίο αναμένονται εξελίξεις. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως η Τουρκία δεν μπορεί να εκβιάσει τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. ότι «θα πάει πιο κοντά στη Ρωσία» όταν το μέλλον της Μόσχας είναι επισφαλές και ο αγαπημένος συνομιλητής του Ερντογάν που είναι ο Πούτιν, δεν περνά τις καλύτερες των ημερών του. Η διστακτικότητα της Τουρκίας να μπει στο ΝΑΤΟ η Σουηδία και η Φινλανδία, οφείλεται στο λόγο που ανησυχεί για την εύνοια που απολαμβάνει η Πολωνία από την πλευρά των ΗΠΑ και την έντονη αναβάθμιση των χωρών της Βαλτικής.
Η Τουρκία βλέπει ότι το ΝΑΤΟ αλλάζει «καρδιά» και ότι στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας, μια Ουκρανία μετά τον πόλεμο θα ολοκληρώνει το πάλαι ποτέ Intermarium το οποίο της μειώνει την αξία. Η Τουρκία δε θα είναι στο μέλλον η μόνη δύναμη που θα «ελέγχει» τη Ρωσία. Τα πράγματα μάλιστα θα γίνουν πολύ χειρότερα αν κάποια άλλη Ρωσία, έρθει πιο κοντά με τη Δύση και βρεθεί και μια φόρμουλα συνύπαρξης μεταξύ Δύσης και Ιράν.
Η «υπεραξία» της Τουρκίας εξαρτάται από δύο συνθήκες: Από το πόσο εχθρικά διάκεινται απέναντι στη Δύση η Ρωσία και το Ιράν. Ο κάθετος άξονας ο οποίος περιλαμβάνει τις χώρες της Βαλτικής, την Πολωνία, την Ουκρανία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Ελλάδα μέσω της Αλεξανδρούπολης, ανησυχεί ιδιαίτερα την Τουρκία καθώς μειώνεται η αξία των Στενών. Αν η Τουρκία δεν πλησιάσει την Ε.Ε., τότε όλες οι παραπάνω εξελίξεις θα της μειώσουν την αξία, ειδικά αν κάποια στιγμή εισέλθει στην Ε.Ε. το θησαυροφυλάκιο που ονομάζεται Ουκρανία.
Οι σχέσεις Τουρκίας-Δύσης πρέπει περνούν από την Αθήνα και τη Λευκωσία.
Διόλου τυχαίο είναι ότι αμέσως άρχισαν να μιλούν για «Τουρκικά Στενά» και για «συντεταγμένες» για την Κύπρο η οποία αν όντως η Τουρκία θέλει να γίνει μέλος στην Ε.Ε. όπως εσχάτως ζήτησε ο Τούρκος Πρόεδρος, (σε μια αποτυχημένη απόπειρα να διχάσει Ευρωπαίους και Αμερικανούς) κρατά το μέλλον της Άγκυρας στα χέρια της, όπως και την τελωνειακή αναβάθμιση.
Το άγχος της Τουρκίας για την αξία που έχει και η Κύπρος στο ΝΑΤΟ, είναι εμφανής και πλέον η Κύπρος θα μπορεί να ζητά ανταλλαγή στήριξης. Να στηρίξει ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας σε αντάλλαγμα η Τουρκία να υποστηρίξει τη νατοϊκή προοπτική της Λευκωσίας. Η Κύπρος μέσω του προέδρου Χριστοδουλίδη έχει επιμείνει στη δημιουργική συμμετοχή της Ε.Ε. στο Κυπριακό. Επομένως, παντού θα δει την Κύπρο ο Ερντογάν αν εννοεί αυτά που λέει.
Αδιέξοδα για την Τουρκία. Αδιέξοδα που προκάλεσε ο συνεχής τακτικισμός του προέδρου της ο οποίος κατέδειξε για άλλη μια φορά οτι τον ενδιαφέρει να δημιουργεί περισσότερο «φασαρία» παρά να έχει ενεργή συμμετοχή σε πολυμερή σχήματα.
Οι όροι του Μενέντεζ στην αγορά των F-16 από την Τουρκία σε συνδυασμό με τη νέα αυτοπαγίδευση του Ερντογάν, (θέληση για νέα πνοή στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας λόγω των αδιεξόδων που αναλύθηκαν) δίνουν στην Ελλάδα απρόσμενα διπλωματικά όπλα για να δείξει στην Τουρκία ότι οι σχέσεις καλές γειτονίας, οδηγούν σε καλύτερες ευρωτουρκικές και αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Άλλωστε αυτή ήταν και μια προειδοποίηση του Αμερικανού προέδρου προς τον Ερντογάν.
Ότι οι σχέσεις των ΗΠΑ αν δεν αλλάξει πολιτική η Τουρκία, θα περνούν από την Ελλάδα. Η ανάλυση αυτής της προειδοποίησης εμπεριέχει και μια έμμεση αναγνώριση του ρόλου της Ελλάδας σαν κυματοθραύστη των τουρκικών τακτικισμών και παραβατικών συμπεριφορών. Πλέον η Τουρκία έχει πραγματικό συμφέρον να έρθει κοντά με την Ελλάδα και εμείς πρέπει να το εκμεταλλευτούμε. Αν η Τουρκία είπε όσα είπε για να αποφύγει την ομολογία των αδιεξόδων της και για να κερδίσει χρόνο, θα το δούμε πολύ σύντομα. Άλλωστε ο Ερντογάν με τους όρους (ειδικά του Μενέντεζ) δεν τα πάει και πολύ καλά.
* Ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων.
