Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου*
Η μεγάλη ρωσική στρατιωτική άσκηση Zapad 2017 των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσίας και της Λευκορωσίας η οποία άρχισε τα ξημερώματα της 14 Σεπτεμβρίου και κορυφώνεται στο τρέχον διήμερο, δημιουργεί αναντίρρητα μία διάχυτη ανησυχία στο ΝΑΤΟ και ιδιαίτερα σε χώρες-μέλη του όπως οι Βαλτικές και η Πολωνία, σε μία εποχή που οι σχέσεις Δύσης-Ρωσίας βρίσκονται όντως στο ναδίρ! Ακόμα εντονότερη είναι ανησυχία αλλά και η ανασφάλεια που προκαλείται στην Ουκρανία καθόσον δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ και δεν καλύπτεται από την προστατευτική «ομπρέλα» της Συμμαχίας, όταν είναι νωπή ακόμα η προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία και σε εξέλιξη τα γεγονότα που αποσταθεροποιούν την ανατολική Ουκρανία.
Αξίζει εδώ να πούμε ότι Ουκρανός Πρόεδρος Petro Poroshenko σε μία προσπάθεια να τραβήξει την προσοχή της Δύσης, υποστήριξε ότι με την η Zapad η Ρωσία απειλεί περαιτέρω την εδαφική ακεραιότητα της χώρας του χωρίς όμως να βρουν απήχηση οι φόβοι του. Σαν να μην έφθανε αυτό παρουσιάστηκε ο πρώην πρόεδρος της Γεωργίας Mikheil Saakashvili, παλαιός μας …γνώριμος από τους τυχοδιωκτισμούς του τον Αύγουστο 2008 και έκανε λόγο για επικείμενη «προσάρτηση» της Λευκορωσίας από τη Ρωσία μέσω της άσκησης!
Γενικές Πληροφορίες για την Άσκηση Zapad (Δύση)
Πρόκειται για μία άσκηση που «γεννήθηκε» στην Σοβιετική περίοδο με ιδιαίτερο συμβολισμό λόγω της κωδικής ονομασίας της που σημαίνει… «Δύση». Η περιοχή διεξαγωγής της καλύπτει το δυτικό τμήμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας, την Λευκορωσία, την Βαλτική αλλά και τον θύλακα του Καλίνιγκραντ όπως στον Χάρτη. Είναι μία προγραμματισμένη άσκηση, την οποία οι Ρώσοι χαρακτηρίζουν ως άσκηση ρουτίνας και εκτελείται στην συγκεκριμένη περιοχή κάθε τέσσερα χρόνια μιας και τις υπόλοιπες χρονιές ασκούνται διαδοχικά οι άλλες τρεις Στρατηγικές Διοικήσεις των Ρωσικών ΕΔ (Ανατολική, Κεντρική και Καυκάσου).
Η Ρωσία η οποία έχει την ευθύνη της διεξαγωγής και στην ουσία είναι μία δική της άσκηση έχει πληροφορήσει επισήμως ότι ο αριθμός των συμμετεχόντων στρατιωτών (Ρώσων και Λευκορώσων) θα είναι 12.700, με 10.000 από αυτούς στο έδαφος της Λευκορωσίας. Αν και η Λευκορωσία προσκάλεσε με δική της πρωτοβουλία παρατηρητές από τις όμορες χώρες αλλά και από τον ΟΑΣΕ (OSCE), η Ρωσία δεν έπραξε το ίδιο εκτός από την πρόσκληση δύο παρατηρητών από το ΝΑΤΟ και μάλιστα μόνο για την ημέρα επιδείξεως (VIP Day ή «τελική φάση» όπως μας αρέσει ατυχώς να την αποκαλούμε στην Ελλάδα). Οι προβλέψεις του Πρωτοκόλλου της Βιέννης 1990 (Vienna Document ), το οποίο συνιστά δεσμευτική πολιτική συμφωνία, υποχρεώνει τις χώρες οι οποίες διεξάγουν μεγάλης κλίμακος στρατιωτικές ασκήσεις σε συγκεκριμένα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) και Διαφάνειας, με κυρίαρχο στοιχείο να υπάρχουν παρατηρητές σε όλες τις φάσεις αυτών, όταν ο αριθμός των ασκούμενων υπερβαίνει τους ….13.000. Αυτός βέβαια είναι και ο λόγος που δόθηκε από τους Ρώσους ο αριθμός 12.700. Το ΝΑΤΟ όμως υπολόγισε αρχικά ότι ο συνολικός αριθμός των εμπλεκομένων θα υπερβεί τις 75.000 και ίσως προσεγγίσει και τις 100.000 λαμβάνοντας υπόψη την συμμετοχή της Εθνοφυλακή και τους Εφέδρους που έχουν επιστρατευτεί και σε Μονάδες εκτός της κύριας περιοχής ασκήσεως, κάτι όμως που αρνείται πεισματικά η Ρωσία.
Κάποιες πιο ψύχραιμες όμως εκτιμήσεις του τελευταίου τριημέρου και με την άσκηση σε εξέλιξη, αναφέρονται σε περίπου 15.000 συμμετέχοντες, διευκρινίζοντας ότι επειδή θα ασκηθούν και άλλες στρατιωτικές μονάδες καθώς επίσης και διάφορες πολιτικές δομές (πολιτικής προστασίας, δυνάμεις εσωτερικής ασφαλείας κλπ) σε πανεθνικό επίπεδο ο συνολικός αριθμός τελικά των ασκούμενων σε όλη όμως την Ρωσία και Λευκορωσία θα προσεγγίσει τους 100.000.
Τι είναι και τι …δεν είναι η Άσκηση Zapad 2017
Η μεγάλη αυτή ρωσική άσκηση δημιουργεί μέχρι ενός σημείου δικαιολογημένη νευρικότητα και ανησυχία (δυστυχώς σε κάποιες περιπτώσεις φθάνει στα όρια της υστερίας) στις χώρες – μέλη του ΝΑΤΟ, και μη, που βρίσκονται στην περιοχή, όπως η Σουηδία, η Φιλανδία και κυρίως η Ουκρανία. Όμως ούτε η Συμμαχία αλλά ούτε και σοβαροί Δυτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι η άσκηση αυτή είναι το εφαλτήριο επίθεσης στην Ουκρανία ή στις Βαλτικές Χώρες, όπως θα εξηγηθεί παρακάτω στην ανάλυση αυτή. Και παρά το γεγονός ότι έχουμε το προηγούμενο της Γεωργίας το 2008 και μια παρόμοια κατάσταση στην Ουκρανία το 2014, αυτό δεν σημαίνει ότι και κάθε άσκηση θα καταλήγει σε …εισβολή.
Πρόκειται λοιπόν για μία άσκηση που γίνεται με πανεθνική στρατιωτική και πολιτική κινητοποίηση. Στην κύρια περιοχή ασκήσεως ασκούνται συμβατικές επίγειες και αεροναυτικές δυνάμεις αλλά και μονάδες τακτικών πυρηνικών όπλων (μη στρατηγικά). Νατοϊκοί κύκλοι την χαρακτηρίζουν άσκηση… «αποτροπής», όπως άσκηση αποτροπής ήταν και η περσινή άσκηση της Συμμαχίας στην Πολωνία με την συμμετοχή 30.000 Στρατιωτών. Η δήλωση του ΓΓ/ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg την περασμένη εβδομάδα στην Εσθονία, επισκεπτόμενος νατοϊκές δυνάμεις που σταθμεύουν εκεί, ότι «ΝΑΤΟ παραμένει ψύχραιμο και σε επαγρύπνηση» καθώς και η λιτή επισήμανση του Αναπληρωτή Διοικητή Συμμαχικών Δυνάμεων Ευρώπης (DSACEUR) Βρετανού Στρατηγού Everard ότι «δεν βλέπει άμεση στρατιωτική απειλή» αντανακλούν την βασική νατοϊκή εκτίμηση για το πόσο η Zapad μπορεί να εξελιχθεί σε επίθεση εναντίον κάποιας χώρας στην περιοχή. Την εκτίμηση αυτή έρχεται να ενισχύσει και η αμερικανική πλευρά δια στόματος του Αντιστράτηγου Ben Hodges, Ανώτερου Διοικητή του Στρατού των ΗΠΑ στην Ευρώπη, ο οποίος με μία ψύχραιμη δήλωση στην DW τόνισε ότι «Δεν υπάρχει κάτι …διαβολικό στην άσκηση και ασφαλώς η Ρωσία έχει το δικαίωμα να ασκεί τις στρατιωτικές της δυνάμεις. Το πρόβλημα όμως είναι η διαφάνεια».
Σύμφωνα με τον Mark Galeotti, ερευνητή-αναλυτή του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων της Πράγας (σχετικό άρθρο της Quartz την 14/9 ), η άσκηση Zapad μπορεί να μην συνιστά μία στρατηγική ανταποδοτική κίνηση (tit-for-tat) είναι όμως μία επιχείρηση στρατηγικού ψυχολογικού πολέμου. Και οπωσδήποτε μία επίδειξη των ρωσικών πολιτικών προθέσεων. Θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε και ως μία προειδοποίηση προς τα μέλη της ΕΕ όπως η Σουηδία και η Φιλανδία να μην ξεκινήσουν ενταξιακές διαδικασίες στο ΝΑΤΟ. Κάτι σαν απειλή «αν επιχειρήσετε να μπείτε στο ΝΑΤΟ θα αντιμετωπίσετε σενάρια …Κριμαίας».
Πέρα όμως από όσα προαναφέραμε, στο ίδιο άρθρο της Quartz ο συνεργάτης του περίφημου Council of Foreign Relations και πρώην επιτελής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, υποστηρίζει ότι η άσκηση λειτουργεί και ως εσωτερική προπαγάνδα. Ο Πρόεδρος Putin χρησιμοποιεί την άσκηση απευθυνόμενος στο εσωτερικό ακροατήριο (με τον εγγενή βαθύ αντιδυτικισμό, η σημείωση δική μου) τονίζοντας ότι είναι αυτός που στέκεται με δύναμη απέναντι στην Δύση.
Η εκτίμηση μας είναι ότι σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο η Zapad είναι μία μοναδική ευκαιρία για να δοκιμασθούν στο πεδίο και οι νέες δυνατότητες των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων μετά την σε μεγάλο βαθμό υλοποίηση του προγράμματος εκσυγχρονισμού τους ενώ δοκιμάζονται και τα σχέδια στρατηγικών μεταφορών.
Τελευταίες εξελίξεις που συνθέτουν την παρούσα κατάσταση
Τις τελευταίες ημέρες καταβλήθηκε μία προσπάθεια τόσο από το ΝΑΤΟ όσο και από την Ρωσία να υπάρξει μία «συνεννόηση» για να εξαλειφθεί τουλάχιστον η πολεμική ατμόσφαιρα που καλλιεργήθηκε από κάποιους κύκλους της Συμμαχίας και από κάποιες χώρες-μέλη αυτής αλλά κυρίως κάποιες χώρες… εκτός αυτής.
Το πρώτο που διευκρινίστηκε από ανώτατο αξιωματούχο του ΝΑΤΟ είναι ότι αυτό δεν θα προβεί σε καμία ανταποδοτική άσκηση και το τελευταίο πράγμα που θα ήθελε ο Οργανισμός είναι μία περαιτέρω στρατιωτική κλιμάκωση. Όλα τα μέτρα που έχουν ληφθεί την τελευταία διετία στα πλαίσια της RAP (Readiness Action Plan) θεωρούνται αρκούντως αποτρεπτικά. (Μόνο η Σουηδία διεξάγει αυτές της ημέρες μία μεγάλης κλίμακος άσκηση με πανεθνική κινητοποίηση).
Η ρωσική πλευρά ανταπέδωσε τη «χαλάρωση» πρώτα απ' όλα με τον Αρχηγό των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων, Στρατηγό Valery Gerasimov, o οποίος σε συνάντηση που είχε στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν με τον Πρόεδρο της Στρατιωτικής Επιτροπής τους ΝΑΤΟ Τσέχο Στρατηγό, Petr Pavel, τον ενημέρωσε για την άσκηση Zapad, τονίζοντας ότι έχει βασικά αμυντικό χαρακτήρα και δε στρέφεται εναντίον της ασφάλειας κατά τρίτων χωρών. Την σκυτάλη πήρε ο Ρώσος Πρέσβης στο ΝΑΤΟ, Aleksander Grushko, ο οποίος δύο ημέρες μετά την έναρξη της άσκησης ήταν επίσης καθησυχαστικός και ότι η χώρα του θα δώσει πλήρη στοιχεία για την άσκηση για λογούς διαφάνειας.
Αντί επιλόγου
Ο Ρώσος Πρόεδρος Putin είναι επιτυχημένος στρατηγιστής και ως στρατηγιστής είνια και εξαιρετικά πραγματιστής. Η Ρωσία ποτέ δεν θα χρησιμοποιούσε την άσκηση αυτή ως πρόσχημα για να επιτεθεί στην Ουκρανία ή στις Βαλτικές Χώρες. Επίθεση στις Βαλτικές Χώρες σημαίνει αυτόματα ενεργοποίηση του Άρθρου 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου με 29 χώρες εναντίον της με ταυτόχρονη επάνοδο των ΗΠΑ στην Ανατολική Ευρώπη. Ουδέποτε θα ήθελε κάτι τέτοιο. Ούτε όμως και για επίθεση στην Ουκρανία, μη μέλος του ΝΑΤΟ, όταν έχει ήδη πετύχει εκεί τους βασικούς στρατηγικούς στόχους και μία κεκαλυμμένη ή υβριδική θα ήταν προτιμότερη από μία άμεση στρατιωτική επίθεση.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια λήξη συναγερμού για την Συμμαχία καθόσον πέρα από τους στρατηγικούς και επιχειρησιακούς σκοπούς της άσκησης όπως προαναφέραμε η Ρωσία και ο Πρόεδρος Putin προσωπικά έστειλε το πολιτικό μήνυμα που ήθελε τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό. Το ΝΑΤΟ μαζί με τα συμπεράσματα που θα εξάγει από τα στοιχεία που θα συγκεντρώσει για τις δυνατότητες των ρωσικών ΕΔ σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο αλλά και αυτές των δυνάμεων στρατηγικών μεταφορών από την μία περιοχή σε άλλη, πρέπει να «διπλοτσεκάρει» με την λήξη της Zapad αν έχουν παραμείνει Μονάδες και Μέσα στην Λευκορωσία ή υπήρξε ενίσχυση των ρωσικών δυνάμεων στον θύλακα του Καλίνιγκραντ!
Η Ρωσία ως μεγάλη περιφερειακή δύναμη με φιλοδοξίες να γίνει πραγματικά και παγκόσμια θα συνεχίσει την πολιτική εξασφάλισης ζωνών επιρροής είτε στην πρώην Σοβιετική Ένωση ως προνομιακός «παίκτης» είτε στην υπόλοιπη Ευρώπη αλλά και στην «πίσω αυλή της». Πέρα από την ενίσχυση της Συμμαχίας πολιτικά και στρατιωτικά, για μία μοντέρνα πολιτική αποτροπής απαιτείται να διατηρούνται ανοικτοί όλοι οι δίαυλοι επικοινωνίας με τη Ρωσία για πολιτική, συνεννόηση όπως είχα επισημάνει και πριν 15 μήνες σε σχετικό άρθρο μου.
* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι Συντονιστής-Υπεύθυνος για τα θέματα Άμυνας και Διπλωματίας στο liberal.gr. Είναι απόφοιτος της ΣΕΘΑ και έχει περατώσει Στρατηγικές Σπουδές Ασφαλείας. Διατέλεσε Εκπρόσωπος Τύπου του Α/ΓΕΕΘΑ, Διευθυντής Διεθνών Σχέσεων στο ΥΕΘΑ/ΓΓΟΣΑΕ, και υπηρέτησε σε διοικητικές και επιτελικές θέσεις στην Ελλάδα και στο ΝΑΤΟ (ως Εκπαιδευτής στην Σχολή του ΝΑΤΟ (NATO School) στην Γερμανία και ως Συντονιστής Αμυντικής Σχεδίασης στο Διεθνές Στρατιωτικό Επιτελείο στο Αρχηγείο του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες (IMS/NATO HQ).
Πηγές
1. https://qz.com/1073029/zapad-russia-is-playing-war-games-on-natos-eastern-border-heres-what-you-need-to-know/
2. https://www.reuters.com/article/us-russia-nato/russias-zapad-war-games-unnerve-the-west-idUSKCN1BO1OG
3. https://warontherocks.com/2017/08/what-to-expect-when-youre-expecting-zapad-2017/
4. http://www.dw.com/en/nato-voices-skepticism-over-size-of-russias-zapad-military-exercise/a-39682346
