Του Κώστα Υφαντή*
Η Διάσκεψη στην Ελβετία ήταν ένα de ja vu. Ένα ακόμη επεισόδιο στην ιστορία του Κυπριακού που κατέληξε όπως και τα προηγούμενα. Το ποια πλευρά φταίει περισσότερο ή και αποκλειστικά (και) αυτή τη φορά δεν έχει πια τόση σημασία. Όπως και τις προηγούμενες, το blame game θα εξαντλήσει την όποια δυναμική του γρήγορα. Σε λίγο καιρό σχεδόν κανένας τρίτος δεν θα αξιολογεί ποιος ήταν ο αδιάλλακτος, ποιος διαπραγματεύτηκε προσχηματικά, ποιος υπονόμευσε από την αρχή την διαδικασία. Η επόμενη μέρα δεν εξαρτάται, δυστυχώς, από το γιατί και το πως κατέρρευσε και αυτή η προσπάθεια. Από το καλοκαίρι του 1974 και την τουρκική εισβολή, η Κυπριακή Δημοκρατία συναντά συνεχώς την πραγματικότητα της κατοχής, του ακρωτηριασμού, της διχοτόμησης και μιας μνήμης που ξεθωριάζει με κάθε χρονιά που περνάει, με κάθε προσπάθεια επίλυσης που αποτυγχάνει. Αυτό που έχει σημασία μετά από 43 χρόνια και πολλές τραυματικές αποτυχίες είναι η επόμενη μέρα. Έτσι ήταν πάντοτε αλλά αυτή τη φορά τα πράγματα μπορεί να είναι διαφορετικά.
Ίσως να έχουν δίκιο αυτοί και αυτές που υποστηρίζουν ότι ο χρόνος και μετά από αυτή την τελευταία αποτυχία θα εξακολουθήσει να λειτουργεί υπέρ των συμφερόντων μας, των προτιμήσεών μας, του «αφηγήματος» μας, του διεθνούς δικαίου. Ίσως η πεποίθηση και η πίστη ότι η μη λύση είναι καλύτερη από μια κακή λύση να είναι ορθή και στρατηγικά λογική. Ίσως να έχουν δίκιο όσοι και όσες υποστηρίζουν ότι η «ιστορία των χαμένων ευκαιριών» ήταν μία κακή ανάγνωση της συγκυρίας και της ιστορίας από τον Ευάγγελο Αβέρωφ και εξακολουθεί να είναι μία ηττοπαθής αντίληψη από όλους εκείνους και εκείνες που ενδεχομένως θεωρούν ότι η κατάσταση μετά από κάθε προσπάθεια επίλυσης που αποτυγχάνει είναι χειρότερη από πριν.
Οι λόγοι της τελευταίας αποτυχίας είναι γνωστοί κατά το μάλλον ή ήττον. Μέχρι την δημοσίευση του απολογισμού του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, η δημόσια συζήτηση εστιάζει στο εσωτερικό ακροατήριο και μόνο. Ακόμα και αν η κατάρρευση των συνομιλιών χρεωθεί αποκλειστικά στην Άγκυρα πολύ λίγο ή για να είμαστε ειλικρινείς καθόλου δεν θα επηρεάσει την επόμενη μέρα. Ακόμη και αν σε λίγες εβδομάδες ή μήνες εκδηλωθεί μια ακόμη πρωτοβουλία η Τουρκία δεν θα αντιμετωπισθεί ως το αδιάλλακτο μέρος, το κακό παιδί, ο παρίας.
Τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, οι έγκυρες διεθνείς δεξαμενές σκέψεις και οι αναλυτές ασχολήθηκαν μόνο για λίγες ώρες και αυτό μάλλον από επαγγελματική υποχρέωση ή διαστροφή. Το σημαντικό που οφείλουμε όλοι και όλες να αντιληφθούμε είναι ότι το Κυπριακό και η προοπτική επίλυσής του έχει πάψει να θεωρείται ζήτημα διεθνούς ενδιαφέροντος. Η «ησυχία» τεσσάρων δεκαετιών στο νησί σημαίνει ότι η διχοτομημένη Κυπριακή Δημοκρατία και το μέλλον της είτε δεν είναι στην ατζέντα κανενός διεθνούς παράγοντα είτε είναι πολύ χαμηλά. Και αυτό από μόνο του είναι ένα άκρως αρνητικό πλαίσιο για την Λευκωσία και την Αθήνα. Αντίθετα, είναι μία πολλή ικανοποιητική κατάσταση για την Άγκυρα. Για την κατεχόμενη Λευκωσία και την Τουρκοκυπριακή κοινότητα μάλλον δεν ενδιαφέρεται κανείς.
Πλέον, η γενιά που έχει ακόμη μνήμες από την δεκαετία του 1960 και την εισβολή βαδίζει προς την βιολογική της έξοδο. Η πλειοψηφία των Κυπρίων και στις δύο πλευρές την Πράσινης Γραμμής είναι εθισμένη στην υφιστάμενη κατάσταση γιατί δεν έχει βιώσει κάτι διαφορετικό. Η προοπτική της συνύπαρξης είναι terra incognita, η προοπτική της συγκυβέρνησης hic! Cave dragones! Ελληνες και Τούρκοι δεν φαίνεται να έχουμε ικανοποιητικό απόθεμα φαντασίας για ένα κοινό μέλλον.
Σε στρατηγικό αλλά και τακτικό επίπεδο, η εξάντληση είναι ολοφάνερη. Αν αυτό που ζούμε την επομένη του Κραν Μοντάνα δεν είναι το τέλος του δρόμου, ποια πλευρά θα αναλάβει πρωτοβουλία για να βγει η διαδικασία διαλόγου από την εντατική;
Ο Γενικός Γραμματέας; Μάλλον απίθανο. Ήδη στη Νέα Υόρκη θεωρούν το ξόδεμα επιπλέον διπλωματικού κεφαλαίου ανώφελο. Αλλά ακόμα και αν γίνει μια ακόμη προσπάθεια δεν θα είναι εκτός του πλαισίου που διαμορφώθηκε τα τελευταία χρόνια. Δεν υπάρχουν νέες ιδέες ή κανένας δεν έχει την όρεξη να σκεφτεί.
Θα μπορούσε μια πρωτοβουλία να προέλθει από την ελληνοκυπριακή πλευρά; Ίσως. Αλλά ποιο πλαίσιο και ποιοι όροι θα έκαναν την Άγκυρα να συζητήσει πιο σοβαρά και έντιμα από ότι μέχρι τώρα; Ο Τούρκος ΥΠΕΞ άφησε να εννοηθεί ότι το πλαίσιο του ΟΗΕ εξάντλησε την δυναμική του. Είμαστε έτοιμοι να δεχθούμε κάτι λιγότερο από την διεθνή διάσταση του ζητήματος υπέρ κάποιας μορφής διμεροποίησης; Προφανώς και όχι! Θα ήταν η μεγαλύτερη στρατηγική ήττα του ελληνισμού στην Κύπρο!
Μόνο αδιέξοδα υπάρχουν αυτή την στιγμή για όσους και όσες θέλουν την αποκατάσταση της νομιμότητας και την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων. Μπορεί να πιεστεί η Τουρκία; Τα στρατηγικά αδιέξοδα που αντιμετωπίζει η Άγκυρα στην περιφερειακή γεωπολιτική σκακιέρα είναι δίκοπο μαχαίρι. Ο διεθνής παράγοντας μπορεί να την πιέζει και να την περιθωριοποιηθεί σε πολλά μέτωπα, αλλά δυστυχώς το Κυπριακό δεν είναι ένα από αυτά. Όπως ήδη ανέφερα, το Κυπριακό είναι τόσο χαμηλά στην ατζέντα όλων που κάνει την Ουάσινγκτον, την Μόσχα, το Βερολίνο, το Παρίσι, ακόμα και το Τελ Αβίβ να ανέχονται χωρίς κόστος (για τους ίδιους) τους μαξιμαλισμούς της Άγκυρας και να μην αξιολογούν σοβαρά το γεγονός ότι στο πλαίσιο της εθνικιστικής πλειοψηφίας στην Τουρκική πολιτική ο γεωπολιτικός έλεγχος της Κύπρου είναι sine qua non. Η προσάρτηση παραμένει μια επιλογή για την Άγκυρα αλλά είναι η λιγότερο ελκυστική γιατί δεν της προσφέρει τίποτε παραπάνω από ότι έχει σήμερα. Το αντίθετο μάλιστα. Θα της δημιουργήσει πολλά περισσότερα διπλωματικά, πολιτικά και στρατηγικά προβλήματα.
Και το ζήτημα της ενέργειας; Αυτή είναι ίσως η καλύτερη ευκαιρία για να βγει η διαδικασία από το κώμα. Η Άγκυρα έχει ανεβάσει τους τόνους και θα συνεχίσει να ανεβάζει την ένταση. Γνωρίζει όμως ότι είναι λίγα αυτά που μπορεί να πετύχει. Οι ικανότητές της είναι περιορισμένες. Αυτό που χρειάζεται να κάνει η Λευκωσία και η Αθήνα είναι σοβαρή στρατηγική ανάλυση και να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους απέναντι σε ενδεχόμενη Τουρκική κλιμάκωση. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να κόψουν όλες τις γέφυρες με την Άγκυρα. Η γεωγραφία δεν αλλάζει.
Ο Κώστας Υφαντής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου και Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης
