Μεγάλης σημασίας χαρακτηρίζει την συμφωνία Ελλάδας-Ιταλίας για την ΑΟΖ ο καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κώστας Λάβδας, καθώς αυτή αναγνωρίζει την επήρεια των νησιών και στέλνει ένα σήμα στον εξ ανατολών γείτονα για την εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, προσθέτει ωστόσο ότι δεν πρόκειται να ανακόψει τον τουρκικό αναθεωρητισμό, ούτε να αλλάξει με άμεσο και ριζικό τρόπο τις ισορροπίες που έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται στην Αν.Μεσόγειο.
Εκτιμά ότι το στοίχημα για αντίστοιχες συμφωνίες με Αλβανία και κυρίως με Αίγυπτο θα είναι δύσκολο και θα πρέπει να δρομολογηθεί με συστηματικό, αλλά στην περίπτωση ειδικά της Αιγύπτου και με αθόρυβο τρόπο, τονίζοντας ταυτόχρονα ότι η ελληνική επιμονή θα δοκιμαστεί προσεχώς και απέναντι στην φιλοτουρκική πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση Ράμα.
“Στο ερώτημα εάν τέτοιες συμφωνίες θα ανακόψουν την εξελισσόμενη πολιτική του τουρκικού αναθεωρητισμού η απάντησή μου είναι δυστυχώς αρνητική. Από μόνες τους αυτές οι εξελίξεις δεν ανακόπτουν τη σημερινή δυναμική των σχέσεων”, σημειώνει ο κ. Λάβδας, προσθέτοντας ωστόσο ότι στο σενάριο που υπάρξει σύγκρουση με την Τουρκία, τότε έχοντας συνάψει η Ελλάδα τις παραπάνω συμφωνίες, η θέση και η νομιμοποιητική της βάση θα είναι ακόμη περισσότερο αναβαθμισμένες.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Γιατί είναι τόσο σημαντική η συμφωνία Ελλάδας-Ιταλίας για την ΑΟΖ;
Με δεδομένη την εξελικτική πορεία των βημάτων του τουρκικού αναθεωρητισμού, η Ελλάδα είχε άμεσο ενδιαφέρον να ξεκινήσει επιτέλους τον καθορισμό ΑΟΖ διότι το παράνομο αλλά υπαρκτό τουρκολιβυκό μνημόνιο φέρνει δυνητικά τις τουρκικές δραστηριότητες στα 6 ναυτικά μίλια από την Κρήτη.
Παρότι η οριοθέτηση με την Ιταλία είναι σημαντική και συμφέρουσα και για τις δυο χώρες (άλλωστε η Ιταλία κατοχυρώνει συμφέροντά τηςστην αλιεία), είναι η Ελλάδα και όχι η Ιταλία που επείγεται. Πρόκειται συνεπώς για σημαντική επιτυχία που επιπλέον ανοίγει και το δύσκολο δρόμο για οριοθετήσεις με Αλβανία και κυρίως Αίγυπτο.
Μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για ένα πακέτο με τρία κείμενα : τη Συμφωνία για οριοθέτηση ΑΟΖ ανάμεσα σε Ελλάδα και Ιταλία, την Κοινή Δήλωση Ελλάδας-Ιταλίας για τους Πόρους της Μεσογείου και την Κοινή Γνωστοποίηση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την οποία Ελλάδα και Ιταλία ζητούν την μελλοντική τροποποίηση του κανονισμού περί κοινής αλιευτικής πολιτικής ώστε τη στιγμή που η Ελλάδα αποφασίσει να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της έως τα 12 ν.μ., να διατηρηθούν οι αλιευτικές δραστηριότητες των Ιταλών στην περιοχή μεταξύ 6-12 ν.μ. που είναι σήμερα διεθνή ύδατα.
- Tι σημαίνει στην πράξη το γεγονός ότι αποτελεί την πρώτη συμφωνία της Ελλάδας για οριοθέτηση ζωνών με γειτονική χώρα;
Πρόκειται ταυτόχρονα για διπλωματική αντεπίθεση στο άμεσο επίπεδο της εξελισσόμενης τουρκικής απειλής αλλά και για εξέλιξη με μακροπρόθεσμη σημασία. Ελπίζω ότι συνιστά και την αρχή μιας νέας περιόδου με εξίσου ουσιαστικές προσπάθειες με τις προηγούμενες αλλά σαφώς λιγότερες αναστολές.
Αποτελεί επέκταση της συμφωνίας του 1977 για την υφαλοκρηπίδα που έτσι μετατρέπεται σε σύμβαση οριοθέτησης και της ΑΟΖ, άρα συνιστά κρίσιμο βήμα στην μακρόχρονη αλλά και δυσχερή προσπάθεια της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής να επιτύχει τον καθορισμό των θαλασσίων ζωνών της χώρας. Υπουργοί εξωτερικών από τον Δημήτριο Μπίτσιο το 1977 μέχρι τον Ευάγγελο Βενιζέλο, τον Νίκο Κοτζιά και τον Γιώργο Κατρούγκαλο πρόσφατα, είχαν εργαστεί για τις οριοθετήσεις θαλασσίων ζωνών.
Υπάρχει και μια ακόμη διάσταση, η οποία όμως θα εξαρτηθεί από τις εξελίξεις το φθινόπωρο, επί γερμανικής προεδρίας. Εάν οι χώρες του Νότου εμμείνουν σε μια λίγο-πολύ κοινή στάση ως προς τις προτάσεις της Επιτροπής για την οικονομική ανάκαμψη, τότε η ανάδειξη του ευρωπαϊκού Νότου ως οντότητας με πολιτικό περιεχόμενο θα υποβοηθηθεί και από την διάσταση της συγκλίνουσας ελληνο-ιταλικής προσέγγισης στη γεωπολιτική της Ανατολικής Μεσογείου. Χωρίς να παραγνωρίζουμε και τα ιταλικά συμφέροντα στην Τουρκία.
- Δεδομένου ότι η συμφωνία στηρίζεται στην Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, την οποία αμφισβητεί η Τουρκία, τι μηνύματα στέλνει η κίνηση προς την Άγκυρα, η οποία προειδοποιεί με κάθε ευκαιρία ότι δεν θα κάνει πίσω;
Σημαίνει πολλά και τίποτε. Αναμφίβολα στέλνει ένα μήνυμα σεβασμού του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, εφόσον έχει συναφθεί στη βάση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας και συνιστά οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών βάσει διμερούς συμφωνίας στο πλαίσιό της. Επιβεβαιώνει τόσο το δικαίωμα των νησιών σε θαλάσσιες ζώνες όσο και την μέση γραμμή της συμφωνίας του 1977 για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ελλάδας-Ιταλίας ως οριογραμμή της ΑΟΖ Ελλάδας- Ιταλίας. Με τη Συμφωνία της 9ης Ιουνίου, η μέση αυτή γραμμή θα ισχύει και για τα υπερκείμενα της υφαλοκρηπίδας ύδατα.
Όμως η Τουρκία από τη δεκαετία του 1970 έχει αναπτύξει μια δική της αντίληψη η οποία εστιάζεται στην «συνεκμετάλλευση» την οποία θεωρεί ευθύδικη λύση (equitable solution). Η Τουρκία θα εξακολουθήσει να υποστηρίζει τις απόψεις της και θα είναι λάθος να θεωρηθεί ότι η εξέλιξη αυτή θα ανακόψει τα τουρκικά επεκτατικά σχέδια.
- Πόσο εφικτό είναι να ακολουθήσουν αντίστοιχες συμφωνίες της Ελλάδας με Αίγυπτο ή άλλες χώρες;
Η Αίγυπτος με την κυβέρνηση Σίσι μοιράζεται μαζί μας την ανησυχία για τις ηγεμονικές βλέψεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Έχει όμως εισέλθει σε ιδιαίτερα κρίσιμη φάση στην Λιβύη. Εάν η πρόταση εκεχειρίας και η συνακόλουθη αναζήτηση φόρμουλας για το μοίρασμα της εξουσίας μεταξύ Σάρατζ και Χαφτάρ απορριφθεί οριστικά, η Αίγυπτος θα αντιμετωπίσει ένα δίλημμα: εντατικοποίηση της εμπλοκής με ενδεχόμενη ακόμη και την ευθεία σύγκρουση με την Τουρκία ή αποδοχή της τουρκικής επιτυχίας στη στήριξη του Σάρατζ με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα δυτικά σύνορα της Αιγύπτου και τη δράση των δικτύων που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τα ποικίλα δίκτυα της μουσουλμανικής ριζοσπαστικοποίησης, περιλαμβανομένων των Αδελφών Μουσουλμάνων, που πολεμούν τον Σίσι και εξακολουθούν να επιχειρούν να ρίξουν το καθεστώς στο Κάιρο.
Σε αυτό το δύσκολο περιβάλλον, η Αθήνα πρέπει να εντατικοποιήσει αθόρυβα και συστηματικά τις συνομιλίες με την Αίγυπτο και να αξιοποιήσει την εχθρότητα μεταξύ της Άγκυρας και της κυβέρνησης Σίσι ώστε μεσοπρόθεσμα να υπάρξει ενδεχόμενο φτάσουμε σε συμφωνία. Ας μην ξεχνάμε ότι η Αίγυπτος και Κύπρος προχώρησαν ήδη το 2003 σε συμφωνία για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, μια συμφωνία πρωτοπόρα για την εποχή της.
Ως προς την Αλβανία, της οποίας το παιχνίδι με την Τουρκία οδήγησε στην κατάρρευση της ελληνοαλβανικής σύμβασης του 2009, η Αθήνα οφείλει – εφόσον καλώς ή κακώς συναίνεσε στην έναρξη της ενταξιακής πορείας της Αλβανίας στην ΕΕ – να αξιοποιήσει πλήρως την σχετική διαδικασία. Η κυβέρνηση Ράμα συνεχίζει μια προκλητικά φιλοτουρκική πολιτική και η ελληνική επιμονή και πίεση θα δοκιμαστούν εκεί προσεχώς. Αναμένουμε.
- Εντέλει αλλάζει επί της ουσίας για την Ελλάδα με την συγκεκριμένη κίνηση σε σχέση με τους εξ ανατολών γείτονες;
Εδώ προκύπτουν τρεις διακριτές διαστάσεις που είναι και οι τρεις σημαντικές. Η πρώτη αναφέρεται στις επιπτώσεις των οριοθετήσεων με Ιταλία και ενδεχομένως αυτών που θα ακολουθήσουν στον τουρκικό αναθεωρητισμό. Στο ερώτημα εάν τέτοιες συμφωνίες θα ανακόψουν την εξελισσόμενη πολιτική του τουρκικού αναθεωρητισμού η απάντησή μου είναι δυστυχώς αρνητική. Από μόνες τους αυτές οι εξελίξεις δεν ανακόπτουν τη σημερινή δυναμική των σχέσεων.
Η δεύτερη διάσταση αναφέρεται στον ενδεχόμενο ρόλο και λειτουργία τέτοιων συμφωνιών εάν τελικώς υπάρξει σύγκρουση με την Τουρκία. Τότε η θέση και η νομιμοποιητική βάση της Ελλάδας θα είναι ακόμη περισσότερο αναβαθμισμένες, οπότε και οι επιμέρους συμμαχίες και στηρίξεις θα είναι κάπως ευχερέστερες σε πολλά επίπεδα.
Τέλος, μια τρίτη διάσταση αφορά την μακροπρόθεσμη πορεία των σχέσεων εάν και εφόσον διατηρηθούν συμβατικά ειρηνικές και περάσουμε στην μετά Ερντογάν εποχή. Παρότι η τουρκική δομική απειλή θα εξακολουθήσει να υφίσταται, διότι οφείλεται και σε δομικά στοιχεία του τουρκικού πολιτικού συστήματος, ένα προϋπάρχον πλαίσιο οριοθετήσεων με τις άλλες χώρες θα αποτελεί νέα βάση. Ας μην ξεχνάμε ότι μέχρι σήμερα η Ελλάδα ήταν μια αρκετά σπάνια περίπτωση σύγχρονου κυρίαρχου κράτους με τόσο φοβική προσέγγιση στην οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών της.
*Ο κ. Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, Senior Research Fellow στο London School of Economics και Καθηγητής στην Έδρα Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στο Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστημίου Tufts στις ΗΠΑ.
