Σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη καμπή του γεωπολιτικού παιγνιδιού στην Μέση Ανατολή, στο οποίο πλέον έχουν εμπλακεί στρατιωτικά και όλες οι μεγάλες δυνάμεις, η προσπάθεια επαναπροσέγγισης Τουρκίας-Ισραήλ δικαιολογημένα αντιμετωπίζεται με προβληματισμό, καθώς παρά τα ενθουσιώδη σχόλια όλων όσων βλέπουν ήδη το ισραηλινό φυσικό αέριο να φθάνει στην Τουρκία, απομένει ακόμη πολύς δρόμος για την πλήρη αποκατάσταση των σχέσεων των δυο χωρών.
Αλλά και όταν αυτό συμβεί η εμπιστοσύνη και η στρατηγική σχέση που υπήρχε στο παρελθόν μεταξύ των δυο χωρών δεν θα μπορέσει ποτέ να αποκατασταθεί, καθώς η προσέγγιση που τώρα είναι σε εξέλιξη γίνεται από ανάγκη, καθώς εξυπηρετεί πολιτικές επιδιώξεις των κ.Ερντογάν και Νετανιάχου και φυσικά υποστηρίζεται από τους αμερικανούς και μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα στην Άγκυρα και στο Τελ Αβίβ.
Η είδηση μάλιστα ότι το Σάββατο το πρωί ο Ερντογάν συναντήθηκε στην Άγκυρα με τον ηγέτη της Χαμάς, Χαλεντ Μεσσάαλ για να "συζητήσουν τις εξελίξεις στην περιοχή", συντηρεί την καχυποψία.
Η διακοπή των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ δυο σημαντικών περιφερειακών δυνάμεων στην περιοχή εδώ και πέντε χρόνια αποτελούσε μια ανώμαλη κατάσταση, καθώς λειτουργεί αποσταθεροποιητικά σε μια περιοχή που βρέθηκε τελικά να συγκλονίζεται από έναν εφιαλτικό πόλεμο, που δημιούργησε το κατάλληλο έδαφος για να ριζώσει και να αναπτυχθεί η ασύμμετρη απειλή του ISIS.
Το ερώτημα είναι, ποιοι ήταν οι λόγοι που επιβάλλουν τώρα στις δυο πλευρές να διαρρεύσουν (πρώτα το Ισραήλ και μετα η Τουρκία) ότι επίκειται η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων και κυρίως εάν αυτή η εξέλιξη θα έχει βάθος, και θα μπορέσει να οδηγήσει τις σχέσεις σε τέτοιο επίπεδο ώστε κατόπιν να μπορεί να δοθεί συνέχεια στην συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και ενέργειας. Κυρίως όμως έχει ενδιαφέρον το πώς αυτή η αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, θα επηρεάσει τις εξελίξεις στην Συρία, τις περιφερειακές συνεργασίες και ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και τον ενεργειακό οργασμό στην περιοχή.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα και την Κύπρο, πρέπει με κάθε τρόπο να αποτραπεί η προσπάθεια παγώματος των εξαγωγών του κυπριακού φυσικού αερίου στην Αίγυπτο και από εκεί μέσω της Ελλάδας προς την Ευρώπη, με επίκληση των διαρροών προς το παρόν των προθέσεων για επαναπροσέγγιση της Τουρκίας με το Ισραήλ
Το χρονικό της ρήξης
Η επιλογή της οριστικής ρήξης μεταξύ των δυο χωρών τα προηγούμενα πέντε χρόνια δεν ήταν επιλογή του Ισραήλ, το οποίο σταθερά δήλωνε ότι ήθελε την αποκατάσταση των σχέσεων.
Όμως το επεισόδιο του Μαβή Μαρμαρά, αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη ευκαιρία που εκμεταλλεύτηκε ο Τ.Ερντογάν για να αυτοπροβληθεί ως ο προστάτης των μουσουλμάνων της Μέσης Ανατολής και ο «παίκτης" που μπορεί να σταθεί άσος προς ίσον απέναντι στο Ισραήλ.
Έκτοτε η ρητορική, με αφετηρία το επεισόδιο στο Νταβός μεταξύ του κ.Ερντογάν και του ισραηλινού Προέδρου Πέρες κλιμακώθηκε, με την Αγκυρα συχνά-πυκνά να κατηγορεί το Ισραήλ για γενοκτονία και σε κάθε φόρουμ να επιτίθεται εναντίον και του Νετανιαχου προσωπικά.
Παίζοντας ανοικτά με την Χαμάς, προσκαλώντας τον ηγέτη της συχνά-πυκνά στην Άγκυρα, ο Ερντογάν θέλησε να βάλει πόδι στην Γάζα, καθώς αυτό όχι μόνο ενίσχυε το δικό του προφίλ στον μουσουλμανικό κόσμο, αλλά συγχρόνως αποκτούσε να προπύργιο από το οποίο μπορούσε να «παρενοχλεί» κατά βούληση τόσο το Ισραήλ όσο και την Αίγυπτο.
Από τους όρους που είχε απαιτήσει η Τουρκία από το Ισραήλ για το Μαβή Μαρμαρά (απολογία, αποζημιώσεις και διακοπή του αποκλεισμού της Γάζας) μόνο η πρώτη έχει εκπληρωθεί ενώ οι συνομιλίες για το ύψος των αποζημιώσεων ακόμη συνεχίζονται.
Σε ό,τι αφορά την Γάζα, παρά τις διαρροές κυρίως από τουρκικής πλευράς, δεν υπάρχει καν ενδεχόμενο συζήτησης για το θέμα αυτό, καθώς το Ισραήλ εξάλλου υποστηρίζει ότι ο αποκλεισμός γίνεται για λόγους ασφαλείας και για να αποφευχθεί η μεταφορά σύγχρονων οπλικών συστημάτων στην Χαμας.
Αν και οι ανεπίσημες επαφές μεταξύ των δυο χωρών ξεκίνησαν από τον Ιούνιο, με συναντήσεις του Τούρκου υφυπουργού εξωτερικών και πρώην πρέσβη στο Ισραήλ Φ.Σινιριογλου με τον ισραηλινό γ.γ. του ΥΠΕΞ Ν.Γκολντ και κατόπιν με τον αναπληρωτή διευθυντή του ισραηλινού ΥΠΕΞ Αβιν Σινόρ (που επισκέφτηκε μάλιστα και την Άγκυρα), χρειάσθηκαν μια σειρά εξωγενείς παράγοντες για να επισπευσθεί η διαδικασία προσέγγισης. Κρίσιμο ρόλο έπαιξε ο μέχρι πριν ένα μήνα Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Ισραήλ και διοικητής πλέον της Μοσαντ, Γιόσι Κοέν, που είναι από τους ένθερμους υποστηρικτές των τουρκοϊσραηλινων σχέσεων.
Η απομόνωση του Ερντογάν και το στρίμωγμα του Νετανιάχου
Η συγκυρία υποχρέωσε τόσο τον κ.Ερντογάν όσο και τον κ.Νετανιάχου να αφήσουν να διαρρεύσουν οι «καλές ειδήσεις» ενώ ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί η συμφωνία.
Ο κ.Ερντογάν απομονωμένος από όλες τις χώρες της περιοχής, με την πολιτική του να δοκιμάζεται σκληρά στο Ιράκ και στην Συρία, ευρισκόμενος πλέον στα όρια ανοικτού πολέμου με την Ρωσία του Πούτιν, σε απόλυτη ρήξη με την Αίγυπτο και σε σοβαρή κρίση πλέον με το Ιράν, είχε ανάγκη να αλλάξει αυτή την εικόνα. Και η ευκαιρία ήταν η διαρροή της είδησης για την αποκατάσταση των σχέσεων με το Ισραήλ. Έτσι καθησυχάζει και όσους ανησυχούν ότι η Ρωσία μπορεί να χρησιμοποιήσει το όπλο του φυσικού αερίου για να πιέσει την Τουρκία, αν και φυσικά η προοπτική μεταφοράς του ισραηλινού φυσικού αερίου προς την Τουρκία θα απαιτήσει τουλάχιστον 3-4 χρόνια, εφόσον όλα εξελιχτούν ομαλά.
Από την άλλη πλευρά ο Μ.Νετανιάχου αντιμετωπίζει διαρκώς την πίεση στο εσωτερικό για το θέμα του φυσικού αερίου, καθώς υπάρχει ισχυρός αντίλογος για την προοπτική εξαγωγής του, καθώς και τα κόμματα και σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης ζητούν περιορισμένη εκμετάλλευση του φυσικού αερίου ώστε η χώρα να εξασφαλίσει απολύτως την ενεργειακή της επάρκεια για περισσότερα από πενήντα χρόνια.
Καθώς εμφανιστήκαν προβλήματα με την Ιορδανία και την Αίγυπτο, η κριτική ότι δεν υπάρχουν «αγοραστές» του ισραηλινού φυσικού αερίου θα έφερνε σε δεινή θέση τον Νετανιάχου, ο οποίος τώρα με την Τουρκία να δηλώνει παρούσα και έτοιμη να προμηθευτεί φυσικό αέριο από το Ισραήλ έχει πλέον ένα επιχείρημα να παρουσιάσει στην Κνεσετ..
Όμως ο δρόμος είναι ακόμη πολύ μακρύς. Το Ισραήλ δύσκολα θα δεχθεί να παραδώσει το στρατηγικό όπλο που διαθέτει, το φυσικό αέριο, στις διαθέσεις της Τουρκίας πολύ περισσότερο μάλιστα όταν ηγείται της χώρας ο απρόβλεπτος και επικίνδυνος Ερντογάν. Έτσι το φυσικό αέριο από στρατηγικό πλεονέκτημα θα μετατρέπονταν σε θηλιά γύρω από το Ισραήλ, την άκρη της οποίας θα κρατά στα χέρια του ο Ερντογάν.
Επίσης στην παρούσα συγκυρία θα είναι μάλλον απίθανο ο Ερντογάν να αποκηρύξει πλήρως τις σχέσεις του με την Χαμάς και αυτό αποτελεί casus belli για το Ισραήλ.
Σε ό,τι αφορά την Συρία και το Ιράκ, το Τελ Αβίβ αντιμετωπίζει με καχυποψία τις κινήσεις της Τουρκίας που οδηγούν σε μεγαλύτερη αποσταθεροποίηση, αν και συμφωνούν στο ότι δεν μπορεί να παραμείνει ο Ασαντ στην Δαμασκό.
Οι επιπτώσεις σε Κύπρο και Ελλάδα
Το Ισραήλ θα πρέπει να ισορροπήσει όμως και με την Τριμερή Συνεργασία με την Ελλάδα και την Κύπρο και την άτυπη επαφή με την Αίγυπτο.
Ο κ.Νετανιάχου επικοινώνησε αμέσως μόλις έγιναν γνωστές οι συνομιλίες με την Τουρκία, με τον Κύπριο πρόεδρο Ν.Αναστασιάδη για να τον διαβεβαιώσει ότι δεν επηρεάζονται οι σχέσεις των δυο χωρών ούτε η Τριμερής Συνεργασία με την Αθήνα.
Εκ των πραγμάτων όμως δημιουργούνται σκιές, αν και είναι πρόωρο να εξάγονται συμπεράσματα για το ποια μορφή θα πάρει και ποσό μακριά θα φθάσει η προσέγγιση της Τουρκίας με το Ισραήλ.
Το Ισραήλ έχει ανάγκη από τις καλές σχέσεις με την Ελλάδα καθώς τo FIR Αθηνών προσφέρει ζωτικό χώρο για την ισραηλινή αεροπορία, η οποία δεν μπορεί να ασκηθεί αποτελεσματικά στην στενή λωρίδα γης του Ισραήλ.
Σε ό,τι αφορά την Κύπρο είναι αναγκαία η συνεργασία τόσο για την ασφάλεια των υπεράκτιων εγκαταστάσεων αλλά και επειδή αρκετά από τα κοιτάσματα φυσικού αερίου απλώνονται και στις δυο ΑΟΖ, της Κύπρου και του Ισραήλ και συνεπώς απαιτούνται συμφωνίες συνεκμετάλλευσης.
Είναι πάντως γεγονός ότι με την συζήτηση η οποία ξεκίνησε σχετικά με την επαναπροσέγγιση Τουρκίας-Ισραήλ, ακόμη κι αν δεν υπάρξει η πρόοδος που όλοι ήδη προεξοφλούν, η πίεση από τον διεθνή παράγοντα θα στραφεί στην Λευκωσία για να συναινέσει σε μια λύση του Κυπριακού, η οποία θα άρει και το τελευταίο εμπόδιο για την μεταφορά του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου προς την Ευρώπη μέσω της Τουρκίας.
Είναι ζωτικής σημασίας η πλήρης απεμπλοκή της διαδικασίας εκμετάλλευσης του κυπριακού φυσικού αερίου από την διαδικασία επαναπροσέγγισης της Τουρκίας με το Ισραήλ, καθώς ένας από τους στόχους της Τουρκίας θα είναι να φρενάρει τον ενεργειακό σχεδιασμό της Κυπριακής Δημοκρατίας που έχει μπει στην τελική φάση του.
Μένει να αποδειχτεί φυσικά ότι και το Ισραήλ επιθυμεί μια τέτοια λύση, αλλά και η ίδια η Ευρώπη. Που μετα τον εκβιασμό στον όποιο υποβάλει ο Ερντογάν την Ευρώπη των 28 με το μεταναστευτικό, θα ενισχύσει ακόμη περισσότερο την θέση του κρατώντας και την στρόφιγγα του φυσικού αερίου..
Και ας μην ξεχνάμε ότι μπορεί οι αμερικανοί να θέλουν να «λαδώσουν» την Τουρκία με δώρα που θα πληρώσουν οι άλλοι, αλλά η Γερμανία έχει κάνει ήδη την επιλογή της να μετατραπεί αυτή σε κόμβο διανομής ρωσικού φυσικού αερίου για όλη την κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Και τον ρόλο αυτό δύσκολα θα τον μοιραστεί με την Άγκυρα.
