Του Δημήτρη Δημητράκου
Είναι απειλή για τη δημοκρατία η εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας; Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε καταδικάσει την ηλεκτρονική ψηφοφορία στα ΑΕΙ το 2012 ως «τεχνοφασισμό». Η χρήση αυτού του όρου εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ εκφράζει την τεχνοφοβία του ψηφιακά άσχετου, ο οποίος είναι καχύποπτος και εχθρικός μπροστά σε κάτι που βρίσκεται στο επέκεινα του γνωστικού του ορίζοντα. Μπορεί, όμως, ο όρος αυτός να εκφράζει και μια κατανοητή ανησυχία μπρος στην απειλή του «ψηφιακού αυταρχισμού», δηλαδή τη χρήση της ψηφιακής τεχνογνωσίας από μια αυταρχική εξουσία. Και είναι αυταρχική, όχι μόνο η εξουσία που ασκεί ένα αυταρχικό κράτος, αλλά και ένα δημοκρατικό κράτος ή μια εταιρεία ή ένας οργανισμός, όταν δεν δίνει λογαριασμό για τις ενέργειες στις οποίες προβαίνει, όταν είναι αδιαφανείς - δηλαδή, μη ελεγχόμενες οι δραστηριότητές του.
Σήμερα, ένας τεράστιος όγκος πληροφοριών είναι στην κατοχή συγκεκριμένων κέντρων - κρατικών, εταιρικών, στρατιωτικών κ.ά. Ο τρόπος χρήσης τους είναι αδιαφανής, δηλαδή ανεξέλεγκτος από το κοινό, είτε λόγω καθεστωτικού αυταρχισμού -όπως στην Κίνα- είτε λόγω εταιρικού γιγαντισμού, όπως σε μεγάλες εταιρείες λογισμικού, εταιρείες ηλεκτρονικού εμπορίου ή πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (Microsoft, Amazon, Facebook κ.λπ.).
Η δύναμη που αποκτούν αυτά τα μη κρατικά κέντρα παραγωγής, χρήσης και εμπορίας δεδομένων βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ευκολία που προσφέρουν σε κάθε άνθρωπο η ψηφιακή τεχνολογία και ο αυτοματισμός της. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να επαφίενται σ' αυτό που τους βολεύει περισσότερο και αδιαφορούν για το αν η επιλογές τους -π.χ. στις αγορές τους ή στα ενδιαφέροντα που εκδηλώνουν ηλεκτρονικά- προσφέρουν τη δυνατότητα άσκησης τεράστιας εξουσίας από διάφορα ανεξέλεγκτα κέντρα.
Αυτή η εξέλιξη αποτελεί απειλή για τη σύγχρονη δημοκρατία. Η δημοκρατία δεν αλλοιώνεται από το ότι δεν είναι επαρκώς «αντιπροσωπευτική», αλλά από το ότι πολλά κέντρα εξουσίας δεν δίνουν λόγο για τις ενέργειες τους. Αυτό οφείλεται στο ότι δεν έχουν βρεθεί τρόποι αποτελεσματικού ελέγχου τους μέχρι τώρα.
Αυτά είναι ανησυχητικά σήματα για τη σύγχρονη δημοκρατία. Η δημοκρατία, όμως, έχει δείξει μέχρι σήμερα ότι μπορεί να προσαρμόζεται σε νέες προκλήσεις. Σε μια κοινωνία που οι πολίτες της έχουν επαρκή ψηφιακή παιδεία, μπορούν να λειτουργήσουν ως ατομικοί ή ομαδικοί ελεγκτές κέντρων ψηφιακών δεδομένων. Η κοινωνική δικτύωση μπορεί να είναι όπλο και όχι απειλή για τον πολίτη. Σήμερα η ραγδαία εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας και κυρίως της τεχνητής νοημοσύνης αντικαθιστά τον άνθρωπο σε πολλές δραστηριότητές του και με πολύ καλύτερες αποδόσεις από ό,τι μπορεί να έχει ο ίδιος. Η παθητική αποδοχή των ευκολιών που προσφέρει η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της εγρήγορσης μπροστά στις απειλές που εγκυμονεί για τη δημοκρατία. Ενδεχομένως να μπορεί να εξηγηθεί το πρόσφατο φαινόμενο του λαϊκισμού παγκοσμίως με βάση τη γενικότερη δυσανεξία που προκαλεί σε πολλούς ανθρώπους η ανάγκη προσαρμογής σε ένα ραγδαία εξελισσόμενο ψηφιακό πολιτισμό. Ένας μεγάλος αριθμός πολιτών στον κόσμο έχει χάσει την εμπιστοσύνη που είχε στις ελίτ, διότι, μεταξύ άλλων, αποδείχθηκαν αναποτελεσματικές στη λύση προβλημάτων μέσα στο νέο αυτό πολιτιστικό περιβάλλον που διαμορφώνεται. Στη σύγχρονη δημοκρατία, όμως, μπορούν να δημιουργηθούν θεσμικά κέντρα ευθύνης, τα οποία θα μπορούν να εμπιστευθούν οι πολίτες και που θα έχουν τη δυνατότητα, μέσα από αυτά, να ελέγχουν κάθε είδος εξουσίας, περιλαμβανομένης και της ψηφιακής. Η ψηφιακή τεχνολογία είναι πρόκληση για τη δημοκρατία. Εναπόκειται στις υγιείς δυνάμεις της να την αξιοποιήσει προς όφελος και βελτίωσή της.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 24 Σεπτεμβρίου.
