Προ καιρού είχα προσκληθεί από ένα ιδιωτικό σχολείο για να μιλήσω στους μαθητές του Λυκείου, σχετικά με τις προοπτικές που τους ανοίγονται, επιλέγοντας να σπουδάσουν οικονομικά. Γνωρίζοντας βέβαια ότι τις περισσότερες φορές, άλλα ξεκινάς να σπουδάσεις και αλλού καταλήγεις, απέφυγα επιμελώς να παρουσιάσω τις κατευθύνσεις των οικονομικών σπουδών μέσα στα Πανεπιστήμια, καθώς και τα διδακτικά προγράμματα.
Σκοπός μου ήταν να τους παρουσιάσω με ενθουσιασμό τον κόσμο και τις ευκαιρίες, που ανοίγονται μπροστά τους, σπουδάζοντας οικονομικά. Ξεκίνησα με αναφορά στο κείμενο «Εγώ το Μολύβι» του Leonard E. Read, επιθυμώντας να περιγράψω στα παιδιά την πολυπλοκότητα της πραγματικής οικονομίας και να τους εξηγήσω ότι η ελευθερία στην οικονομία είναι το Α και το Ω, σε αντίθεση με όσους οραματίζονται κεντρικούς σχεδιασμούς και πλάνα.
Ζήτησα λοιπόν από τους μαθητές, να μου περιγράψουν το μολύβι που κρατούσα στο χέρι μου και να μου πουν τι βλέπουν. Να πουν τι βλέπουν πάνω στο μολύβι, αλλά και τι δεν βλέπουν, ενώ είναι σίγουρο ότι εμπεριέχεται μέσα στο μολύβι. Τα παιδιά προσπάθησαν να αλλάξουν τρόπο σκέψης μέσα σε αυτό το δίωρο, διότι άλλα περίμεναν ίσως να ακούσουν και άλλα βρήκαν μπροστά τους. Και επειδή τα μυαλά των νέων παιδιών είναι κοφτερά και ευπροσάρμοστα, αντιλήφθηκαν αμέσως πού πηγαίνει η συζήτηση.
Έτσι είδαν το ξύλο, τη μολυβένια μύτη, τη γόμα και το μεταλλικό στεφάνι που την κρατάει σταθερή, στο πάνω μέρος του μολυβιού. Σύμφωνα με το κείμενο του Leonard E. Read, το ξύλο του μολυβιού είναι από το Όρεγκον, η μολυβένια μύτη είναι από γραφίτη που εξορύσσεται στη Σρι Λάνκα, που αναμειγνύεται με άργιλο από τον Μισισιπή και με κανδελινικό κερί από το Μεξικό, το στεφάνι είναι από ορείχαλκο, το βερνίκι είναι από ρητίνες και η γόμα είναι από καουτσούκ που παράγεται στην Ινδονησία και από Ιταλική ελαφρόπετρα.
Και μετά με λίγη παραπάνω προσπάθεια επιστρατεύοντας και τη φαντασία τους, είδαν τους εξοπλισμούς που χρειάζονται για την κοπή των δένδρων, τα μεταφορικά μέσα για τη μεταφορά των κορμών στο εργοστάσιο, τα ορυχεία της εξόρυξης, τους κλίβανους της βαφής, τα πλοία με τα κοντέινερ από τη μακρινή Σρι Λάνκα και την Ινδονησία, μαζί με όλα τα στάδια της επεξεργασίας και της παραγωγής των μολυβιών.
Και μέσα από αυτή την καταγραφή των διαδικασιών και των λειτουργιών, έγινε πιο κατανοητή η πολυπλοκότητα της πραγματικής οικονομίας και η αναγκαιότητα της ύπαρξης των οικονομολόγων, σε κάθε βήμα του κύκλου ζωής του μολυβιού.
Το δεύτερο παράδειγμα αφορούσε μια τραπεζική πιστωτική κάρτα και ήταν ακόμα πιο ενδιαφέρον για τους μαθητές, διότι στην εξίσωση μπήκε και το πλαστικό υλικό, το πετροχημικό εργοστάσιο, η τιμή του πετρελαίου, το τσιπάκι, ο ημιαγωγός, το πυρίτιο, ο σχεδιασμός της κάρτας, το λογότυπο, η ανάγνωση από το μηχάνημα στο ταμείο, η μεταφορά των δεδομένων στην τράπεζα, αλλά και το τραπεζικό επιτόκιο.
Το τρίτο παράδειγμα αφορούσε ένα app κινητού τηλεφώνου, οπότε η εικόνα έγινε ακόμα πιο σύνθετη. Στη συνάρτηση μπήκε η ιδέα του app, η κατασκευή του τηλεφώνου, η μπαταρία λιθίου, το λίθιο με τη σπανιότητα του, καθώς και η τεχνητή νοημοσύνη και η τραπεζική πίστωση.
Και αναπόφευκτα, η συζήτηση οδηγήθηκε στο ερώτημα, του πως μια ιδέα μετουσιώνεται σε προϊόν ή σε υπηρεσία. Και στον ρόλο που παίζουν τα κεφάλαια, οι αναλυτές, οι λογιστές, οι χρηματοπιστωτικοί σύμβουλοι, οι τράπεζες, οι επενδυτές, τα χρηματιστήρια και όλοι όσοι συμμετέχουν σε αυτές τις διαδικασίες.
Ήταν μια συζήτηση out of the box για τα παιδιά. Έξω από τον στενό κύκλο των μαθημάτων τους. Ήταν, όπως χαρακτηριστικά μου είπε ο καθηγητής τους που παρακολουθούσε, ένα μάθημα ζωής γι’ αυτά τα παιδιά. Είναι σίγουρο ότι τα σχολεία πρέπει να είναι ανοιχτά απέναντι στον έξω κόσμο και στην πραγματικότητα.
Έτσι ώστε οι μαθητές να αντιλαμβάνονται τις διαστάσεις αυτού του εξαιρετικού κόσμου, που θα αντιμετωπίσουν σε λίγα χρόνια. Τις ευκαιρίες, τις αντιξοότητες, τις μεταβολές και κυρίως τις ψηφιακές εξελίξεις, που μετατρέπουν το «χθες», σε «μακρινό παρελθόν», με την ταχύτητα που κινούνται.
Άλλωστε, αυτή η σκέψη έξω και πέρα από τα κλασικά διδασκόμενα μαθήματα, είναι ο μόνος τρόπος για να κατατροπωθεί ο μίζερος οικονομικός αναλφαβητισμός και η φοβία απέναντι στη σύνθετη πραγματικότητα.
