Ένα αγαπημένο θεωρητικό ερώτημα που θέτουν ψυχολόγοι και φιλόσοφοι όταν θέλουν να αναδείξουν τη σκοτεινή πλευρά της ανθρωπότητας, είναι το «με ποιους θα ήσουν αν είχες γεννηθεί στη Γερμανία στις αρχές 20ου αιώνα και βίωνες την ανοδική πορεία των ναζί κατά τη δεκαετία του 1930;» Όλοι μας θέλουμε να πιστεύουμε πως αν ποτέ βρισκόμασταν σε μία τέτοια κατάσταση πως θα ήμασταν σαφώς μαζί με τους ελάχιστους Γερμανούς που εναντιώθηκαν ηρωικά - έστω και χωρίς επιτυχία - στην άνοδο του ναζισμού.
Δυστυχώς, η τεράστια πλειοψηφία των ανθρώπων που νιώθουμε έτσι κάνουμε λάθος. Οι περισσότεροι «κανονικοί» άνθρωποι του σήμερα κατά πάσα πιθανότητα θα έπρατταν όπως έπραξαν οι “κανονικοί” άνθρωποι της εποχής εκείνης. Όμως, αυτή η σκέψη δεν μας αποτρέπει από το να φανταζόμαστε το πως θα αντιδρούσαμε σε περίπτωση που η κοινωνία μας βίωνε κάποια ακραία φαινόμενα. Προσωπικά θέλω να πιστεύω ότι δεν θα δειλιάσω αν ποτέ τεθεί η ελευθερία του λόγου, της έκφρασης ή του τύπου σε κίνδυνο. Δεν μπορώ να φανταστώ τίποτα χειρότερο για έναν κόσμο από το να απαγορεύεται στους αρθρογράφους να γράφουν ελεύθερα, τους κωμικούς να σατιρίζουν τα ιερά και τα όσια, τους δημοσιογράφους να αποκαλύπτουν την αλήθεια τους άφοβα.
Νομίζω πως η παραπάνω τοποθέτηση καθιστά σαφές πως θεωρώ δικαίωμα του κάθε ελεύθερου πολίτη να σατιρίζει τα δικά μου πιστεύω ή τα πιστεύω των συμπολιτών μου όπως και πιστεύω ότι το περιοδικό Charlie Hebdo, ο Flemming Rose (αρχισυντάκτης της Jyllands-Posten), και ο Samuel Paty (ο Γάλλος δολοφονηθέντας δάσκαλος) έπρεπε να έχουν το δικαίωμα να προβάλλουν σκίτσα που απεικονίζουν τον προφήτη Μωάμεθ χωρίς να φοβούνται για τη ζωή τους. Τις τελευταίες ημέρες, έχει γίνει αρκετή συζήτηση για το θέμα αυτό (με το οποίο άλλωστε ασχολήθηκε και η στήλη) με μεγάλη έμφαση να δίνεται στις αντιδράσεις του Γάλλου προέδρου, Εμμανουέλ Μακρόν.
Ο Μακρόν έκανε κάτι που είχε λείψει από τη Δύση. Υπερασπίστηκε την ελευθερία του λόγου, του τύπου και της έκφρασης με έναν ξεκάθαρο και σαφή τρόπο. Αυτή η πράξη από μόνη της, με μερίδες του ανεπτυγμένου κόσμου να εναντιώνονται στις ίδιες ακριβώς ελευθερίες, έχει μεγάλη αξία. Ο Μακρόν σίγουρα βρίσκεται, με τη στάση του, στη σωστή πλευρά της ιστορίας και όσοι εκτιμούμε τη σημασία της ελευθερίας του λόγου οφείλουμε να θυμόμαστε την τίμια στάση του σε μία πολύ δύσκολη και τεταμένη στιγμή.
Στο Μονπελιέ της Γαλλίας, όμως, συνέβη κάτι που δημιουργεί άλλου είδους ερωτήματα. Σε δημόσια κτίρια της πόλης αναρτήθηκαν τα εξώφυλλα του περιοδικού Charlie Hebdo, που περιλαμβάνουν και την απεικόνιση του Μωάμεθ. Εδώ ενδεχομένως η ελευθερία του λόγου να έδωσε τη θέση της σε κάτι διαφορετικό, πιο φανατισμένο και σκοτεινό.
Ενώ το συγκεκριμένο εξώφυλλο είναι κάτι που οφείλει να είναι ανεκτό από την κοινωνία και τη δικαιοσύνη, η αναπαραγωγή του και η τοποθέτηση του σε δημόσια κτίρια θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως βαθύτατα καταπιεστική. Σε μία σχετική παρατήρηση, μερικούς αιώνες νωρίτερα, ο Τόμας Τζέφερσον είχε πει ότι “ο εξαναγκασμός ενός ανθρώπου να χρηματοδοτήσει την αναπαραγωγή ιδεών στις οποίες δεν πιστεύει και τις απεχθάνεται είναι πράξη αμαρτωλή και τυραννική”. Στη Γαλλία σήμερα ζουν 8,5 εκατομμύρια Μουσουλμάνοι, στη μεγάλη τους πλειοψηφία πολίτες της χώρας, που πληρώνουν φόρους όπως και οι Χριστιανοί ή οι άθεοι συμπολίτες τους. Η χρησιμοποίηση ενός κρατικού κτιρίου, όσο σωστά και να είναι τα κίνητρά της, που προσβάλλει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των πολιτών είναι τουλάχιστον ατυχής. Όχι επειδή προσβάλλει τις πεποιθήσεις, αλλά επειδή έχει και την υποστήριξη του μονοπωλίου της νόμιμης βίας.
Το κράτος είναι ο κατάλληλος φορέας για την προστασία της ελευθερίας του λόγου των πολιτών, όχι ο κατάλληλος φορέας να κάνει χρήση της.
