Της Ξένης Δ. Μπαλωτή
Το βράδυ της 9Ης Νοεμβρίου 1989, εάν ο «κυβερνητικός εκπρόσωπος» της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ), G.Schabowski είχε σκεφτεί τη ρήση του Γ.Μπαμπινιώτη πως «η γλώσσα είναι η συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο» ίσως να μην είχε πει την λέξη «από τώρα!» που «έριξε» το Τείχος του Βερολίνου και άλλαξε τη ροή της ιστορίας.
Ιδού τι συνέβη. Από τα μέσα Οκτωβρίου 1989, η Κυβέρνηση της ΛΔΓ βρισκόταν αντιμέτωπη με την λαϊκή πίεση και την διαμαρτυρία του λαού για τους περιορισμούς που είχε επιβάλει στη ζωή τους. Στις 9 Νοεμβρίου, η Κυβέρνηση υποχρεώθηκε να λάβει κάποιες αποφάσεις και ανέθεσε στον G.Schabowski να τις ανακοινώσει.
Προς το τέλος του απογεύματος, ο G.Schabowski εμφανίστηκε στην αίθουσα τύπου που αυτή τη φορά ήταν πρωτόγνωρα γεμάτη, αν και οι ξένοι ανταποκριτές βρίσκονταν εκεί περισσότερο από καθήκον προς τα μέσα ενημέρωσης που εκπροσωπούσαν παρά από πραγματικό ενδιαφέρον. Ο ιταλός ανταποκριτής Riccardo Ehrman έφτασε τελευταίος και καθυστερημένος. Όμως, όταν άκουσε τον G.Schabowski να ανακοινώνει πως «επιτρέπονται "στους Ανατολικογερμανούς" τα ιδιωτικά ταξίδια χωρίς να αναφέρουν αιτιολογία…», ρώτησε: «και από πότε ισχύει η απόφαση;»
Ο G.Schabowski άρχισε να ψαχουλεύει τα χαρτιά του, διαπίστωσε πως το Κόμμα δεν είχε προβλέψει αυτή την ερώτηση, σήκωσε το κεφάλι του και αυτοσχεδίασε την απάντηση: «ab sofort!», δηλ. «Από τώρα!»
Ήταν λίγο μετά τις επτά η ώρα. Ο Γάλλος ανταποκριτής M.Meyer ενημερώνει το Παρίσι πως «το Τείχος τελείωσε!» «Είσαι τρελός, του απαντούν. Δεν μπορούμε να μεταδώσουμε τέτοια είδηση πριν την επιβεβαιώσουμε.» Η RAI την χαρακτήρισε «έκτακτη» και την μετέδωσε πρώτη. Η ώρα ήταν ήδη οκτώ. Το γερμανικό κανάλι ARD αναμεταδίδει τα λεγόμενα του G.Schabowski. Χωρίς χρονοτριβή, κόσμος συγκεντρώνεται μπροστά στο Τείχος, με άδεια χέρια, χωρίς προμήθειες οποιασδήποτε φύσεως. Το παν είναι να περάσουν από την άλλη μεριά του Τείχους. Οι αστυφύλακες δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν. Μπροστά στην κοσμοσυρροή, η από πολλών χρόνων πάγια εντολή «κτυπάτε στο ψαχνό!», είναι ανεφάρμοστη. Η ώρα έχει φτάσει 22.30 Ο κόσμος συνεχώς πληθαίνει. Το ARD επαναλαμβάνει το «ab sofort!», οι Αστυφύλακες παίρνουν την μεγάλη απόφαση. Ανοίγουν όλα τα περάσματα του Τείχους αφού πρώτα απενεργοποιούν τα συστήματα ασφαλείας του.
Ανάμεσα στον Αύγουστο του 1961 που υψώθηκε το Τείχος του Βερολίνου, προκειμένου να σταματήσει την αυξανόμενη εσωτερική μετανάστευση από την Ανατολική προς τη Δυτική Γερμανία και την 9η Νοεμβρίου 1989, 251 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να το περάσουν. Άλλοι σκοτώθηκαν από τα ηλεκτροφόρα σύρματα που ακούμπησαν και άλλοι από τους πυροβολισμούς των συνοριοφυλάκων.
Στις 02.00 τα μεσάνυκτα της 10ης Νοεμβρίου 1989, ενώ το Τείχος του Βερολίνου, συνολικής έκτασης 43,1 χλμ., άρχισε να γκρεμίζεται, το νέο κεφάλαιο της ιστορίας άρχισε να κτίζεται.
Όμως, 30 χρόνια μετά, ο απολογισμός ούτε οριστικός είναι ούτε ολοκληρωμένος μπορεί να θεωρηθεί.
Υπάρχουν οι προφανείς συνέπειες: το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα στον ιδεολογικά Δυτικό και Ανατολικό κόσμο, έτσι όπως τον γνώριζε η ανθρωπότητα από την επομένη κιόλας της λήξης του Β' Παγκοσμίου (1945). Αυτό απελευθέρωσε την Ρωσία από τον αμερικανικό φόβο και της επέτρεψε προσεγγίζοντας την Κίνα να συμβάλλει στην εμφάνιση των αναδυόμενων οικονομιών (Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης). Οι ΗΠΑ, επέβαλαν την ιδεολογική τους μονοκρατορία, και την παγκοσμιοποίηση μέσω της υπεροχής τους στην ιντερνετική τεχνολογία. Η Γερμανία επανενώθηκε το 1990, αποκτώντας σταδιακά ισχύ μεγάλης δύναμης, την ίδια περίπου περίοδο που η Σοβιετική Ένωση διαλυόταν και τα κράτη του τ. Σιδηρού Παραπετάσματος πελαγοδρομούσαν με το νέο βηματισμό που είχε επιβάλει ο οικονομικός νεοφιλελευθερισμός.
Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα, η Ευρώπη βρέθηκε απροετοίμαστη, αλλά δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά.
Το «από τώρα!» του G.Schabowski ήταν η πρακτική εκδοχή του ορισμού του «γεγονότος» όπως τον όρισε θεωρητικά η Χ.Άρεντ, δηλ. «γεγονός είναι η πρωτόγνωρη κατάσταση που κάνει την Ιστορία να ξεπροβάλλει.» Η Ευρώπη του 1989/90 θεώρησε ότι μπορεί να ελέγξει την ιστορία επινοώντας το ευρώ για να εγκλωβίσει το γερμανικό μάρκο μέσα σε αυτό. Δεν προέβλεψε, ούτε τις εθνικές κοινότητες που θα ξεπετάγονταν από την κατάρρευση της ενιαίας ανατολικής Ευρώπης και που θα ζητούσαν ρόλο και θέση στην ήπειρο μας (περίπτωση Τσεχοσλοβακίας και Γιουγκοσλαβίας), ούτε τις προσωπικότητες του λαϊκισμού που θα έβρισκαν ευκαιρία να κάνουν το παιχνίδι τους (π.χ. Όρμπαν της Ουγγαρίας), ούτε τις οικονομικές ανισορροπίες που θα προκαλούσε εντός της ίδιας της Γερμανίας η εφαρμογή του ευρώ σε όλη την επικράτειά της, στα 82 εκατ. των πολιτών της, με συνέπεια την πολιτικό ριζοσπαστισμό της τ.Ανατολικής Γερμανίας και κατ'επέκταση την αφύπνιση του εφιάλτη του ναζισμού. Και σίγουρα δεν μπορούσε να έχει προβλέψει πως στα 30 χρόνια της Πτώσης του Τείχους, στην ήπειρο της θα υψωνόταν ένα νέο τείχος, και μάλιστα στο ίδιο ακριβώς πέρασμα των Ουγγρο-αυστριακών συνόρων με αυτό του 1989. Όμως το νέο τείχος δεν είναι για να εμποδίσει όσους θέλουν να φύγουν αλλά όσους θέλουν να μπουν. Πρόσθετη ειρωνεία της ιστορίας: το τείχος το θέλουν αυτοί που το έριξαν τότε!
Ωστόσο, αυτά τα 30 χρόνια που πέρασαν δεν είναι μόνο αρνητικά. Αφενός γιατί η Ευρώπη απέδειξε ότι λύνει πλέον τα προβλήματα της με ειρηνικό τρόπο, πως είναι η κοιτίδα του πολιτικού φιλελευθερισμού, η Ε.Ε. αναδείχθηκε πρότυπο της περιφερειακής συνεργασίας των λαών (η Mercosur την πήρε ως μοντέλο) και οι ευρωπαίοι πολίτες, όπως έδειξαν οι πρόσφατες ευρωεκλογές, ξέρουν να αφήνουν τον καναπέ τους όταν διακυβεύεται η ελευθερία τους. Εν τέλει, αρκεί μία λέξη που μιλά στην ψυχή και στους μύχιους πόθους μας για να κινήσει η ιστορία; Εκ του αποτελέσματος, η απάντηση είναι ναι!
*Η Ξένη Μπαλωτή είναι Ιστορικός στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης
