Της Μαριάννας Σκυλακάκη
Η πρόσφατη αναβίωση του προστατευτισμού στις ΗΠΑ, με την ανακοίνωση επιβολής δασμών σε εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου, δημιουργεί το ερώτημα αν ο Ντόναλντ Τραμπ έμεινε - αν και σπούδασε οικονομικά στο πανεπιστήμιο - οικονομικά αναλφάβητος, ή αν κυνικά θέτει την αμερικανική και παγκόσμια οικονομία σε κίνδυνο, προκειμένου να διασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία. Μπορεί βέβαια να ισχύουν και τα δύο.
Ομως, στην κοινή γνώμη σ' όλον τον δυτικό κόσμο εξακολουθούν να υποβόσκουν επικίνδυνοι μύθοι όσον αφορά το ελεύθερο εμπόριο, τους οποίους λαϊκιστές από ολόκληρο το ιδεολογικό φάσμα αξιοποιούν για ίδιον όφελος. Τρεις είναι σήμερα οι επικρατέστεροι μύθοι του προστατευτισμού.
Μύθος 1: Μικρό το κακό
«Πρέπει να προστατεύσουμε τη χώρα μας και τους εργαζομένους μας. Η χαλυβουργία μας είναι σε κακή κατάσταση. ΑΝ ΔΕΝ ΕΧΕΤΕ ΧΑΛΥΒΑ, ΔΕΝ ΕΧΕΤΕ ΧΩΡΑ». Το tweet αυτό του Τραμπ είναι ενδεικτικό της άρνησής του να αποδεχθεί ότι η οικονομική πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη από τους -μέχρι πρότινος- 140 χαρακτήρες του Twitter. Οτι δηλαδή ο προστατευτισμός έχει πολύ σοβαρές παράπλευρες επιπτώσεις πέραν της βιομηχανίας που αποπειράται να προστατεύσει.
Καθώς η επιβολή των δασμών κάνει τα μέταλλα αυτά πιο ακριβά, οι βιομηχανίες των ΗΠΑ οι οποίες τα χρησιμοποιούν για την κατασκευή άλλων προϊόντων αυξάνουν με τη σειρά τους τις τιμές των προϊόντων αυτών, περνώντας το επιπρόσθετο κόστος κατευθείαν στον καταναλωτή και εντείνοντας τις πληθωριστικές πιέσεις στην ήδη «υπερθερμασμένη» αμερικανική οικονομία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αμερικανικής βιομηχανίας που πλήττεται παράπλευρα από την επιβολή δασμών και έχει ήδη αντιδράσει είναι η ζυθοποιία. «Οπως και οι περισσότεροι ζυθοποιοί, πουλάμε όλο και πιο πολύ μπίρα σε κουτιά αλουμινίου. Η ενέργεια αυτή θα προκαλέσει αύξηση των τιμών του αλουμινίου. Είναι πιθανό να οδηγήσει σε απώλειες θέσεων εργασίας σε ολόκληρη τη βιομηχανία μπίρας», ανακοίνωσε η MillerCoors, ένας από τους μεγαλύτερους ζυθοποιούς στις ΗΠΑ.
Από μόνα τους τα μέτρα αυτά είναι βέβαια αμφίβολο αν θα οδηγήσουν σε πραγματικά αξιοσημείωτες μεταβολές στις τιμές της οικονομίας. Αν όμως αποτελούν προάγγελο μιας ευρύτερης προστατευτικής πολιτικής των ΗΠΑ, η οποία θα αφορά περισσότερες βιομηχανίες, τότε ο αντίκτυπος στις τιμές θα γίνει πολύ πιο αισθητός. Την ίδια στιγμή, η απώλεια ανταγωνιστικότητας που θα προκαλέσουν οι δασμοί για άλλες βιομηχανίες δεν αποκλείεται να καταστήσουν «αναγκαία» μέτρα προστατευτισμού και για εκείνες - γιατί να είναι το αλουμίνιο και ο χάλυβας οι μόνοι «τυχεροί»;
Ο Τραμπ υποτιμά παράλληλα την πιθανότητα οι εμπορικοί εταίροι της Αμερικής να αντεπιτεθούν βλέποντας τα συμφέροντά τους να απειλούνται. Το μέτρο των δασμών στα δύο αυτά μέταλλα μπορεί να ωθήσει τις χώρες που εξάγουν χάλυβα και αλουμίνιο στις ΗΠΑ να αντιδράσουν, επιβάλλοντας δασμούς σε αμερικανικές εξαγωγές άλλων βιομηχανιών, στοχεύοντας μάλιστα ειδικά τις βιομηχανίες σε Πολιτείες που θα πλήξουν το Ρεπουμπλικανικό κόμμα.
Ηδη η Ευρωπαϊκή Ενωση προειδοποιεί ότι θα χτυπήσει δασμολογικά προϊόντα όπως το ουίσκι bourbon και οι μηχανές Harley Davidson, που παράγονται είτε σε σταθερά ρεπουμπλικανικές Πολιτείες, όπως το Κεντάκι (με 95% της παραγωγής bourbon) και το Μιζούρι, είτε σε Πολιτείες που χάρισαν στον Τραμπ την οριακή νίκη του, όπως η Πενσιλβάνια και το Γουισκόνσιν. Αν ο εμπορικός πόλεμος κλιμακωθεί με τον τρόπο αυτό, δεν αποκλείεται να οδηγηθούμε σε διαδοχικούς κύκλους δασμολογικών αντιποίνων και συνολική συρρίκνωση του παγκόσμιου εμπορίου - το λιγότερο εμπόριο μάς κάνει όλους φτωχότερους απ' ό,τι θα μπορούσαμε να είμαστε.
Μύθος 2: Οικονομικός εθνικισμός: «Μα εμείς παράγουμε τα καλύτερα τοματάκια!»
Ο δεύτερος μύθος αφορά τον εγγενή οικονομικό εθνικισμό που αυτόματα δημιουργεί η υπερηφάνεια για τα δικά μας προϊόντα. Μα γιατί να εισάγουμε τοματάκια, όταν στη Σαντορίνη φτιάχνουμε τα νοστιμότερα του κόσμου! Κι όμως, τη Σαντορίνη συμφέρει πολύ περισσότερο να επικεντρώνει η τοπική οικονομία τούς περιορισμένους παραγωγικούς της πόρους στο πανάκριβο και ποιοτικό σύνθετο τουριστικό προϊόν της, παρά στα εξαιρετικά τοματάκια.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα κι ο τοπικός συνεταιρισμός Santo βγάζει σήμερα χρήματα όχι μόνο από τα τοματάκια και το κρασί, αλλά και από τους γάμους, τις δεξιώσεις και τις λοιπές εκδηλώσεις που φιλοξενεί στις εγκαταστάσεις του! Ο λόγος είναι το περίφημο συγκριτικό πλεονέκτημα. Αν εγώ παράγω αντίστοιχης ποιότητας τοματάκια μ'' εσένα, με χαμηλότερο κόστος από σένα, αλλά κάνω και καλύτερους... γάμους από σένα, τότε με συμφέρει -αν έχω μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους στους γάμους απ' ό,τι στα τοματάκια- να εισάγω κάποια τοματάκια και να φιλοξενήσω περισσότερους γάμους!
Ηταν ο Ντέιβιντ Ρικάρντο, το 1817, αυτός που μίλησε πρώτη φορά για το περίφημο συγκριτικό πλεονέκτημα, το οποίο εξηγεί γιατί μια χώρα επωφελείται από τη συμμετοχή της στο διεθνές εμπόριο, ακόμη κι αν είναι αποτελεσματικότερη στην παραγωγή όλων των αγαθών σε απόλυτους όρους από μια άλλη. Μάλιστα, αμφισβήτησε με τη θεωρία του τον ίδιο τον «πατέρα των σύγχρονων οικονομικών», Ανταμ Σμιθ, υποστηρίζοντας ότι ήταν το συγκριτικό και όχι το απόλυτο πλεονέκτημα εκείνο που είχε τελικά σημασία. Στους αιώνες που μεσολάβησαν, η θεωρία του Ρικάρντο δικαιώθηκε και παραμένει η βάση πάνω στην οποία χτίστηκε η θεωρία του διεθνούς εμπορίου.
Μύθος 3: Από το ελεύθερο εμπόριο κερδίζουν οι πλούσιοι και χάνουν οι φτωχοί
Αλλη μια μεγάλη παρεξήγηση όσον αφορά τους νικητές και τους χαμένους του ελεύθερου εμπορίου, και, αντιστρόφως, του προστατευτισμού. Το ελεύθερο εμπόριο μπορεί να κάνει καλό στην οικονομία συνολικά, όμως χτυπάει την εργατική τάξη: είναι ένα συχνό επιχείρημα που επιστρατεύεται απ' αυτούς που υπόσχονται να προστατεύσουν τους αδύναμους, τιμωρώντας τους δυνατούς.
Ποια είναι όμως η πραγματικότητα; Η επιβολή των δασμών στον χάλυβα και στο αλουμίνιο ποιον ωφελεί πρωτίστως; Μα, τον βιομήχανο φυσικά, ο οποίος δεν τα έβγαζε πέρα σε πραγματικούς όρους και απολαμβάνει πλέον την προστασία του κράτους, η οποία του επιτρέπει ν'' αυξήσει τα κέρδη του. Θα περάσει το κέρδος αυτό στους εργαζόμενους; Μπορεί ναι, μπορεί και όχι.
Ακόμα όμως και στις περιπτώσεις που τα μέτρα του προστατευτισμού επιστρατεύονται προσωρινά, μέχρι η εγχώρια παραγωγή να γίνει ανταγωνιστικότερη, τα πραγματικά κίνητρα που έχουν οι λαμβάνοντες την προστασία είναι αυτή να διατηρηθεί εις το διηνεκές. Γιατί άλλωστε ο βιομήχανος να επενδύσει στην καινοτομία, σε οργανωτικές αλλαγές, σε νέες τεχνολογίες για να κάνει τα προϊόντα του πιο ανταγωνιστικά, αν μπορεί να βγάλει τα ίδια και περισσότερα κέρδη απλώς εξασφαλίζοντας προστασία μέσω δασμών που ψηφίζουν οι πολιτικοί του φίλοι;
Ο προστατευτισμός δημιουργεί έτσι σχέσεις εξάρτησης μεταξύ συγκεκριμένων παικτών του επιχειρηματικού κόσμου και πολιτικών - συντελεί στο να δημιουργηθούν σχέσεις διαπλοκής, δύσκολα ελέγξιμες από τον απλό πολίτη, αφού έχουν ως προπέτασμα καπνού τη δήθεν προστασία της εργατικής τάξης.
Ποιοι τελικά ωφελούνται;
Τι θα συμβεί στους μισθούς και τις θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ λόγω των δασμών του Τραμπ είναι αμφιλεγόμενο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι τιμές των μετοχών των βιομηχανιών χάλυβα και του αλουμινίου στις ΗΠΑ ανέβηκαν την πρώτη ημέρα της σχετικής ανακοίνωσης από 3% έως 10%.
* Αναδημοσίευση από τον «Φιλελεύθερο» της Τετάρτης 21 Μαρτίου.
Φωτογραφία: shutterstock
