Φανταστείτε να μπείτε σε λεωφορείο, μετρό, τρένο ή τραμ αύριο το πρωί, χωρίς να πληρώσετε και χωρίς να ανησυχείτε ότι ο ελεγκτής θα σας ζητήσει το εισιτήριο. Φανταστείτε ότι θα μπορούσατε να ταξιδεύετε κάθε μέρα χωρίς ποτέ να πληρώσετε το παραμικρό.
Για το Ταλίν, την πρωτεύουσα της Εσθονίας, αυτή είναι η πραγματικότητα από το 2013, οπότε και οι κάτοικοι ψήφισαν αναφανδόν υπέρ της δωρεάν μετακίνησής τους σε σχετικό δημοψήφισμα. Το μόνο που χρειάζεται έκτοτε να κάνουν όσοι θέλουν να μετακινηθούν δωρεάν στο Ταλίν είναι να δηλωθούν ως κάτοικοι της πόλης, πληρώνοντας ένα αντίτιμο των 2 ευρώ τον χρόνο. Εντός λίγων ημερών, όμως, το παράδειγμα του Ταλίν θα επεκταθεί σε όλη την επικράτεια της Εσθονίας, αφού η κυβέρνηση αποφάσισε να γίνει η χώρα πρώτη στον πλανήτη με απόλυτα δωρεάν ΜΜΜ.
Τελικά ωφελήθηκε το Ταλίν;
Ενα χρόνο μετά την εφαρμογή του μέτρου, το πανεπιστήμιο του Delft στην Ολλανδία εκπόνησε σχετική μελέτη για το πρόγραμμα του Ταλίν. Ο υπεύθυνος της μελέτης Οντέν Κατς συμπέρανε πως η χρήση των ΜΜΜ είχε αυξηθεί κατά 8% σε αυτό το διάστημα, παράλληλα όμως η μέση διάρκεια μετακίνησης είχε αυξηθεί κατά 31%. Η συντριπτική πλειονότητα αυτών που είχε αλλάξει τρόπο μετακίνησης και χρησιμοποιούσε πια τα δωρεάν ΜΜΜ δεν ήταν οδηγοί αυτοκινήτων ή μηχανών αλλά πεζοί που καθημερινά πήγαιναν στη δουλειά με τα πόδια, αλλά με την εφαρμογή του μέτρου προτιμούσαν τα ΜΜΜ. Το 2016 έγινε μια ανάλογη μελέτη η οποία έδειχνε αύξηση 14% της χρήσης των ΜΜΜ στην πόλη, τρία χρόνια δηλαδή μετά την εφαρμογή του μέτρου, με παράλληλη όμως αύξηση της χρήσης των αυτοκινήτων. Το θετικό στοιχείο και στις δυο έρευνες είναι ότι τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα ήταν οι μόνοι ωφελημένοι από τη χρήση των Μέσων.
Ένα άλλο ενδιαφέρον κοινό συμπέρασμα των ερευνών του 2014 και του 2016 ήταν ότι τα δωρεάν Μέσα δεν χρησιμοποιούνταν από τουρίστες οι οποίοι προτιμούσαν τα ιδιωτικά λεωφορεία, τα ταξί και την υπηρεσία του Uber. Ενώ, τέλος, ο δρ. Κατς επισήμανε ότι «οι δωρεάν δημόσιες μεταφορές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε λιγότερες επενδύσεις στην υπηρεσία αυτή, καθώς σε περίπτωση οικονομικής ύφεσης οι επενδύσεις στις δημόσιες συγκοινωνίες είναι περισσότερο εκτεθειμένες σε περικοπές του προϋπολογισμού».
Όλοι σαν το Ταλίν;
Ο «τελικός λογαριασμός» είναι εντέλει το μεγαλύτερο πρόβλημα στην εφαρμογή δωρεάν δημόσιων μεταφορών, καθώς σε βάθος χρόνου το σύστημα τραμ του Ταλίν θα απαιτήσει κεφάλαια για εκσυγχρονισμό, όπως ανέφερε η μελέτη του Delft.
Αν τα κεφάλαια αυτά δεν έχουν προβλεφθεί, τότε το υπουργείο Μεταφορών της Εσθονίας θα αναγκαστεί να κάνει περικοπές ή να βρει χρήματα από κάποια άλλη πηγή. Εξάλλου, η φλαμανδική πόλη του Χάσελτ με πληθυσμό 70.000 κατοίκων πρόσφερε δωρεάν μετακινήσεις με λεωφορεία για 16 χρόνια, από το 1997 μέχρι το 2013, οπότε διεκόπη το πρόγραμμα γιατί το κόστος ήταν δυσβάσταχτο.
Aνάλογες περιπτώσεις ήταν του Πόρτλαντ στις Ηνωμένες Πολιτείες και του Πίτσμπουργκ, που πρόσφεραν δωρεάν μετακινήσεις με το τραμ και συγκεκριμένες διαδρομές λεωφορείων για αρκετά χρόνια. Στο Πόρτλαντ η αύξηση στην τριακονταετία εφαρμογής του προγράμματος ήταν μόνο 5%, καθώς το 78% των κατοίκων χρησιμοποιούσε το αυτοκίνητό του.
Τελικά, Πίτσμπουργκ και Πόρτλαντ εγκατέλειψαν τις δωρεάν μετακινήσεις γιατί οι τοπικές διοικήσεις φλέρταραν με τη χρεοκοπία. Mια μικρή πόλη στη Γερμανία, το Τέμπλιν, προσπάθησε να κάνει ό,τι το Ταλίν, το 1997.
Για τρία χρόνια η χρήση των δημόσιων συγκοινωνιών αυξήθηκε στο εκρηκτικό 1.200%, όμως η συντριπτική πλειονότητα των νέων επιβατών ήταν μικρά παιδιά και έφηβοι. Αυτό είχε ως συνέπεια τα Μέσα να υφίστανται συνεχείς φθορές μέχρι και βανδαλισμούς, οπότε το Τέμπλιν ανέκρουσε πρύμναν σύντομα.
Το γερμανικό περιοδικό Stadtverkehr του Απριλίου 2018 απαντά «όχι» στο Ταλίν και ισχυρίζεται σε άρθρο του ότι ο μόνος οικονομικά αποδοτικός τρόπος για να αλλάξουν συνήθειες οι οδηγοί αυτοκινήτων είναι οι αυστηροί περιορισμοί κυκλοφορίας, τα διόδια και ελκυστικά δρομολόγια των δημόσιων συγκοινωνιών. Εξάλλου, πολύ πριν από το Ταλίν η πόλη Σέφιλντ στην Αγγλία εφάρμοσε το 1979 ένα πρόγραμμα με συχνότατα δρομολόγια λεωφορείων και χαμηλότερες τιμές εισιτηρίων το οποίο είχε μεγάλη επιτυχία.
Οσον αφορά τη χώρα μας, η εμπειρία είναι μάλλον αρνητική. Σχετικά πρόσφατη είναι η δραματική εμπειρία του 2015, όταν κατά την τραπεζική αργία η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ αποφάσισε να μετακινούνται δωρεάν οι πολίτες για ένα διάστημα. Μπορεί το μέτρο να ελήφθη για την ελάφρυνση του επιβατικού κοινού, το οποίο ήρθε αντιμέτωπο με τον έλεγχο κεφαλαίων και την περιορισμένη ρευστότητα, ωστόσο οι ίδιοι οι μετακινούμενοι είναι αυτοί που θα κληθούν να πληρώσουν στο τέλος τον λογαριασμό και όπως σύντομα μάθαμε η τρύπα έφτασε τα 10 εκατ. ευρώ...
Η λύση
Οι περισσότεροι ειδικοί συντείνουν στο ότι μια καλή λύση είναι τα αυτόνομα μικρά λεωφορεία τα οποία θα μπορούσαν να συνδέονται με τα αστικά λεωφορεία και τα τρένα. Σε ώρες εκτός αιχμής ή σε μέρες όπως την Κυριακή, τα μίνι λεωφορεία θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν ορισμένες συμβατικές υπηρεσίες λεωφορείων που μπορεί να έχουν μόνο έναν ή δύο επιβάτες. Το σίγουρο πάντως είναι ότι τίποτα δεν είναι δωρεάν και ειδικά όσον αφορά τις δημόσιες υπηρεσίες. συγκοινωνίας.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 2 Ιουλίου.
