Της Αγγελικής Κώττη
Το αρχαίο λιθόστρωτο μονοπάτι του Βαθυπόταμου σε περίπου μισή ώρα κατηφορικής διαδρομής μέσα από οργιώδη βλάστηση οδηγεί τον πεζοπόρο στην ονειρεμένη παραλία των Μικρών Πολών, στην ανατολική ακτή της Κέας, απέναντι από την Κύθνο. Είναι ένα από τα τέσσερα παραδοσιακά μονοπάτια που οδηγούν στο αρχαιολογικό πάρκο της Καρθαίας, μιας από τις τέσσερις αρχαίες πόλεις που άκμασαν στο νησί από την αρχή των ιστορικών χρόνων μέχρι και τη ρωμαϊκή περίοδο.
Τα πρωιμότερα ευρήματα στον χώρο ανάγονται στην πρωτοκυκλαδική περίοδο, αλλά είναι σποραδικά. Ο πρώτος πυρήνας κατοίκησης της Καρθαίας διαμορφώθηκε στους γεωμετρικούς χρόνους και η πόλη έφτασε σε ακμή τους 6ο και 5ο αι. π.Χ. Εμφανίζεται ανεξάρτητη και αυτόνομη, περιβάλλεται από ισχυρές οχυρώσεις, οικοδομεί επιβλητικά δημόσια κτίρια και κόβει δικά της αργυρά νομίσματα.
Η Καρθαία έλαβε μέρος στα Περσικά, μετείχε στην Α'' Αθηναϊκή Συμμαχία και στον Πελοποννησιακό Πόλεμο ήταν με τους Αθηναίους. Μετά το τέλος του πολέμου και έως το 394 π.Χ. το νησί βρισκόταν υπό σπαρτιατικό έλεγχο.
Η Καρθαία υπήρξε μέλος και της Β'' Αθηναϊκής Συμμαχίας, εξάγοντας μονοπωλιακά στους Αθηναίους μίλτο (ορυκτό που χρησιμοποιούνταν κυρίως στη ναυπηγική για στεγάνωση των πλοίων). Στη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) τάχθηκε στο πλευρό των Αθηναίων. Ακολουθούν αιώνες που ήταν υπό την κυριαρχία των Αντιγονιδών, των Πτολεμαίων και των Ρωμαίων. Μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο εντατικοποιήθηκαν οι σχέσεις με τους Αθηναίους, οι οποίοι επιτηρούσαν το νησί με επιμελητή. Σταδιακά μεταβλήθηκε κυρίως σε θρησκευτικό κέντρο. Η κατοίκηση συνεχίστηκε τουλάχιστον μέχρι τον 7ο αι. μ.Χ. τουλάχιστον. Οι αρχαίοι ναοί βαθμιαία ερειπώθηκαν, τη θέση τους κατέλαβαν παλαιοχριστιανικοί τάφοι και βασιλική.
Οι ανασκαφές
Συστηματική αρχαιολογική έρευνα στον χώρο ξεκίνησε το 1902 η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Η έρευνα συνεχίστηκε τη δεκαετία του 1960 από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία και το 1987-1995 από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών (υπό τη Λίνα Μενδώνη). Την περίοδο 2002-2008 η Επιτροπή Συντήρησης και Ανάδειξης αρχαίας Καρθαίας Κέας του υπουργείου Πολιτισμού προχώρησε σε εργασίες ανάδειξης και αναστήλωσης των βασικότερων μνημείων της ακρόπολης. Οπως σημειώνει η ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Εύα Σημαντώνη- Μπουρνιά, πρόεδρος της επιτροπής, αυτή «ανέλαβε την προσπάθεια για δημιουργία συγκροτημένου αρχαιολογικού χώρου στη δύσβατη αυτή θέση, με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά κονδύλια (Γ΄ ΚΠΣ και ΕΣΠΑ) και μικρή εθνική συμμετοχή. Οι αιώνες και οι άνθρωποι είχαν φερθεί άσπλαχνα στα μνημεία της ακρόπολης, τα περισσότερα από τα οποία είχαν υποστεί άγρια λιθαρπαγή, ενώ η φύση, διεκδικώντας τα δικαιώματά της, τα είχε σχεδόν εξαφανίσει κάτω από πυκνή βλάστηση».
Το τοπίο και η φύση αποτέλεσαν βασικές παραμέτρους στην επιστημονική προσέγγιση της επιτροπής που είχε την ευθύνη του έργου, αφού καμία ανθρώπινη δημιουργία δεν είναι ξεκομμένη από το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο εντάσσεται και μέσω του οποίου σε μεγάλο βαθμό ερμηνεύεται και κατανοείται. Προς τον σκοπό αυτόν έγινε συνειδητή προσπάθεια να αποφευχθούν οι υπερβολικές επεμβάσεις στα μνημεία. Στόχος δεν ήταν βέβαια η διατήρηση της αισθητικής του ερειπίου, γιατί τότε δεν θα έπρεπε να γίνει καμία επέμβαση, αλλά η ανάταξη των επικίνδυνων βλαβών και η πρόληψη της περαιτέρω καταστροφής τους. Επιδιώχθηκε ακόμη να γίνει κατανοητή στον μη αρχαιολόγο επισκέπτη η κάτοψη των μνημείων και, όπου αυτό ήταν δυνατό, να δοθεί η αίσθηση της τρίτης διάστασης.
Αναστηλώσεις
Στο πλαίσιο του έργου «Συντήρηση και ανάδειξη της αρχαίας Καρθαίας Κέας» αποκαλύφθηκαν, συντηρήθηκαν και αναστηλώθηκαν τα τέσσερα πιο επιβλητικά αρχαία οικοδομήματα της ακρόπολης της Καρθαίας, δηλαδή ο ναός του Πυθίου Απόλλωνος (γύρω στο 530 π.Χ.), ο λεγόμενος ναός της «Αθηνάς» (περίπου 500 π.Χ.), το κτίριο που συμβατικά ονομάζεται D (τέλος 4ου-αρχές 3ου αι. π.Χ.), και το Κλασικό Πρόπυλο. Στους πρόποδες της πλαγιάς προς τον Βαθυπόταμο αποκαλύφθηκε και αναστηλώθηκε το αρχαίο θέατρο της πόλης-κράτους (μέσα 4ου αι. π.Χ.), που σε πλήρη λειτουργία φιλοξενούσε περί τους 800 θεατές. Παράλληλα αναδείχθηκε ο περιβάλλων χώρος με αρχαιολογικό καθαρισμό και συντήρηση πολλών κατασκευών.
Η ακρόπολη της αρχαίας Καρθαίας είναι σήμερα ένας οργανωμένος και λειτουργικός αρχαιολογικός χώρος, με λιθόστρωτες διαδρομές που εξασφαλίζουν την άνετη πρόσβαση στα μνημεία, δίγλωσσες πινακίδες για την ενημέρωση των επισκεπτών, αποθήκες εργοταξιακού υλικού, χώρο μελέτης των αρχαιολόγων, φυλακεία, χώρο προστασίας/έκθεσης ευπαθών αρχιτεκτονικών μελών, χώρους υγιεινής. Τέλος, στο σημείο απ'' όπου ξεκινά το συντομότερο από τα παραδοσιακά μονοπάτια προς την Καρθαία, στον οικισμό της Κάτω Μεριάς, δημιουργήθηκε μικρός χώρος στάθμευσης και περίπτερο πληροφόρησης με μακέτα του χώρου και 19 πληροφοριακές πινακίδες.
