Του Γιώργου Μυλωνά
«Ας μη γελιόμαστε. Το σημερινό μάθημα των Λατινικών, με τον τρόπο που γίνεται, δεν είναι κατά κανένα τρόπο προς υπεράσπιση», μου λέει χωρίς περιστροφές ο Χρήστος Χωμενίδης και συναντά την αρχική έκπληξή μου. Ο συγγραφέας της «Νίκης» και του «Φοίνικα» αμέσως φέρνει ως παράδειγμα στην κουβέντα μας την εμπειρία του από τα χρόνια που έδινε εξετάσεις για το πανεπιστήμιο, επισημαίνοντας ότι το μάθημα, με ελάχιστες διαφορές, παραμένει ίδιο κι απαράλλαχτο για δεκαετίες. «Καλούμασταν να αποστηθίσουμε με τον πιο αισχρά παπαγαλίστικο τρόπο μια σειρά από κείμενα, κάθε πιθανή χρονική κι εγκλιτική αντικατάσταση των ρημάτων, κάθε κλίση ουσιαστικών κι επιθέτων και κάθε συντακτική αναγνώριση ή μετατροπή των προτάσεων που βρίσκονταν σε αυτά τα κείμενα. Μάταια θα αναζητούσε κανείς οποιαδήποτε πραγματολογική προσέγγιση των κειμένων, κάποια ιστορική ή γλωσσολογική πληροφορία για τη γλώσσα κι έναν πολιτισμό που μαζί με τον αρχαιοελληνικό θεμελίωσαν την Ευρώπη. Οπου μαθαίνουν τα παιδιά να ''''φωτογραφίζουν'''' τα βιβλία, αποκτούν μια γνώση ''''εξπρές'''', απαραίτητη μόνο ως ''''διαβατήριο'''' για την εισαγωγή τους σε μια σχολή».
Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν; Πονάει κεφάλι, κόψει κεφάλι, υιοθετώντας τη λογική του υπουργείου Παιδείας και καταργώντας το μάθημα από τις εισαγωγικές εξετάσεις; O Χωμενίδης είναι εξίσου κατηγορηματικός. «Με κανέναν τρόπο. Η γνώση των Λατινικών, εάν θέλουμε να μιλάμε για πραγματική γνώση, δεν είναι παπαγαλία - πρακτική, η οποία είχε συνδεθεί, δυστυχώς, και με το μάθημα αυτό. Είναι κάτι ζωντανό που μπορεί να ενισχύσει τη σκέψη και τη διάθεση για έρευνα. Οφείλουμε να το αναβαθμίσουμε εκσυγχρονίζοντάς το, ώστε με σύγχρονες μεθόδους και με τη χρήση άλλων μέσων, ακόμη και της μουσικής, να γίνει ελκυστικό για τους μαθητές».
«Βεβαίως, δεν διδάσκεται σωστά, αλλά το σχολείο προσφέρει εναύσματα. Αν δεν δώσει αυτό το πρώτο έναυσμα, το πράγμα χάνεται από την αρχή», επισημαίνει στον «Φ» ο ακαδημαϊκός και καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας, Θεόδωρος Παπαγγελής. Από τους δασκάλους που επιχειρούν «ζωντανές» μεταφράσεις κλασικών κειμένων και εκτενείς, εκσυγχρονισμένες εισαγωγές, ο σημαντικός λατινιστής κάνει λόγο για σοβαρό πλήγμα στην κλασική παιδεία και ειδικότερα στην αρχαία ελληνική γραμματεία. «Προωθείται η αντιεπιστημονική εντύπωση ότι τις κλασικές σπουδές συνιστούν μόνον τα Αρχαία Ελληνικά».
Απαντά μάλιστα στις τελευταίες δηλώσεις του υπουργού Παιδείας, κ. Γαβρόγλου, που εξετάζει το ενδεχόμενο να διδάσκεται το μάθημα των Λατινικών στην Α'' ή στη Β'' Λυκείου. «Ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ έκανε λόγο για έλλειμμα φιλολόγων και πληθώρα κοινωνιολόγων, δίνοντας συντεχνιακή ερμηνεία στις προθέσεις του υπουργείου. Το βέβαιο είναι ότι δεν μέτρησαν τις συνέπειες σε αυτό που ονομάζουμε «αρχαιογνωσία». Αν το μάθημα συνεχίσει να διδάσκεται χωρίς να είναι εξεταστέο, δεν θα έχει σημασία. Ουδείς μαθητής θα το παίρνει στα σοβαρά! Οσοι μάλιστα κατευθυνθούν στη Φιλολογία θα πρέπει να αρχίσουν από το μηδέν. Αυτό βεβαίως σημαίνει ότι στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, το επίπεδο θα καταβαραθρωθεί. Πλήρης υποβάθμιση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης! Είναι προφανές ότι θα ακολουθήσει και η ερευνητική υποβάθμιση, με συνέπειες στον τομέα της Λατινικής Φιλολογίας. Οι συνέπειες αρχικά δεν θα είναι ορατές, αλλά σε βάθος χρόνου θα υπάρξει συνολική υποβάθμιση του κλάδου της αρχαιογνωσίας».
Εύλογα ρωτάμε τον ακαδημαϊκό τι ισχύει στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και αν η διακοπή της εκμάθησης των Λατινικών δημιουργεί κακό προηγούμενο για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και τις χώρες της Ενωσης. «Δεν χωρά αμφιβολία πως το ζήτημα των ανθρωπιστικών σπουδών στις ευρωπαϊκές χώρες είναι τεράστιο. Υπάρχει μία διαρκής συρρίκνωση. Παρ' όλα αυτά, στις χώρες που θεωρούνται προηγμένες, λόγω της πίεσης που υπάρχει, διατηρούνται ανέπαφα κρίσιμα σημεία στα οποία καλλιεργείται η αρχαιογνωσία. Εδώ τίθεται, όμως, κι ένα άλλο ζήτημα: Δύση - Ανατολή. Οταν βγάζεις από τον ορίζοντα τη λατινική γλώσσα βγάζεις το γλωσσικό όργανο της Δύσης. Αν ο μαθητής δεν το υποψιάζεται, αφαιρούμε τον έναν από τους δύο πυλώνες του κλασικού κόσμου, τη Ρώμη. Ομως, η Ρώμη αποτελεί συνέχεια του κλασικού και του ελληνιστικού κόσμου. Ταυτόχρονα διατηρεί την ιδιοπροσωπία της. Η αποσιώπηση του ρωμαϊκού κόσμου προκαλεί ιδεοληψίες και εθνοναρκισσισμούς. Μια εσωστρέφεια, που ενισχύει την αντίληψη για το έθνος ανάδελφο που είναι ξεχωριστό! Επομένως, η κατάργηση των Λατινικών είναι πλήγμα στην αυτοαντίληψη ως έθνους που ανήκει στη Δύση. Το να ανήκουμε κάπου σημαίνει ότι γνωρίζουμε την Ιστορία. Μαθαίνουμε τη γλώσσα για να αποκτήσουμε ευθεία πρόσβαση σε γλωσσικά μνημεία, τα οποία οξύνουν τελικά την ιστορική μας νοημοσύνη. Η ιστορική νοημοσύνη εγγυάται πιο συνειδητοποιημένους, πολιτικά και πολιτισμικά, πολίτες. Εδώ έγκειται η χρησιμότητα της αρχαιογνωσίας γενικότερα».
Την υπονόμευση του ευρωπαϊκού κεκτημένου και τους κινδύνους που ελλοχεύει η κατάργηση των Λατινικών, όχι μόνο για την αρχαιογνωσία, αλλά για την πνευματική ζωή του τόπου γενικά, υπογραμμίζει στον «Φιλελεύθερο» και η ιστορικός, επίσης ακαδημαϊκός, Χρύσα Μαλτέζου, γνωστή από τη δράση της στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας.
«Η κλασική παιδεία έχει δύο πνεύμονες, δύο πνεύμονες αρχαιογνωσίας: τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά. Ο εξοβελισμός των λατινικών σημαίνει ασφυξία στην κλασική παιδεία. Μου φαίνεται ακατανόητο το γεγονός ότι η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τη χρησιμότητα των λεγόμενων ''''νεκρών'''' γλωσσών. Η ανθρωπιστική παιδεία σημαίνει πνευματική καλλιέργεια και η πνευματική καλλιέργεια που αποκτιέται με την αρχαιογνωσία δεν μπορεί να μπαίνει σε ζυγαριά που μετρά κατά πόσο είναι χρήσιμη ή όχι.
Μιλάμε για κατάργηση, ενώ θα έπρεπε, νομίζω, να μιλάμε για τον τρόπο διδασκαλίας των Λατινικών, που, σίγουρα, είναι αναχρονιστικός. Οι ανθρωπιστικές σπουδές βρίσκονται, όπως είναι γνωστό, σε ύφεση. Αντί, λοιπόν, η Ελλάδα να φροντίσει ή, καλύτερα, να πρωτοστατήσει σε διεθνές επίπεδο στην τόνωσή τους, αντίθετα, με την κατάργηση των Λατινικών, συμβάλλει στην περαιτέρω οπισθοδρόμησή τους.
Η μελέτη των Λατινικών οδηγεί στη γνώση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Χωρίς Λατινικά ο Ελληνας αποξενώνεται από την ευρωπαϊκή πολιτιστική οικογένεια. Η μελέτη του ρωμαϊκού κόσμου, της μεσαιωνικής Ευρώπης και, κυρίως, της αναγεννησιακής Ευρώπης, που στηρίζεται σε λατινικές πηγές, είναι απαραίτητη για την κατανόηση διαχρονικά του ελληνικού πολιτισμού».
Πράξη βανδαλισμού!
Ομως ο θόρυβος που δημιουργήθηκε από τις εξαγγελίες του κ. Γαβρόγλου αυξάνεται συστηματικά με τρόπο που εκθέτει τη χώρα διεθνώς, καθώς προβάλλει την εικόνα μιας αδαούς πολιτείας, η οποία αγνοεί το διεθνώς γνωστό: η Αρχαία Ελληνική λογοτεχνία και ο Ελληνικός Πολιτισμός επιβίωσαν και διαδόθηκαν στη Δύση μέσω της Λατινικής γλώσσας και γραμματείας. Ιδού τι έγραψε ο Στέφεν Χάρισον (Stephen J. Harrison), καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης: «Πληροφορούμαι πολύ σοκαρισμένος την πρόταση του ελληνικού υπουργείου Παιδείας να διακόψει τη διδασκαλία των Λατινικών στο ελληνικό Λύκειο και να αφαιρέσει τα Λατινικά από τις εθνικές εξετάσεις για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Εχω στενή επαφή με τις λατινικές σπουδές στα ελληνικά πανεπιστήμια για περισσότερο από είκοσι χρόνια και έχω μεγάλο σεβασμό και ανησυχία για τους συναδέλφους μου στην Ελλάδα και τους φοιτητές τους. Οι λατινικές σπουδές στην Ελλάδα βρίσκονται σε ακμή, όπως ποτέ πιο πριν, καθώς οι Ελληνες Λατινιστές απολαμβάνουν διεθνή φήμη και ένα εύρος παγκόσμιων συνεργασιών και δημιουργούν εξαίρετους φοιτητές, των οποίων η ποιότητα είναι διεθνώς αναγνωρισμένη και οι οποίοι είναι κατάλληλοι για ένα ευρύ εργασιακό φάσμα χάρη στα εντατικά και απαιτητικά προγράμματα σπουδών τους».
Και καταλήγει ο Λατινιστής της Οξφόρδης, σε εξαιρετικά υψηλούς τόνους, πολύ πιο σκληρά από τους Ελληνες συναδέλφους του: «Εάν εφαρμοστούν τα σχέδια αυτά, θα έχουν ολέθριες συνέπειες. Θα καταστρέψουν αλόγιστα την τρέχουσα ακμάζουσα κατάσταση των λατινικών σπουδών στα ελληνικά πανεπιστήμια και θα στερήσουν από τους Ελληνες μαθητές τη μελέτη ενός ζωτικού τομέα της λογοτεχνίας και του πολιτισμού της Ευρώπης, ο οποίος είχε θεμελιώδη επίδραση και στη δική τους ιστορία και τον πολιτισμό κατά την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εγώ και οι Λατινιστές συνάδελφοί μου στην Οξφόρδη και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπως και αναμφίβολα σε ολόκληρο τον κόσμο, διαμαρτυρόμαστε εντονότατα εναντίον αυτής της κοντόφθαλμης πρότασης. Αυτή η κατάργηση της διδασκαλίας των Λατινικών θα αποτελούσε πράξη πνευματικού και εκπαιδευτικού βανδαλισμού ανάξιου της μεγάλης πολιτισμικής παράδοσης της Ελλάδας».
Απέναντι σε όλα αυτά, ο κ. Γαβρόγλου απαντά ότι οι αντιδράσεις έχουν «ιδεολογικοποιηθεί», δηλώνοντας ταυτόχρονα ότι «η Κοινωνιολογία (μάθημα που θα αντικαταστήσει τα Λατινικά) χρειάζεται στους μαθητές, όχι για να μπουν Πανεπιστήμιο αλλά για να διευρύνουν τους ορίζοντές τους». Ομότιμος καθηγητής του Καποδιστριακού, ο κ. Γαβρόγλου δίδαξε κατά το τέλος της πανεπιστημιακής του διαδρομής πολλά στελέχη της κυβέρνησης, που «άνοιγαν» τότε συνδικαλιστικούς ορίζοντες στην Aula, κεντρική αίθουσα στην Πανεπιστημιούπολη. Τότε, βεβαίως, ήταν γραμμένο και ένα άλλο σύνθημα στον τοίχο της Φιλοσοφικής: «Τα παράθυρα βλέπουν μόνο μπετόν».
Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο που κυκλοφορεί σήμερα
