Του Ανδρέα Μπελιμπασάκη
Στον κόσμο του ποδοσφαίρου, στα μέσα της δεκαετίας του 1960 εισάγεται ένας νέος όρος, το «κατενάτσιο», επινόηση του μεγάλου Ελένιο Ερέρα στην Ίντερ. Είναι η τακτική της σφιχτής άμυνας, που στηρίζεται στη άριστη φυσική κατάσταση των ποδοσφαιριστών και έχει μοναδικό στόχο τη νίκη έστω και με «μισό γκολ». Το φαντεζί, δημιουργικό παιχνίδι θεωρείται πια ξεπερασμένο. Το 1-0 είναι το ιδανικό αποτέλεσμα για κάθε προπονητή. Ο Γκούσταβ Σέμπες, προπονητής της χρυσής Εθνικής Ουγγαρίας του ''50 και του ''60, είναι από τους λίγους που αντιδρούν, λέγοντας πως δεν πειράζει να φάει πέντε γκολ αν ήξερε πως θα βάλει έξι.
Μουσική, ποδόσφαιρο, σπορ αυτοκίνητα, τηλεόραση, άνθηση των τεχνών. Είναι ο καιρός που ο δυτικός κόσμος απολαμβάνει έναν «χρυσό καπιταλισμό». Οι αναμνήσεις και οι φρικτές εικόνες του Β'' Παγκοσμίου Πολέμου επιτέλους σβήνουν και σε λίγο θα αξιοποιούνται ως χρήσιμο υλικό μόνο για ιστορικά μυθιστορήματα και τον κινηματογράφο.
Στην παρατεταμένη ραστώνη ακούγεται αλλόκοτη η δήλωση του Ρεϊμόν Κοπά, ποδοσφαιριστή της Ρεν, ότι «οι ποδοσφαιριστές είναι σκλάβοι». Ο Κοπά δεν ήταν όποιος κι όποιος. Καλύτερος παίκτης του Μουντιάλ του 1958, Χρυσή Μπάλα την ίδια χρονιά, τέσσερις φορές πρωταθλητής Γαλλίας με τη Ρεν, δύο φορές πρωταθλητής Ισπανίας και τρεις φορές πρωταθλητής Ευρώπης με τη Ρεάλ. Εάν ο Πελέ και άλλοι δυο - τρεις ασύλληπτοι Βραζιλιάνοι ήταν οι «Μέσι» της εποχής, ο Κοπά θα ήταν ο Ζλάταν Ιμπραΐμοβιτς. Ο καλύτερος Γάλλος ποδοσφαιριστής του ''60, για πρώτη φορά στη ιστορία του ποδοσφαίρου, θέτει ζητήματα, όπως τα συμβόλαια των ποδοσφαιριστών -που μέχρι να φτάσουν 35 ετών δεσμεύονται με την ίδια ομάδα, η οποία μπορεί να τους πουλήσει όπου θέλει χωρίς να τους ρωτήσει-, οι χαμηλοί μισθοί, το άδικο σύστημα συνταξιοδότησης και η απουσία συλλογικών συμβάσεων. Η απάντηση της Γαλλικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας στον Κοπά, ο οποίος την ίδια στιγμή πενθούσε τον θάνατο του μικρού του γιου, ήταν έξι μήνες τιμωρία για τις «παράξενες δηλώσεις».
Πέντε χρόνια αργότερα, τον Μάη του 1968, μια ομάδα ποδοσφαιριστών, με την παρουσία του Ρεϊμόν Κοπά, καταλαμβάνουν τα γραφεία της Γαλλικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας, στην καρδιά του Παρισιού, στη λεωφόρο Ιενά, με σύνθημα «Και οι ποδοσφαιριστές είναι εργαζόμενοι».
Αλλόκοτος πίνακας ζωγραφικής
Αλλά το 1968 τίποτα πια δεν προκαλεί εντύπωση. Η φρενίτιδα των καταλήψεων που ξεκινάει από τα πανεπιστήμια και καταλήγει στα πιο απίθανα μέρη της Γαλλίας μοιάζει με τον πιο αλλόκοτο και εντυπωσιακό πίνακα ζωγραφικής. Δεκάδες χιλιάδες εργάτες καταλαμβάνουν τα εργοστάσια της Renault και της Citroen, γιατροί καταλαμβάνουν δημόσια ιατρεία και τον Ιατρικό Σύλλογο, ηθοποιοί το θέατρο «Οντεόν», ερευνητές το Αστεροσκοπείο, νεκροθάφτες καταλαμβάνουν νεκροταφεία, το επιβατηγό πλοίο «Γαλλία» καταλαμβάνεται από το πλήρωμά του στα ανοιχτά της Χάβρης, πιλότοι και μηχανικοί τα γραφεία της Air France, σκηνοθέτες, παλιοί και νέοι, διάσημοι και πρωτοεμφανιζόμενοι, καταλαμβάνουν τις αίθουσες προβολής του Φεστιβάλ των Κανών. Έχει ξεκινήσει η χρονιά 01, όπως γράφτηκε σε τοίχο πανεπιστημίου. Ο χρόνος μηδένισε και ξαναμετρά από την αρχή.
Πλήξη και επανάσταση
Στις 15 Μαρτίου η «Monde» διαβεβαίωνε σε ανάλυσή της ότι «η Γαλλία πλήττει» και δεν συμβαίνει τίποτα συναρπαστικό. Δύο μόλις μήνες, πριν ξεσπάσει η μεγαλύτερη γενική απεργία που γνώρισε ποτέ ο κόσμος με τη συμμετοχή 10 εκατομμυρίων εργατών.
Η Ιστορία συχνά έχει άλλα σχέδια και τη δική της γνώμη, εκθέτοντας αναλυτές και μάντεις.
Ο Μάης του ''68 από κάθε άποψη ήταν αιρετικός, αλλοπρόσαλλος και ανατρεπτικός. Ήταν η αμφισβήτηση που αλλοίωσε τον προδιαγεγραμμένο ρου του μεταπολεμικού κόσμου και προκάλεσε το μίσος όλων των κομμάτων. Από την υπερσυντηρητική Δεξιά μέχρι την παραδοσιακή κομμουνιστική Αριστερά. Ο ενθουσιασμός περισσεύει. Συντελείται μια μικρή πολιτιστική και ερωτική επανάσταση. Οι τέχνες, τα γράμματα και η διανόηση αλλάζουν τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων που συμμετέχουν σε αυτό το μοναδικό λούνα παρκ. Η μουσική είναι αντιπολεμική, επιθετική και σεξουαλική. Η ποπ αρτ εκρήγνυται. Το θέατρο πολιτικοποιείται και πειραματίζεται. Η μίνι φούστα είναι πρότυπο χειραφέτησης κι ελευθερίας. Το σεξ είναι ελεύθερο και χωρίς ταμπού.
Ακόμη και σήμερα, 50 χρόνια μετά, κοινωνιολόγοι και θεωρητικοί αδυνατούν να απαντήσουν από πού προέκυψε αυτή η «δημιουργική» επιθετικότητα. Είναι δυνατόν η νέα γενιά που βίωνε την άνθηση της οικονομίας να φτάσει σε τέτοια επίπεδα ακραίας απόρριψης του «καλύτερου καπιταλισμού που είχε υπάρξει ποτέ»; Ας συμφωνήσουμε ότι η δεκαετία του ''60 ήταν η εποχή των μεγάλων προσδοκιών. Ποιων προσδοκιών όμως; Ο γαλλικός Μάης του ''68 ξέφυγε από το πλαίσιο των προηγούμενων εξεγέρσεων και αναζητήσεων, δημιουργώντας κάτι τελείως νέο, κάτι που παρέπεμπε περισσότερο στα άγνωστα μονοπάτια του μέλλοντος.
Ήταν το μοναδικό κίνημα της σύγχρονης εποχής στον αναπτυγμένο κόσμο, που τον αμφισβήτησε εφ' όλης της ύλης, θέτοντας ενδεχομένως με αφελή και αθώο τρόπο ζητήματα που απασχολούσαν μέχρι τότε φιλοσόφους και μικρές περιθωριακές ομάδες. Η αποξένωση του ανθρώπου, η εργασία και οι νέες τεχνολογίες, ο τεχνοκρατισμός, η εξουσία και οι αυταρχικοί μηχανισμοί της, ο μιλιταρισμός, ο καταναλωτισμός και η μονοδιάστατη τυποποιημένη προσωπικότητα, το περιεχόμενο και τα μέσα διάδοσης της γνώσης, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η κυρίαρχη κουλτούρα, η καταστροφή της φύσης, είναι μερικά από αυτά. Στην πραγματικότητα αμφισβητήθηκε ολόκληρο το μοντέλο ζωής που οικοδόμησε ο μεταπολεμικός κόσμος.
Σισύφειος ακροβάτης του ονείρου
Το τέλος του Γαλλικού Μάη ήταν οδυνηρό. Μισόν αιώνα μετά, το ερώτημα παραμένει. Γιατί ο Γαλλικός Μάης, αυτή η περίπλοκη και γοητευτική αλλά τόσο σύντομη διαδρομή, κατέχει ξεχωριστή θέση στην Ιστορία της ανθρώπινης απελευθέρωσης; Η ανθρώπινη διαχρονική διαδρομή είναι γεμάτη εξεγέρσεις και επαναστάσεις. Πολλές φορές μοιάζει με πορεία πάνω σε ένα τεντωμένο σκοινί. Ισορροπία ανάμεσα σε δύο ακρότητες: τον απόλυτο κομφορμισμό και την ολική άρνηση ή τον μηδενισμό. Ένα είδος σισύφειας αποστολής. Ο άνθρωπος συνεχίζει να αγωνίζεται, να εξεγείρεται κουβαλώντας τον βράχο -η αέναη μάχη για την ελευθερία- καταλήγοντας όμως στη ματαιότητα και τη νομοτελειακή πτώση του. Ο Γαλλικός Μάης επιβεβαίωσε τη δύναμη του ονείρου και της ουτοπίας. «Ο πραγματικός επαναστάτης», έλεγε ένα εμβληματικό σύνθημα της εποχής, «είναι ένας ακροβάτης του ονείρου».
Ναι, τα γεγονότα κατέληξαν σε μια ηχηρή πολιτική αποτυχία, αλλά είχαν τεράστιες κοινωνικές συνέπειες: ο όρος «Μάης του '68» έγινε συνώνυμο με την αλλαγή των κοινωνικών αξιών. Στη Γαλλία και την Ευρώπη θεωρείται σημείο-σταθμός για τη μετάβαση από τον ακραίο συντηρητισμό (θρησκεία, εθνικισμός, σεβασμός στην εξουσία) στις φιλελεύθερες ιδέες (ισότητα, ανθρώπινα δικαιώματα, σεξουαλική απελευθέρωση).
