Του Γαβριήλ Χ. Σερέτη
Όταν το 1915, ο Νίκολα Τέσλα δημιουργούσε ένα ραδιοελεγχόμενο, χωρίς πιλότο, αεροπλάνο, 66 χρόνια αφότου οι Αυστριακοί επετίθεντο κατά της Βενετίας με αυτοσχέδια μπαλόνια γεμάτα από εκρηκτικά, ουδείς διέβλεπε δύο καταλυτικά βήματα προς την επίλυση ενός προαιώνιου προβλήματος: της εγγύησης της υπεροχής και της ασφάλειας του θύτη, στο κυνήγι του θύματος, διά της αποστασιοποίησης. Είχε προηγηθεί, βεβαίως, η βαλλίστρα, το… ανήθικο όπλο που επέτρεπε σε λιγότερο ηρωικούς τοξότες να σκοτώνουν ιππότες από απόσταση χωρίς οι ίδιοι να εκτίθενται σε κίνδυνο κι ένα σωρό ανάλογα «εργαλεία».
Η πολεμική «λογική» ήταν η ίδια και την «εξέλιξή» της ζούμε σήμερα. Με τους δεκάδες πυραύλους που έπληξαν με απόλυτη ακρίβεια τους στόχους των «συμμάχων» στη Συρία, δίχως να χρειαστεί η επέμβαση των χερσαίων δυνάμεων. Την καταστολή των Παλαιστινίων στη Γάζα, για τη «μετακόμιση» της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ, με εναέριες «επιδρομές» από «διμοιρίες» drones που ρίχνουν εκ του ασφαλούς δακρυγόνα. Την εντός του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου πτήση τουρκικού μη επανδρωμένου αεροσκάφους που αναχαιτίστηκε, με τεράστιο κόστος, από τέσσερα F-16, έξι μέρες πριν από τη συντριβή του Mirage που κόστισε τη ζωή στον Γ. Μπαρταδώρο.
Ο ρόλος - κλειδί
Οι κανόνες του πολέμου έχουν αλλάξει ουσιαστικά για πάντα. Αν και το επίσημο στρατιωτικό τους όνομα είναι «μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα», οι κάθε άλλο παρά άεργοι «κηφήνες» (Drones) μεταλλάσσονται σε βασιλιάδες. Στο όνομα μάλιστα -εκτός από τη μείωση του κόστους- της μείωσης των φίλιων απωλειών. Όχι τόσο των παράπλευρων. Στα πεδία των μαχών, τον ρόλο-κλειδί παίζουν όλο και λιγότερο οι στρατοί, όλο και περισσότερο οι μη επανδρωμένες μηχανές κι αργότερα, όπως όλα δείχνουν, τα ρομπότ. Στο όνομα της ταχύτατης «στρατιωτικοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης, της «αυτοματοποίησης του πολέμου», της ιδιότυπης ανωνυμίας στο πεδίο της μάχης. Στο πλαίσιο μιας ακόμα Επανάστασης (;) της 4ης Βιομηχανικής, η οποία, αν κάτι πάει στραβά, όπως φοβούνταν διάνοιες σαν τον Στίβεν Χόκινγκ, πιθανότατα, να οδηγήσει και πάλι στις μάχες με σφεντόνες και πέτρες, όπως αυτές που έδιναν οι άνθρωποι των σπηλαίων. Πόσο μάλλον που αποτελεί, πλέον, κοινό τόπο ότι ο νέος Ψυχρός Πόλεμος είναι πιο επικίνδυνος από τον πρόγονό του. Καθώς, εκτός των άλλων, είναι φθηνότερος, ευκολότερος και, ως εκ τούτου, πιθανότερος.
Στην αρχή, και σε μεγάλο βαθμό ακόμα και σήμερα, τα σύγχρονα αυτά όπλα ενεργούσαν υπό ανθρώπινο έλεγχο μέσω τηλεχειρισμού, από χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Από τα μέσα της δεκαετίας του ''90, οπότε εκτιμάται ότι ξεκίνησε το μυστικό πρόγραμμα «Σκοτεινό Αστέρι» της Lockheed Martin. Ως την πτώση, για άγνωστο λόγο, λίγα χρόνια αργότερα, ενός drone που είχε ξεκινήσει από στρατιωτική βάση στο δυτικό Αφγανιστάν, με προορισμό το Ιράν, και στόχο την κατασκοπεία του πυρηνικού προγράμματος των αγιατολάχ. Drone που «οδηγούσαν» χειριστές εγκατεστημένοι 7.500 μίλια μακριά, στην αεροπορική βάση Creech στη Νεβάδα. Χειριστές που, όπως αποκαλύφθηκε, δεν ανήκαν καν στην αμερικανική αεροπορία, αλλά στη CIA. Από ατύχημα όλα είχαν έρθει στο φως. Ηταν σαν κάποιος από την Apple να είχε ξεχάσει το πρότυπο του επόμενου IPhone στον πάγκο ενός μπαρ. Πάντως, ο δρόμος είχε ανοίξει. Και θα μετατρεπόταν σε λεωφόρο μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και τον αυτοσκοπό της εξόντωσης του Μπιν Λάντεν. Ο Ομπάμα, μεταξύ άλλων, θα μείνει στην Ιστορία ως «The drone President». Λέγεται μάλιστα ότι έκτοτε ποτέ τόσο λίγοι δεν σκότωσαν τόσο πολλούς με τη χρήση ενός τηλεκοντρόλ, σε αυτό τον αιματηρό… εκδημοκρατισμό της μάχης. Διότι, βεβαίως, δίπλα στις λίστες με φορολογικούς παραδείσους, υπάρχουν πλέον και τα Drone Papers.
Οι δυνατότητες
Οι τεχνικές δυνατότητες των Drones αυξάνουν με γεωμετρική πρόοδο. Ενδεικτικές είναι οι δυνατότητες φωτογράφισης και συλλογής στοιχείων, με πρωτοπόρο μάλιστα έναν Ελληνα, τον Γ. Αντωνιάδη, που φτάνουν μέχρι τους κωδικούς των κινητών τηλεφώνων που χρησιμοποιούνται στην ελεγχόμενη περιοχή.
Ο πόλεμος των drones έχει και την εμπορική του διάσταση. Πάνω από 90 κράτη, αλλά και τρομοκρατικές ομάδες, διαγκωνίζονται στο εναέριο αυτό γήπεδο. Το αυξανόμενο μερίδιο της Κίνας, ακόμα και σε «συμμαχικές» αγορές, αναγκάζει τον Τραμπ να αναθεωρήσει τους περιορισμούς στις εξαγωγές drones και να ξαναμπεί στην αγορά των 50 δισ. δολαρίων, προτείνοντας, επισήμως, «buy american», εναντίον των κινεζικών απομιμήσεων. Την ώρα που δίνει το πράσινο φως για την κατασκευή σμήνους drones με λέιζερ που θα μπορούν να ανιχνεύουν και να καταστρέφουν τους εχθρικούς πυραύλους όσο βρίσκονται ακόμη στη βάση εκτόξευσης ή ενώ κατευθύνεται προς τον στόχο (λέγε με Κιμ). Δυνατότητα που φαίνεται πως ήδη έχει η Κίνα.
Δεν λείπουν βεβαίως και οι εντονότατες κριτικές αλλά και οι φόβοι τα νέα αυτά όπλα να χρησιμοποιηθούν, σε μεγαλύτερη έκταση, από άρρωστα τρομοκρατικά μυαλά, από drone killers, να οπλιστούν με χημικά ή τοξικές ουσίες, να μετατρέψουν την περιφερειακή απειλή σε παγκόσμια. Και ανεξάρτητα ποιος έχει δίκαιο ή άδικο, η εικόνα του προέδρου του Ισραήλ Μπ. Νετανιάχου με ένα κομμάτι από drone ιρανικής προέλευσης στο χέρι δεν προμηνύσει θετικές εξελίξεις.
Ενα είναι βέβαιο. Στο θέατρο του πολέμου, η αποτελεσματικότητα θα ξεπερνά κάθε φορά τη γενναιότητα. Η αυτονομία αναγνωρίζεται πλέον ως η λέξη-κλειδί. Στους πολέμους του μέλλοντος, η μόνη διακύβευση διαφαίνεται ότι θα είναι αν τα ρομπότ θα είναι φίλια ή εχθρικά. Και κυρίως ο έλεγχος των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης που μπορούν να ενεργοποιήσουν όπλα σε χρόνους που ο άνθρωπος δεν θα είχε προλάβει να παρατηρήσει καν μια ενδεχόμενη απειλή. Ενα τέτοιο σύστημα μπορεί να εκτοξεύσει ένα drone για να επιτεθεί σε έναν στόχο, να παρατηρήσει άμεσα τα αεροσκάφη που θα σπεύσουν προς υπεράσπιση και να ξεκινήσει μια κυβερνοεπίθεση σε αυτά τα αεροσκάφη χωρίς καμία παύση.
Η ανθρώπινη πλευρά αντιμέτωπη με τη λογική του λογισμικού, σε μια δυσεπίλυτη εξίσωση για πραγματικές και όχι μόνο τεχνητές νοημοσύνες. Η πρόβλεψη «το έθνος που θα γίνει ο ηγέτης στον τομέα αυτό θα γίνει και ο κυβερνήτης του κόσμου», όπως είπε, με φιλοσοφική διάθεση (;), ο πρόεδρος Πούτιν, θυμίζει τις χειρότερες στιγμές της ανθρωπότητας.
Η «εξοπλιστική μάχη» Ελλάδας και Τουρκίας
Το πρώτο τουρκικό μη επανδρωμένο ΑΝΚΑ-Β που αναχαιτίστηκε στο Αιγαίο, έξι μέρες πριν από την πτώση του Mirage 2000 του Γ. Μπαρταδώρου, παρακολουθούσε από «απέναντι» ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων Χ. Ακάρ. Χρησιμοποιήθηκε δε κατά κόρο στο Αφρίν.
Λίγες εβδομάδες αργότερα, η Τουρκία, σε μια από τις μεγαλύτερες διεθνείς αεροναυτικές εκθέσεις, στο έδαφός της, παρουσίασε τα αναβαθμισμένα, οπλισμένα, Drone ALPAGU Blok 2, Dogan και KARGU που κατασκευάστηκαν από τουρκικές εταιρείες ειδικά για «ασύμμετρες επιχειρήσεις». Καθώς και το Bayraktar TB2, της εταιρείας του γαμπρού του Ερντογάν. Σχεδόν ταυτόχρονα, παρουσιάστηκε και το πρώτο οπλισμένο υποβρύχιο drone, το «Wattozz», επίσης τουρκικής κατασκευής. Μη επανδρωμένο είναι και το drone tank με την επωνυμία «Tarantoula», κατάλληλο για περιοχές όπως ο Εβρος, λένε στρατιωτικοί αναλυτές. Η Ελληνική Πολεμική Αεροπορία διαθέτει πλήρως επιχειρησιακά μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τα «Πήγασος ΙΙ». Ενώ πρόσφατα εγκρίθηκε η χρονομίσθωση ισραηλινών drones. Επίσης, αμερικανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη εγκαθίστανται στην Ανδραβίδα και στη Λάρισα. Μετά και την επίσκεψη του αρμόδιου Αμερικανού υφυπουργού Εξωτερικών Γουές Μίτσελ, η στάθμευσή τους σηματοδοτεί ένα ακόμα νέο δεδομένο στις εν εξελίξει γεωστρατηγικές εξελίξεις στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Στο πλαίσιο της οποίας ετέθη και το ενδεχόμενο μεταφοράς δραστηριοτήτων της αεροπορικής βάσης του Ιντσιρλίκ. Η οποία αποτελεί τον κύριο σταθμό drones στην ευρύτερη περιοχή.
Πάντως, η Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία δεν φαίνεται προσώρας να μπορεί να ανταγωνιστεί την τουρκική, ενώ η Ευρώπη «αντιμετωπίζει», επί δεκαετίες, τις παιδικές της ασθένειες. Το βέβαιον είναι ότι κυρίαρχος στις διμερείς σχέσεις θα είναι αυτός που θα χρησιμοποιήσει καλύτερα την επικοινωνία και την πληροφορία. Η «εξοπλιστική μάχη» του αύριο θα έχει κατά κύριο λόγο προηγμένα τεχνολογικά χαρακτηριστικά.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 24 Μαΐου.
