Του Γιάννη Μαντζίκου
Λίγες ημέρες προτού ο μεγάλος θεωρητικός αστροφυσικός και κοσμολόγος Στίβεν Χόκινγκ εγκαταλείψει τα εγκόσμια, είχε υποβάλει προς δημοσίευση μία ακόμα μελέτη, προϊόν συνεργασίας του με τον Τόμας Χέρτογκ, φυσικό του βελγικού Καθολικού Πανεπιστημίου της Λουβέν. Η εργασία αφορά την πιθανή ύπαρξη και άλλων συμπάντων, προτείνοντας και έναν τρόπο για να τα εντοπίσουμε. Η είδηση όμως δεν είναι αυτή: είναι η πρώτη θέση που κατέλαβε στη λίστα του Reuters με τα πιο καινοτόμα πανεπιστήμια παγκοσμίως, το ίδρυμα όπου δραστηριοποιείται ο συνεργάτης του Χόκινγκ, ο Χέρτογκ.
Η φράση «καινοτόμα πανεπιστήμια» φέρνει στον νου πανεπιστημιακά ιδρύματα της Αμερικής και δη της Silicon Valley, λίγοι επομένως θα φαντάζονταν ότι πρώτο στη σχετική λίστα θα ήταν το Πανεπιστήμιο της Λουβέν στην ομώνυμη μικρή πόλη της Φλάνδρας.
Το ίδρυμα συγκροτήθηκε το 1425 από τον Πάπα Μαρτίνο Ε'' ως αυστηρά καθολικό πανεπιστήμιο, σήμερα όμως είναι ανοικτό σε φοιτητές κάθε πίστης και είναι μία από τις μεγαλύτερες ανεξάρτητες (και από την Εκκλησία) οργανώσεις έρευνας και ανάπτυξης στον κόσμο. Από το 1972, έτος ίδρυσης το ομώνυμου Κέντρου Ερευνών και Ανάπτυξης, το πανεπιστήμιο έχει «βγάλει» πάνω από 100 εταιρείες όπως η Layerwise, η Pulso, η Icos Vision Systems και η LMS International: η τελευταία, εταιρεία τεχνολογιών λογισμικού, αγοράστηκε από τη Siemens το 2012 για 680 εκατ. ευρώ.
Εκτός αυτών, όμως, το πανεπιστήμιο που καινοτομεί στον τομέα της τρισδιάστατης εκτύπωσης υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με τη Ford για να αρχίσει τις μελέτες στην αντοχή εξαρτημάτων αυτοκινήτου που δημιουργούνται με αυτή την τεχνική. Το δημοσιονομικό έτος 2016 οι δαπάνες του KU Leuven για έρευνα ξεπέρασαν τα 500 εκατ. ευρώ, ενώ αυτή τη στιγμή ο φάκελος με τις πατέντες του ιδρύματος περιλαμβάνει 586 εν ενεργεία «οικογένειες», καθεμία από τις οποίες εκπροσωπεί από μία διαφορετική ευρεσιτεχνία σε χώρες της Ευρώπης. Δεύτερο στην κατάταξη αναδεικνύεται το πανεπιστήμιο που συνδέεται με την ανακάλυψη της πενικιλίνης, την ανάπτυξη της ολογραφίας και την ανακάλυψη των οπτικών ινών, δηλαδή το Ιμπέριαλ του Λονδίνου. Τρίτο είναι ακόμη ένα βρετανικό πανεπιστήμιο με κύρος αιώνων, το Κέιμπριτζ, όπου σπούδασαν 91 επιστήμονες και διανοούμενοι που τιμήθηκαν με Βραβείο Νόμπελ. Την πρώτη δεκάδα συμπληρώνουν το Ομοσπονδιακό Πολυτεχνείο της Λοζάνης, το Πανεπιστήμιο Ερλάγκεν της Νιρεμβέργης, το Πολυτεχνείο του Μονάχου, το Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, το Πανεπιστήμιο του Μονάχου, το Πολυτεχνείο της Δανίας και το ETH στη Ζυρίχη.
Τα κριτήρια
Σε ορισμένα από αυτά τα στοιχεία που αναφέραμε (και πολλά άλλα) βασίστηκε το Reuters προκειμένου να συντάξει για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά τη λίστα με τα 100 πανεπιστήμια που ξεχωρίζουν για την εφεύρεση νέων τεχνολογιών και τη συνεισφορά τους στην προώθηση των επιστημών και την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Αρχικά ο συντάκτες του Reuters καταγράφουν τις 600 διεθνείς οργανώσεις που έχουν δημοσιεύσει τον μεγαλύτερο αριθμό μελετών σε επιστημονικές επιθεωρήσεις τα τελευταία χρόνια, και στη συνέχεια φιλτράρουν αυτά τα ιδρύματα με βάση τις πατέντες που έχει κατοχυρώσει το κάθε ίδρυμα κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου και σύμφωνα με στοιχεία από τον Παγκόσμιο Κατάλογο Derwent. Το κλειδί είναι η καινοτόμα πορεία που αναπτύσσεται εξελικτικά χρόνο με τον χρόνο στο εκάστοτε ίδρυμα: ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα λ.χ. που δεν έχει κάνει μεν τίποτα λάθος αλλά και δεν έχει να δείξει κάτι αξιοσημείωτο μπορεί να κατρακυλήσει στην κατάταξη· κάποιο άλλο που δεν βρισκόταν καν στην προηγούμενη λίστα μπορεί να φιγουράρει ξαφνικά σε πολύ καλή θέση, ακριβώς επειδή πρωτοπόρησε ουσιαστικά σε κάτι.
Το ρίσκο του Brexit
Οι περισσότερες χώρες-«συνήθεις ύποπτες» που κυριαρχούν στον ευρωπαϊκό κόσμο της πολιτικής και των επιχειρήσεων κυριαρχούν και στην κατάταξη με τα πιο καινοτόμα πανεπιστήμια της Ευρώπης, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τη Γερμανία, η οποία έχει 23 ιδρύματα στη λίστα. Ομως η έκπληξη έρχεται, αφενός, από τη δεύτερη θέση που πήρε η Ελβετία στη σχετική κατάταξη και, αφετέρου, από την πτώση της κραταιάς και συνήθως πρωτοπόρου στον τομέα της παιδείας Μεγάλης Βρετανίας, με αφορμή το Brexit.
Τον περασμένο Φεβρουάριο δημοσιεύθηκε μελέτη από το Κέντρο Παγκόσμιας Ανώτατης Εκπαίδευσης (Center for Global Higher Education) με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία αναφέρει ότι οι Γερμανοί ακαδημαϊκοί θεωρούν το Brexit ως χρυσή ευκαιρία για να προσελκύσουν μη Βρετανούς ερευνητές από το Ηνωμένο Βασίλειο στα γερμανικά πανεπιστήμια. Από την πλευρά τους, οι Ευρωπαίοι ερευνητές και ακαδημαϊκοί, ιδιαίτερα στην περίπτωση μιας σκληρής εξόδου της Μεγάλης Βρετανίας, αναζητούν εναλλακτικές λύσεις, με τη Γερμανία και την Ελβετία να παίζουν ως δυνατές εναλλακτικές. Χαρακτηριστικό είναι ότι πανεπιστήμια του μεγέθους της Οξφόρδης έχουν συστήσει «Τμήμα Brexit», προκειμένου να διαχειριστούν την έξοδο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Το Russel Group, η οργάνωση που αντιπροσωπεύει 24 κορυφαία βρετανικά πανεπιστήμια που έχουν δεσμευθεί για την άρτια έρευνα και διδακτική εμπειρία, έχει πραγματοποιήσει σειρά συνομιλιών με υπουργούς για το εν λόγω θέμα από την εποχή του δημοψηφίσματος, ωστόσο έχει μικρή ανταπόκριση. Το Russel Group έχει θέσει το ζήτημα των Ευρωπαίων εργαζομένων ως νούμερο ένα προτεραιότητα για μια μετα-Brexit συμφωνία, αποσαφηνίζοντας ότι οι 25.000 άνθρωποι που απασχολούνται στα πανεπιστήμια είναι αναντικατάστατοι για τα παγκόσμιας εμβέλειας πανεπιστήμια της Μεγάλης Βρετανίας.
Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το μέλλον των Ιδρυμάτων της Γηραιάς Αλβιώνος έχει η έρευνα της ένωσης που εκπροσωπεί το εκπαιδευτικό προσωπικό στα κολέγια και τα πανεπιστήμια της Βρετανίας (UCU) - πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 2017, σύμφωνα με την οποία το 44% των ακαδημαϊκών έχουν χάσει την πρόσβαση σε πόρους χρηματοδότησης για έρευνες, λόγω του δημοψηφίσματος για το Brexit, εκφράζοντας αγωνία καθότι η χρηματοδότηση προγραμμάτων έρευνας και καινοτομίας πρόκειται να διακοπεί μετά το 2020. Αξίζει να σημειωθεί το στοιχείο της αναλογικότητας: όπως επισημαίνει το Reuters, η Ελβετία έχει μόνο 4 ιδρύματα στη λίστα αλλά πληθυσμό περίπου 8 εκατ. κατοίκων, κάτι που δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα αναφορικά με τη χώρα και την καινοτομία της.
Παρατηρώντας τη λίστα βλέπουμε ότι λείπουν πανεπιστήμια από τη λεγόμενη πρώην Ανατολική Ευρώπη, με εξαίρεση ένα ίδρυμα από την Πολωνία. Απουσιάζει η Ρωσία, πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, η Ουκρανία, η Ρουμανία. Το βρετανικό πρακτορείο σπεύδει να σημειώσει πάντως ότι η κατάταξη αυτή δεν ισοδυναμεί με μια συνολική αξιολόγηση για τη σημασία του καινοτόμου έργου που παράγει κάθε πανεπιστήμιο…
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο της 3ης Μαΐου.
