Του Γιάννη Μαντζίκου
Στο κέντρο Μοχάμεντ Μπιν Ναγιέφ Φροντίδας και Αποκατάστασης, οι περίπου 250 «ασθενείς» έχουν καθημερινή πρόσβαση σε θεραπείες τέχνης, σε μαθήματα αεροβικής γυμναστικής, τζακούζι, γκουρμέ σεφ και κορυφαίες αθλητικές εγκαταστάσεις όπου οι τρόφιμοι μπορούν να ασχοληθούν με όποιο άθλημα επιθυμούν. Όταν προσέρχονται για πρώτη φορά, συνήθως φορούν άσπρες φορεσιές, έχουν ηλεκτρονικό βραχιολάκι και είναι κοντοκουρεμένοι-ξυρισμένοι. Κάποιοι θα υπέθεταν ότι πρόκειται για ανθρώπους με νοητική στέρηση και ψυχολογικά προβλήματα, άλλοι ότι είναι απλώς φυλακισμένοι που μεταφέρονται σε άλλες φυλακές «ήπιας μεταχείρισης».
Τίποτα από αυτά δεν ισχύει, καθώς το Κέντρο Μπιν Ναγιέφ, λίγο έξω από το Ριάντ, την πρωτεύουσα της Σαουδικής Αραβίας, είναι ένα κέντρο «αποτοξίνωσης» τζιχαντιστών οι οποίοι «θα επανενταχθούν στην κοινωνία μέσω προγράμματος αποκατάστασης», όπως αναφέρει η επίσημη ιστοσελίδα του κέντρου.
Το κέντρο αυτό συστήθηκε το 2004 από τον τότε υπουργό Εσωτερικών της χώρας, τον πρίγκιπα Μοχάμεντ Μπιν Ναγιέφ, και θα μπορούσε να πει κάποιος ότι είναι κάτι ανάμεσα σε φυλακή και ξενοδοχείο πέντε αστέρων. Οι βασιλιάδες της χώρας αποφάσισαν να συστήσουν το κέντρο με βασικό μέλημα να δέχεται τζιχαντιστές που δρούσαν εντός της χώρας, καθώς βασικός φόβος τους ήταν -και παραμένει- να μη χάσουν την εξουσία από μια μαζική εξέγερση ή από τρομοκρατική επίθεση μεγάλης κλίμακας. Η Σαουδική Αραβία, η χώρα απ'' όπου προήλθε η εξτρεμιστική ιδεολογία του σαλαφισμού-ουαχαμπισμού, έχει υποστεί και η ίδια τις συνέπειες της τζιχάντ, αφού έχουν σκοτωθεί δεκάδες άνθρωποι από επιθέσεις της Αλ Κάιντα. Εξάλλου, η χώρα είχε τους περισσότερους μαχητές μετά τη Ρωσία στη Συρία και το Ιράκ την περίοδο 2011-2015. Όταν το κέντρο άνοιξε τις πύλες του, δεχόταν μόνο Σαουδάραβες πολίτες, όμως το 2005 ύστερα από ειδική -άτυπη- συμφωνία ανάμεσα στο βασίλειο και την κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους του νεότερου άρχισε να δέχεται πρώην τροφίμους της περιβόητης βάσης του Γκουαντάναμο στην Κούβα, όπου οι Αμερικανοί διατηρούν τις φυλακές των πιο σκληρών τζιχαντιστών.
Το πρόγραμμα «αποκατάστασης», στο οποίο μετέχουν κληρικοί, ψυχολόγοι και εμπειρογνώμονες της σαρία, αποτελείται από τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο της ψυχολογικής υποστήριξης, οι υπεύθυνοι ενθαρρύνουν τους τροφίμους να ασχοληθούν με τέχνες και αθλητισμό, αλλά δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στη ζωγραφική. Ο υπεύθυνος του τμήματος τεχνών, Μπάντρ Αλ Ραζίν, ανέφερε στο BBC ότι «είναι φοβερό να παρατηρήσει κανείς τι ζωγραφίζουν το πρώτο διάστημα στο κέντρο... όπλα, θανάτους, άσχημες εικόνες, ενώ με την πάροδο του χρόνου αποτυπώνεται στο χαρτί ο πραγματικός τους χαρακτήρας. Όταν, δε, ξεκινούν τις αθλητικές δραστηριότητες, βγάζουν έντονη επιθετικότητα».
Στο δεύτερο στάδιο, μια ομάδα κληρικών αναλαμβάνει να διορθώσει τις «παρανοήσεις» που διαδόθηκαν από την ιδεολογία της τζιχάντ και να καθοδηγήσει τους ασθενείς στην «αληθινή πορεία του Ισλάμ». Οπλισμένοι με δεκάδες ρητά από τον προφήτη Μωάμεθ και τόμους σχετικά με την ισλαμική νομολογία, που χρονολογείται από τον 8ο αιώνα, οι θρησκευτικοί εμπειρογνώμονες κάνουν καθημερινές συνεδρίες με ασθενείς, για να «ξεριζώσουν» -όπως λένε- το κακό. Οι ψυχολόγοι του κέντρου δηλώνουν ότι δεν υπάρχει κανένα κοινό προφίλ για τους νέους άνδρες που οδηγούνται στον εξτρεμισμό. «Οι πρώην τζιχαντιστές μπορεί να είναι πλούσιοι, φτωχοί, μορφωμένοι ή χωρίς μόρφωση», ανέφερε στο BBC ο Αμπντουλάχ Αλ Γκανί, κλινικός ψυχολόγος και επικεφαλής του τμήματος διανοητικής υγείας του κέντρου. Στο τρίτο και τελικό στάδιο, το κέντρο αναλαμβάνει να βρει εργασία στους ανθρώπους αυτούς.
Τα καταφέρνουν τελικά;
Όμως τα πράγματα δεν είναι ρόδινα ή τουλάχιστον δεν είναι όπως θέλουν να τα παρουσιάσουν οι αρχές της χώρας, οι οποίες υποστηρίζουν ότι από το Κέντρο Μπιν Ναγιέφ έχουν αποφοιτήσει με επιτυχία περίπου 3.500 άτομα, για τα οποία τα προγράμματα είχαν ποσοστό επιτυχίας 80%, ενώ ένα 20% χρειάζεται «περαιτέρω παρακολούθηση». Εδώ και αρκετά χρόνια όμως η κυβέρνηση δέχεται έντονη κριτική για το κατά πόσο τα αποτελέσματα για τα οποία επαίρεται είναι πραγματικά. Το 2009, το περιοδικό «Time» χαρακτήριζε το κέντρο «Μπέτι Φορντ», από το ομώνυμο κέντρο στις ΗΠΑ για εξαρτημένους. Μια έκθεση του Ινστιτούτου Rand, το 2010, ανέφερε ότι «οι πρακτικές των υπευθύνων είναι τουλάχιστον συζητήσιμες», ενώ το Ινστιτούτο Carnegie σχολίαζε ότι «η σαουδαραβική κυβέρνηση είναι τουλάχιστον μαλθακή σε αυτό το θέμα». Μια γνωστή και ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι αυτή του Αμπντουλά Ασίρι, αδελφού του διαβόητου αρχι-τεχνικού της Αλ Κάιντα, Ιμπραήμ, ο οποίος το 2009 ζήτησε να συναντηθεί με τον πρίγκιπα Μπιν Ναγιέφ, τον υπουργό Εσωτερικών προκειμένου να του δώσει πληροφορίες και να ενταχθεί στο κέντρο για «αποτοξίνωση».
Κατά τη συνάντησή του με τον Ναγιέφ, ο Ασίρι, που φορούσε μια εξελιγμένη βόμβα τοποθετημένη στη ζώνη του, προσπάθησε να ανατιναχθεί ώστε να σκοτωθεί ο υπουργός. Εν τέλει αυτοτραυματίστηκε θανάσιμα και ο πρίγκιπας έφυγε άθικτος. Αργότερα όμως έγινε γνωστό ότι τον Ασίρι είχαν συνδράμει δύο πρώην τρόφιμοι του κέντρου, οι οποίοι όχι μόνο δεν είχαν επανενταχθεί στην κοινωνία, αλλά μέσω της τοπικής Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο ήθελαν να καταστρέψουν το κέντρο αυτό με κάθε τρόπο. Όταν το «Ισλαμικό κράτος» έκανε μια επίθεση αυτοκτονίας στο τέμενος Ισμαηλί στην πόλη Ναργιάν τον Οκτώβριο του 2015, ο δράστης αποκαλύφθηκε αργότερα ότι ήταν τρόφιμος του Κέντρου Μπιν Ναγιέφ. Τον Σεπτέμβριο του 2014, όταν η σαουδαραβική μυστική αστυνομία συνέλαβε 100 υπόπτους ως συνεργάτες της Αλ Κάιντα, το αμερικανικό δίκτυο CBS σημείωνε ότι 59 εξ αυτών είχαν διαβεί τις πύλες του κέντρου.
Εξάλλου η κριτική για το Κέντρο Μπιν Ναγιέφ δεν περιορίζεται μόνο στις πρακτικές του επί των τζιχαντιστών, αλλά και στο αν πραγματικά φιλοξενεί εξτρεμιστές ή απλώς ακτιβιστές, τους οποίους επιθυμεί «να συνετίσει». Η οργάνωση Human Rights Watch πάντως σε έκθεσή της για το θέμα του κέντρου ανέφερε ότι «ακόμα και σ'' αυτή τη φυλακή-ξενοδοχείο υπάρχουν μυστικοί θάλαμοι όπου οι τρόφιμοι υφίστανται βασανιστήρια» - το θέμα βέβαια είναι ποιοι τα υφίστανται.
*Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της 28ης Αυγούστου
Photo by AP
