Της Μαριάννας Σκυλακάκη
Η Ευρώπη παραμένει στη δίνη του Brexit και της Ιταλίας. Η Αμερική με τον Ντόναλντ Τραμπ στο τιμόνι φλερτάρει επικίνδυνα με την απομόνωση. Η Ρωσία σπέρνει τη διχόνοια, έχοντας εισέλθει σε μια παρατεταμένη περίοδο παρακμής. Και η Κίνα; Η Κίνα βάζει εδώ και χρόνια τους σπόρους μιας διαφορετικής κυριαρχίας στην Αφρική, την ήπειρο στην οποία αναμένεται ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια. Την περασμένη μάλιστα εβδομάδα, μαζί με όλες τις αφρικανικές χώρες, πλην της Σουαζιλάνδης -με την οποία δεν έχει διπλωματικές σχέσεις, καθώς η τελευταία αναγνωρίζει την Ταϊβάν- συζήτησε τις προοπτικές περαιτέρω συνεργασίας στην 3η Σύνοδο του FOCAC, του Φόρουμ για τη Συνεργασία Κίνας-Αφρικής που πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο.
Θέμα οπτικής γωνίας
Η εκστρατεία επιρροής της Κίνας στην αφρικανική ήπειρο είναι πολυδιάστατη: έχει διπλωματικό, στρατιωτικό και, το σημαντικότερο, οικονομικό χαρακτήρα. Σύμφωνα με το Πεκίνο, οι πρωτοβουλίες των Κινέζων στην Αφρική συνδέονται με το μεγαλόπνοο κινεζικό πρόγραμμα «Μία ζώνη, ένας δρόμος» και την προσπάθεια εγκαθίδρυσης επικερδών εμπορικών οδών σε Ασία, Αφρική και Ευρώπη. Σύμφωνα πάλι με την Ουάσινγκτον, αποτελούν σοβαρή γεωπολιτική απειλή και τρανταχτή απόδειξη των φιλοδοξιών του Πεκίνου για παγκόσμια ηγεμονία.
«Πιστεύουμε ότι οι Κινέζοι εξετάζουν την επένδυση σε λιμάνια και υποδομές σε ολόκληρο τον κόσμο, όχι μόνο για την απόκτηση στρατιωτικών δυνατοτήτων, αλλά και για τον έλεγχο αυτών των κυβερνήσεων», υπογράμμιζε προ μηνών ο Ρεπουμπλικανός Ντέβιν Νούνες, πρόεδρος της Επιτροπής Πληροφοριών της Βουλής των Αντιπροσώπων.
Και όμως, στα αυτιά των αφρικανικών χωρών οι νουθεσίες για κινεζική υστεροβουλία ηχούν μάλλον υποκριτικές. Αλλωστε, η Κίνα κερδίζει την εύνοια των αφρικανικών χωρών με το αζημίωτο, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη χρηματοδότηση άνω των 3.000 κρίσιμων έργων υποδομής σε ολόκληρη την ήπειρο - η πλειονότητα των δανείων που έδωσε η Κίνα στην Αφρική τα τελευταία χρόνια συνδέονται με τέτοια έργα.
Ανήκομεν εις την Κίνα
Σε μια ήπειρο όπου το κόστος των μετακινήσεων εξαιτίας των κακών υποδομών υπολογίζεται από την KPMG κατά μέσο όρο 50% έως 175% υψηλότερο απ'' ό,τι σε πολλά μέρη του κόσμου, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η χρηματοδότηση τέτοιων έργων είναι ζωτικής σημασίας. Ο Νοτιοαφρικανός ακαδημαϊκός Κόμπους Βαν Στάντεν αναφέρεται χαρακτηριστικά σ'' αυτό το «εξοργιστικό παράδοξο», που εμποδίζει την ανάπτυξη της αφρικανικής ηπείρου και την αύξηση του εμπορίου: «Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Αφρικής -το μέγεθος και η ποικιλομορφία του τοπίου της- είναι επίσης το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανάπτυξή της».
Οι Κινέζοι, λοιπόν, οι οποίοι -σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζει το China-Africa Research Initiative του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς- είχαν δεσμευθεί για τουλάχιστον 74 δισεκατομμύρια δολάρια σε έργα μεταφορών, αλλά και έργα ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ 2000 και 2016 στην αφρικανική ήπειρο, διατηρούν πια ένα σημαντικό αβαντάζ.
Οσο για το απόθεμα του χρέους αφρικανικών χωρών το οποίο ανήκει στους Κινέζους; Η Κίνα έδωσε στην Αφρική πάνω από 86 δισεκατομμύρια δολάρια σε εμπορικά δάνεια την περίοδο 2000 και 2014. Μπορεί να μην είναι όλες οι χώρες το ίδιο εξαρτημένες από κινεζικά δάνεια, οι τρεις όμως στις οποίες ο δανεισμός από την Κίνα έχει φτάσει σε ανησυχητικά ύψη είναι το Τζιμπουτί, η Ζάμπια και η Δημοκρατία του Κονγκό.
Το Τζιμπουτί μάλιστα, με το κινεζικό μερίδιο στα χρέη να υπολογίζεται στο εντυπωσιακό 77%, αποτελεί ευαίσθητο σημείο για τους Αμερικανούς, στο οποίο οι τελευταίοι διατηρούν στρατιωτική παρουσία. Τον Αύγουστο του 2017 οι Κινέζοι εγκαινίασαν ναυτική βάση στη χώρα, κοντά στην αμερικανική βάση Καμπ Λεμονιέ - η πιο πρόσφατη ένδειξη ότι οι Κινέζοι έχουν και στρατιωτικές βλέψεις για την περιοχή.
Η Αφρική ζητάει παραπάνω
Δεν είναι παράλογο να σκεφτεί κανείς ότι οι δανειστές μιας χώρας και οι σημαντικότεροι εμπορικοί της εταίροι ασκούν ιδιαίτερη επιρροή στα τεκταινόμενα εντός της - εδώ στην Ελλάδα το ζούμε αυτό από πρώτο χέρι. Σκεφτείτε όμως τι γίνεται όταν αντί για μια δημοκρατική χώρα στον κεντρικό πυρήνα της Ευρώπης, η επιρροή ασκείται σε μια φτωχή χώρα χωρίς σοβαρούς θεσμούς διαφάνειας ή ελέγχου. Καταλαβαίνει έτσι κανείς πόσο πιο εύκολα θα μπορεί να επιβάλει την ατζέντα της η Κίνα στην περιοχή τα επόμενα χρόνια.
Σε κάθε περίπτωση, αν κρίνουμε από την πρόσφατη σύνοδο FOCAC στο Πεκίνο, μια σειρά από αφρικανικές χώρες δεν διστάζουν να ζητήσουν παραπάνω από την Κίνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ομιλία του προέδρου της Νότιας Αφρικής Σίριλ Ραμαφόζα, ο οποίος αναφέρθηκε στην ανάγκη να υπάρξει μεγαλύτερη ισορροπία στις εμπορικές συναλλαγές Κίνας-Αφρικής.
Γιατί, μπορεί ήδη από το 2008 η Κίνα να είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αφρικής στο σύνολό της, όμως οι μεν Αφρικανοί εξάγουν πρώτες ύλες και προϊόντα του πρωτογενούς τομέα, οι δε Κινέζοι εξάγουν στην Αφρική επεξεργασμένα προϊόντα. Οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών θυμίζουν δηλαδή έντονα το μοντέλο που ακολούθησαν ιστορικά στην Αφρική οι Ευρωπαίοι την περίοδο της αποικιοκρατίας.
«Αυτό προφανώς περιορίζει την ικανότητα των αφρικανικών χωρών να αποκομίσουν την πλήρη αξία των άφθονων φυσικών τους πόρων και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας για τους ανθρώπους τους. Μέσα από πλατφόρμες, όπως η FOCAC θα πρέπει να εργαστούμε για να εξισορροπήσουμε τη διάρθρωση του εμπορίου μεταξύ Αφρικής και Κίνας», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Ραμαφόζα.
Ως απάντηση, ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ παρουσίασε τέσσερις νέους άξονες πρωτοβουλιών κατά την ομιλία του στην πρόσφατη σύνοδο: ο πρώτος αφορά μέτρα για την περαιτέρω προώθηση αφρικανικών προϊόντων στην Κίνα, ο δεύτερος τη θεσμοθέτηση από την κινεζική κυβέρνηση 50 προγραμμάτων διευκόλυνσης του εμπορίου στην Αφρική, ο τρίτος τη δημιουργία ταμείου ύψους 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη χρηματοδότηση των εισαγωγών από την Αφρική και ο τέταρτος τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων για το ελεύθερο εμπόριο στην αφρικανική ήπειρο.
Κάπως έτσι, και μαζί με τα 60 δισεκατομμύρια δολάρια οικονομική στήριξη (δάνεια, βοήθεια, επενδύσεις), που δεσμεύθηκε να προσφέρει η Κίνα στην Αφρική, σε βάθος τριετίας, η Κίνα προωθεί την διείσδυσή της στην ήπειρο, που κατά το ΔΝΤ θα γίνει η δεύτερη ταχύτερα αναπτυσσόμενη οικονομία του πλανήτη μέχρι το 2020 και έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε μια νέα βιομηχανική υπερδύναμη. Ισως γι' αυτόν τον λόγο η Κίνα, η σημερινή βιομηχανική υπερδύναμη του πλανήτη, επιλέγει να την έχει από κοντά. Ακολουθώντας το ρητό: «έχε τους φίλους σου κοντά και τους (δυνητικούς) αντιπάλους σου ακόμα κοντύτερα».
*Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της 12ης Σεπτεμβρίου
