Της Μαριάννας Σκυλακάκη *
«Το κρίσιμο πρόβλημα δεν είναι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Το κρίσιμο πρόβλημα είναι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας που οι άνθρωποι θα εκτελούν καλύτερα από τους αλγόριθμους», γράφει ο ισραηλινός ιστορικός Γιουβάλ Νώε Χαράρι στο βιβλίο του «Homo Deus», που από την κυκλοφορία του το 2015 έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις σε ακαδημαϊκούς και όχι μόνο κύκλους.
Οι προβλέψεις του, για τις οποίες προσκλήθηκε να μιλήσει και στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός φέτος, θα χαρακτηρίζονταν μάλλον δυσοίωνες για το μέλλον της ανθρωπότητας. Ένα μάλιστα από τα κρίσιμα ζητήματα που θέτει είναι το εξής: δεδομένου ότι δεν ξέρουμε πώς θα μοιάζει η αγορά εργασίας το 2030 ή το 2040, πώς ξέρουμε τι να διδάξουμε τα παιδιά μας; Πώς μπορούμε να διορθώσουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα, έτσι ώστε οι νέες γενιές να είναι έτοιμες για τις «δουλειές του μέλλοντος», αν δεν ξέρουμε καν ποιες θα είναι;
Για τη χώρα μας, τα ερωτήματα αυτά έχουν εντονότερο ακόμα ενδιαφέρον για δύο λόγους: Πρώτον, γιατί με τα χαμηλά ποσοστά απασχόλησης που καταγράφονται ακόμα κατά τον δέκατο χρόνο της οικονομικής κρίσης -η γενική ανεργία ήταν στο 20,1% τον Μάρτιο του 2018 και η ανεργία των νέων στο 43,2%-,η ανάγκη για νέες, βιώσιμες θέσεις εργασίας είναι επιτακτικότερη παρά ποτέ. Δεύτερον, γιατί με τη μακροχρόνια ανεργία κοντά στο 70% έχουμε στην Ελλάδα πάρα πολύ κόσμο που έχει υπάρξει εκτός αγοράς εργασίας για παρατεταμένα διαστήματα και θα ήταν διατεθειμένος, αν όχι πρόθυμος, να επανεκπαιδευτεί.
Θαυμαστός καινούργιος κόσμος
Οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι οι δουλειές του μέλλοντος απαιτούν μια βασική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την εκπαίδευση, την εργασία και τη σύνταξη. Η ζωή ενός ανθρώπου στον δυτικό κόσμο τα τελευταία 100 χρόνια ήταν χωρισμένη εν πολλοίς σε συγκεκριμένα κουτάκια: ξεκινούσε μαθαίνοντας τις δεξιότητες που θα του ήταν χρήσιμες για να εξασφαλίσει τα προς το ζην κατά την πρώτη περίοδο της ζωής του, εργαζόταν με βάση αυτές τις δεξιότητες κατά τη δεύτερη περίοδο και απολάμβανε τους καρπούς των προσπαθειών του κατά την τρίτη.
Οι γοργές αλλαγές στην τεχνολογία, σε συνδυασμό με την επέκταση του προσδόκιμου ζωής και τη γήρανση του πληθυσμού, θα το αλλάξουν αυτό. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Χαράρι: «Πολύ σύντομα, το παραδοσιακό αυτό μοντέλο θα γίνει απολύτως ξεπερασμένο και ο μόνος τρόπος για να παραμείνουν οι άνθρωποι στο παιχνίδι είναι συνεχίζοντας να μαθαίνουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους και επανεφευρίσκοντας τους εαυτούς τους επανειλημμένα».
Τρεις κατηγορίες ανθρώπων
Κατά τον οικονομολόγο Αβι Γκόλντφαρμπ, έναν απ'' τους συγγραφείς του βιβλίου «Μηχανές Πρόβλεψης: Τα Απλά Οικονομικά της Τεχνητής Νοημοσύνης» που κυκλοφόρησε τον Απρίλιο, οι επαγγελματικές ευκαιρίες του αύριο χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: οι άνθρωποι που θα χτίζουν τεχνητές νοημοσύνες, οι άνθρωποι που θα λένε στις μηχανές τι να κάνουν και θα ξέρουν πώς να αξιοποιήσουν την παραγωγή τους και, τέλος, οι διασημότητες, οι άνθρωποι της ευρύτερης βιομηχανίας του θεάματος.
Η πρώτη κατηγορία είναι σημαντική, αλλά σ'' έναν βαθμό προφανής: αναφέρεται στους προγραμματιστές και τους λοιπούς επιστήμονες που θα απαιτηθούν τις επόμενες δεκαετίες για να εξελίξουν τις τεχνολογίες της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης. Η τρίτη έχει ενδιαφέρον, όμως αφορά εξ ορισμού σημαντικά λιγότερους ανθρώπους και δύσκολα μπορεί να στοχεύσει κανείς σε αυτήν.
Η δεύτερη έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον γιατί αποκαλύπτει μια τρύπα στον συλλογισμό πολλών αναλυτών που συγχέουν την επίδραση της αυτοματοποίησης με τη συνολική επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης. «Δυστυχώς, οι πιο ολέθριες προειδοποιήσεις για απώλειες θέσεων εργασίας μπερδεύουν την τεχνητή νοημοσύνη με την αυτοματοποίηση», αναφέρει σε σχετική μελέτη της η συμβουλευτική εταιρεία Gartner. Έτσι, επισκιάζουν το μεγαλύτερο όφελος της πρώτης, το λεγόμενο AI augmentation, έναν συνδυασμό ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης, όπου και οι δύο αλληλοσυμπληρώνονται.
Πράγματι, όλο και πιο εξελιγμένες μηχανές, με τη βοήθεια και της τεχνητής νοημοσύνης, θα αντικαταστήσουν μια σειρά από δουλειές χαμηλού ή μεσαίου επιπέδου συνθετότητας, ιδιαίτερα εκείνες που απαιτούν συγκεκριμένες, επαναλαμβανόμενες ενέργειες. Όμως, συνθετότερες, ανθρωποκεντρικές θέσεις εργασίας, όπως για παράδειγμα η νοσηλεία ή η παιδεία, θα απαιτούν καλή γνώση και αξιοποίηση τόσο της τεχνολογίας όσο και των ανθρώπων -των αναγκών τους, των συμπεριφορών τους, των ιδιαιτεροτήτων τους.
Έτοιμοι για όλα
Σε αντίθεση με τις νουθεσίες του πρόσφατου παρελθόντος, όπου η εξειδίκευση σε κάτι πολύ συγκεκριμένο θεωρείτο μονόδρομος προς την επαγγελματική αποκατάσταση και επιτυχία, αν ακολουθήσουμε την παραπάνω συλλογιστική, αντιλαμβανόμαστε ότι η ευρεία καλλιέργεια είναι η καλύτερη προστασία απέναντι στην επέλαση του AI.
Ναι, θα είναι σημαντικό να μπορούμε να έχουμε μια έστω στοιχειώδη κατανόηση πληροφορικής και προγραμματισμού. Όμως, για να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης στο έπακρο, θα πρέπει να επικεντρωθούμε σε κάποια από τα πράγματα που στο εγγύς τουλάχιστον μέλλον δεν θα μπορούν να κάνουν οι μηχανές -είτε λόγω συνθετότητας είτε λόγω περιορισμένου εμπορικού ενδιαφέροντος για καινοτομία.
Θα πρέπει λοιπόν να έχουμε στον νου μας περισσότερο πώς θα ακονίσουμε τη δημιουργικότητά μας και τη δυνατότητά μας να επιλύουμε σύνθετα προβλήματα. Θα πρέπει να είμαστε ευέλικτοι και θα πρέπει να πάψουμε να σκεπτόμαστε στη λογική επαγγελμάτων με συγκεκριμένα στεγανά. Μιλώντας στο BBC, ο Καναδός career coach Ζαν-Φιλίπ Μισέλ εξήγησε ότι οι νέοι τους οποίους συμβουλεύει, «πρέπει αντί να σκέφτονται για θέσεις εργασίας και σταδιοδρομίες, να σκεφτούν προκλήσεις και προβλήματα», τα οποία θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν και να λύνουν.
Κάποιοι μπορεί να πουν ότι η όλη αυτή συζήτηση δεν μας αφορά, γιατί αυτά δεν θα έρθουν στην Ελλάδα ή όταν έρθουν θα έχουν περάσει ακόμα πολλές δεκαετίες. Στοιχηματίζω ότι αν ψάξετε τις εφημερίδες του παρελθόντος θα βρείτε ότι το ίδιο έλεγαν το ''50 για τα αυτοκίνητα, το ''80 για τους υπολογιστές και το ''90 για τα κινητά τηλέφωνα. Η τεχνολογία δεν περιμένει εμάς -αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Απλώς, κινδυνεύουμε να μας βρει για άλλη μία φορά απροετοίμαστους, με ένα εκπαιδευτικό σύστημα που την εποχή του Google ακόμα αγκομαχάμε να το απελευθερώσουμε από την παπαγαλία.
* Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της 26ης Ιουλίου
