Η ανησυχία σχετικά με την επικράτηση υψηλών επιπέδων αβεβαιότητας έχει ενταθεί ήδη από τη δεκαετία του 2000 με αφορμή τόσο την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις μεγάλες πολιτικές και γεωστρατηγικές αλλαγές, όσο και την πρόσφατη πανδημία του Covid-19, τον πόλεμο στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση.
Οι επιδράσεις της αβεβαιότητας και του κινδύνου στην πραγματική οικονομία είναι εμφανείς μέσω της συρρίκνωσης της παραγωγής, την αύξηση της ανεργίας και τη μείωση της επενδυτικής δραστηριότητας.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, φαίνεται πως η ποσοτικοποίηση της αβεβαιότητας με τον Economic Policy Uncertainty (EPU) Index (Διάγραμμα 1) να ακολουθεί ανοδική πορεία την τελευταία δεκαετία. Η εξέλιξη αυτή καταδεικνύει το ευμετάβλητο κλίμα που επικρατεί σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αντίθετα, η Ελλάδα φαίνεται να παρουσιάζει αποκλιμάκωση της αβεβαιότητας σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, αποτελώντας τη φωτεινή εξαίρεση στην Ευρώπη.
Διάγραμμα 1. Η εξέλιξη του Economic Policy Uncertainty (EPU) Index: Ιανουάριος 1998-Δεκέμβριος 2022
Πηγή: Davis, S. J. (2016) An Index of Global Economic Policy Uncertainty, Macroeconomic Review, October.
Hardouvelis, G. A., Karalas, G. I., Karanastasis, D. I., Samartzis, P. K. (2018) Economic policy uncertainty, political uncertainty and the Greek economic crisis. SSRN, Working Paper, May.
Δεδομένα διαθέσιμα στο: https://www.policyuncertainty.com/index.html
Σημείωση: Ο EPU για τον κόσμο είναι ο σταθμισμένος μέσος όρος του ΑΕΠ των εθνικών δεικτών EPU για 21 χώρες: Αυστραλία, Βραζιλία, Καναδάς, Χιλή, Κίνα, Κολομβία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ινδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ιαπωνία, Μεξικό, Ολλανδία, Ρωσία, Νότιος Κορέα, Ισπανία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι πρόσφατες γεωπολιτικές εξελίξεις και ο πόλεμος στην Ουκρανία δημιουργούν ένα σύνθετο πλέγμα αβεβαιότητας για το βραχυπρόθεσμο αλλά και το μακροπρόθεσμο μέλλον. Οι δυσμενείς επιδράσεις από τους υφιστάμενους γεωπολιτικούς κινδύνους αναμένεται να συνεχίσουν να αποτελούν βασικά σημεία αβεβαιότητας δρώντας ανασχετικά στην μακροχρόνια ανάπτυξη και διατηρώντας τις πληθωριστικές πιέσεις.
Βεβαίως, τα στοιχεία μας σταματάνε τη 31/12/2022 και δεν καλύπτουν ακόμα τον τελευταίο μήνα όπου ενδεχομένως λόγω της πολιτικής τοξικότητας έχει ανέβει η αβεβαιότητα, αν και αυτό θα πρέπει να το δούμε να συμβαίνει.
Στο Διάγραμμα 2 παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη του Geopolitical Risk (GPR) Index. Η εικόνα που σχηματίζουμε παρατηρώντας το Διάγραμμα 2, είναι ότι η παγκόσμια οικονομία διέρχεται -ήδη από την αρχή του 2000- σε μια φάση ανοδικής μετατόπισης των γεωπολιτικών κινδύνων και κατά συνέπεια της αβεβαιότητας εν γένει. Μετά το 2000 παρατηρείται μια συνολική μετατόπιση του κινδύνου προς τα πάνω παγιώνοντας υψηλότερα διαχρονικά επίπεδα κινδύνου έναντι των προηγούμενων δεκαετιών.
Διάγραμμα 2. Διαχρονική εξέλιξη του Geopolitical Risk (GPR) Index: Ιανουάριος 1985-Δεκέμβριος 2022
Πηγή: Caldara, Dario and Matteo Iacoviello (2022), “Measuring Geopolitical Risk,” American Economic Review, April, 112(4), pp.1194-1225. Data downloaded from https://www.matteoiacoviello.com/gpr.htm on January 08, 2023.
Σημείωση: Ο GPR Index αποτελεί ένα μέτρο των δυσμενών γεωπολιτικών γεγονότων και των σχετικών κινδύνων ο οποίος βασίζεται σε μια καταμέτρηση άρθρων εφημερίδων που καλύπτουν γεωπολιτικές εντάσεις. Index (1985-2019=100).
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι προσπάθειες της Δύσης να απεξαρτηθεί από το ρωσικό αέριο συνέβαλαν στην αύξηση των τιμών σε βασικά αγαθά και στην ενέργεια. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Verisk Maplecroft, 75 χώρες σημείωσαν σημαντική αύξηση ως προς στον Inflation Index το 2022, δείκτης ο οποίος μετρά τον κίνδυνο ως προς τον πληθωρισμό. Χώρες όπως το Η.Β., οι Η.Π.Α. και η Γερμανία λαμβάνουν τη χειρότερη δυνατή βαθμολογία του δείκτη.
Με τη σειρά τους, η αύξηση των τιμών ενέτειναν τις προσπάθειες των κυβερνήσεων για την προστασία των καταναλωτών οδηγώντας σε ένα κύμα έντονου κρατικού παρεμβατισμού. Στο Διάγραμμα 3 παρουσιάζεται ο Resource Nationalism Index (RNI) για το πρώτο τρίμηνο του 2023 έναντι της μεταβολής του από το πρώτο τρίμηνο του 2022. Ο RNI εκφράζει το βαθμό κρατικού παρεμβατισμού και κατά συνέπεια τον κίνδυνο για εθνικοποίηση των πόρων. Στην Ευρώπη, σχεδόν στο σύνολό τους (25 από τις 27 χώρες της Ε.Ε.) Οι χώρες παρουσίασαν σημαντική αύξηση του δείκτη RNI με τη Γερμανία να σημειώνει τη μεγαλύτερη μεταβολή. Ουσιαστικά δηλαδή (και λόγω της αύξησης της αβεβαιότητας) αυξήθηκε η πιθανότητα μεγαλύτερης παρέμβασης του κράτους στην οικονομία.
Διάγραμμα 3. Resource Nationalism Index
Πηγή: Verisk Maplecroft
Σημείωση: Οι βαθμολογίες κινδύνου κατανέμονται σε μια κλίμακα από το 0 έως το 10, με το 0 να υποδηλώνει τον υψηλότερο κίνδυνο και το 10 τον χαμηλότερο.
Ο Π.Ε. Πετράκης είναι Ομ. Καθηγητής ΕΚΠΑ
Ο Δ. Γ. Βαλσαμής είναι Υπ. Διδάκτορας ΕΚΠΑ
