Η Ρωσία στις αρχές του 2024, βρίσκεται καταφανώς σε πλεονεκτική θέση σε όλα τα επίπεδα έναντι της Ουκρανίας. Ένα έτος ενωρίτερα, η κατάσταση ήταν εντελώς αντίθετη.
Η απόλυτη ευφορία επικρατούσε τόσο στο ουκρανικό όσο και στο δυτικό στρατόπεδο, καθώς η ουκρανική επίθεση του φθινόπωρου 2022 είχε επιτύχει να ανατρέψει τις ρωσικές δυνάμεις τόσο στη βορειανατολική όσο και στη νότια Ουκρανία και να οδηγήσει στην ανακατάληψη αντιστοίχως σημαντικών εδαφικών εκτάσεων στις περιοχές Χαρκόβου και Χερσώνος.
Η αισιοδοξία ήταν διάχυτη στις πολιτικές ηγεσίες αλλά και σε σημαντική μερίδα του τύπου του δυτικού κόσμου, ενώ οι προσδοκίες ότι η εκδίωξη των Ρώσων από την Ουκρανία ήταν εφικτή και θέμα χρόνου, είχαν ανέβει κατακόρυφα. Ωστόσο, ο απελθών Πρόεδρος του Διακλαδικού Επιτελείου (περίπου Α/ΓΕΕΘΑ) των ΗΠΑ, Στρατηγός Μίλι είχε φροντίσει να προσγειώσει στην πραγματικότητα, χωρίς όμως να ληφθεί σοβαρά υπόψη, όταν σε συνέντευξη του, στο τέλος Μαρτίου 2023, δήλωσε: «Ο Ζελένσκι, έχει διακηρύξει επανειλημμένως και δημοσίως, ότι στόχος της Ουκρανίας είναι να εκδιώξει και τον τελευταίο Ρώσο στρατιώτη από τα κατειλημμένα εδάφη της. Αυτό αποτελεί ένα πολύ σημαντικό στρατιωτικό έργο… Δεν νομίζω ότι μπορεί να επιτευχθεί βραχυπρόθεσμα, εντός του τρέχοντος έτους».
Οι ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις, ενισχύθηκαν με σημαντικές ποσότητες δυτικών οπλικών συστημάτων και πυρομαχικών, υψηλής τεχνολογίας. Η αναμενόμενη με αδημονία στη Δύση εαρινή Ουκρανική επίθεση, εναντίον των Ρωσικών θέσεων, μετά από διαρκείς αναβολές εξαπολύθηκε τελικά το θέρος. Παρά την εξάμηνη Ουκρανική προσπάθεια αυτή έχει πανθομολογουμένως αποτύχει και οι Ουκρανικές δυνάμεις έχουν πλέον μεταπέσει σε αμυντική κατάσταση. Μετά από 23 μήνες πολέμου η απαισιοδοξία και ο σκεπτικισμός είναι διάχυτοι στην Ουκρανία και στη Δύση για τα λαμβάνοντα χώρα στο πεδίο.
Η Ρωσία, η οποία έχει υποστεί σκληρή και δικαιολογημένη κριτική για την απρόκλητη επίθεση εναντίον της Ουκρανίας, παρά τις επιβληθείσες σημαντικές οικονομικές κυρώσεις από τη Δύση και τις απώλειες που έχει υποστεί, συνεχίζει να διατηρεί υπό την κατοχή της περίπου το 20% του Ουκρανικού εδάφους και αποδεικνύεται ικανή να συντηρεί και να διαχειρίζεται έναν παρατεταμένο πόλεμο.
Αυτά επέτρεψαν στον πρόεδρο Πούτιν σε συνέντευξή του προς το Ρωσικό έθνος να δηλώσει με αυτοπεποίθηση ότι οι στρατηγικοί αντικειμενικοί σκοποί της «ειδικής στρατιωτικής επιχειρήσεως» στην Ουκρανία παραμένουν αμετάβλητοι δηλαδή η επίτευξη της «αποναζιστικοποίησης, αποστρατικοποίησης και ουδετερότητας» της Ουκρανίας. Τι ήταν αυτό το οποίο οδήγησε τους Ρώσους στην επιτυχία στην παρούσα φάση του πολέμου;
Η ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις, το καλοκαίρι του 2022, δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι είχαν φθάσει στο σημείο κορύφωσης των επιθετικών τους δυνατοτήτων και ότι είχαν περιέλθει σε κατάσταση επιχειρησιακής ανισορροπίας. Αυτό επέτρεψε στους Ουκρανούς, να αναλάβουν την πρωτοβουλία των επιχειρήσεων, να ενεργήσουν επιθετικά και να σημειώσουν τις επιτυχίες που προαναφέρθηκαν. Οι Ρώσοι αντιλαμβανόμενοι τον κίνδυνο τον οποίο διέτρεχαν έλαβαν ταχύτατα αμυντική διάταξη. Οι αμυντικές επιχειρήσεις γενικώς έχουν ως στόχο την απαγόρευση στον εχθρό της επιτεύξεως των αντικειμενικών του σκοπών και αποφασιστικής νίκης.
Ο ρωσικός στρατός επέλεξε από τις αμυντικές επιχειρήσεις, την άμυνα και μάλιστα την πλέον «ορθόδοξη» μορφή της, την άμυνα περιοχής. Η άμυνα περιοχής, αποσκοπεί στην αντιμετώπιση της εχθρικής επιθέσεως, στη διατήρηση του εδάφους, στην επίτευξη κέρδους χρόνου, στην εξοικονόμηση δυνάμεων, στην αποδιοργάνωση και καταστροφή των εχθρικών δυνάμεων, στο μέτρο που αυτό είναι δυνατόν και τέλος στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την εκτόξευση επιθετικών επιχειρήσεων.
Ο πυρήνας της άμυνας περιοχής εδράζεται στη διατήρηση του εδάφους, με την προσαρμογή επ’ αυτού όλων των στοιχείων της μαχητικής ισχύος, ενώ προϋποθέτει την εκμετάλλευση των φυσικών του χαρακτηριστικών (όρη, ποταμοί, έλη, κτλ), τον τεχνητών στοιχείων του (πόλεις, χωριά, δρόμοι, γέφυρες κτλ) αλλά και την οργάνωση του με έργα εκστρατείας.
Ο ρωσικός στρατός στο πλαίσιο που προαναφέρθηκε, ανέπτυξε στην ανατολική και νότια Ουκρανία το πλέον εκτεταμένο δίκτυο έργων οχυρώσεως και οργανώσεως εδάφους στην Ευρώπη και ενδεχομένως στον κόσμο, από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έργα προστασίας αλλά και κωλύματα, όπως ορύγματα, ορύγματα συγκοινωνίας, θέσεις βολής οπλικών συστημάτων, συρματοπλέγματα, κονσερτίνα, αντιαρματικές τάφροι, «δόντια του δράκοντα», ναρκοπέδια κατά προσωπικού και αρμάτων, παγιδεύσεις και άλλα, διαμόρφωσαν ένα γιγάντιο αμυντικό πλέγμα, το οποίο εντός του ουκρανικού έδαφος υπερέβη τα 1.100 χιλιόμετρα.
Αρχίζει από τις εκβολές του ποταμού Δνείπερου, στον Εύξεινο Πόντο και καταλήγει στα σύνορα με τη Λευκορωσία, συνέδεσε και στηρίχθηκε σε κατοικημένους τόπους (πόλεις, χωριά) και προσαρμόσθηκε στα χαρακτηριστικά του εδάφους. Επίσης, δεν αναπτύχθηκε σε μια γραμμή μόνο, αλλά σε πολλά σημεία, σε βάθος δύο αλλά και τριών γραμμών, αυξάνοντας κατακόρυφα την ισχύ των αμυντικών τοποθεσιών. Δηλαδή δημιουργήθηκε μια αμυντική γραμμή που παραπέμπει στον πόλεμο χαρακωμάτων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο ελιγμός της αμύνης του Ρωσικού στρατού προσαρμόσθηκε σε αυτή τη γραμμή. Τα κωλύματα διαμόρφωσαν ζώνες εμπλοκής, εντός των οποίων εφελκύσθηκαν, διοχετεύθηκαν ή εγκλωβίσθηκαν Ουκρανικές δυνάμεις, οι οποίες στη συνεχεία εξουδετερωθήκαν δια των πυρών (αντιαρματικά, όλμοι, πυροβολικό, επιθετικά ελικόπτερα και drones, αεροπορία κτλ), της άμεσης επαφής και των αντεπιθέσεων των Ρωσικών μονάδων (Πεζικό, Ειδικές Δυνάμεις, Τεθωρακισμένα). Οι Ρώσοι όλο αυτό το ονόμασαν ενεργητική άμυνα, καθώς δεν ανέμεναν παθητικά την Ουκρανική επίθεση αλλά ενήργησαν και επιθετικά σε κάποιους τομείς, κερδίζοντας έδαφος (Μπαχμούτ κτλ). Η ενεργητική άμυνα δεν είναι μορφή αμύνης αλλά μέθοδος διεξαγωγής της αμύνης.
Ανεξαρτήτως της ονομασίας έτσι επιτεύχθηκε η ανάσχεση και εξουδετέρωση της ουκρανικής επιθέσεως και η επίτευξη όλων τους στόχων της αμύνης με βασικότερο την αφαίρεση της πρωτοβουλίας από τους Ουκρανούς. Ο ρωσικός στρατός έδειξε ότι ανέκαμψε σε σημαντικό βαθμό από τα σφάλματα της αρχικής περιόδου των επιχειρήσεων και εκπλήσσοντας τους πάντες αποδείχθηκε καινοτόμος, εφευρετικός και εξόχως αποτελεσματικός στην άμυνα.
Όλα αυτά ελαχίστη απήχηση έχουν βρει στα μέσα επικοινωνίας και στην πληροφοριακή σφαίρα γενικότερα, καθώς θεωρείται ότι δεν υπάρχει χώρος πλέον για τις παλιομοδίτικες μεθόδους του πολέμου των χαρακωμάτων. Κυριαρχεί η προβολή του ρόλου των αεροσκαφών, των drones, των πυραυλικών συστημάτων μεγάλου βεληνεκούς, των αντιαεροπορικών συστημάτων, του κυβερνοπολέμου, τα οποία αναμφισβήτητα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διεξαγωγή των επιχειρήσεων.
Όμως όπως αναπτύχθηκε πολύ συνοπτικά παραπάνω, η βάση της επιτυχίας του Ρωσικού στρατού ήταν η οργάνωση του εδάφους, την οποία εκμεταλλευόμενες οι παραδοσιακές δυνάμεις της χερσαίας μάχης, το Πεζικό, τα Τεθωρακισμένα και το Πυροβολικό και υποστηριζόμενες και από τις άλλες δυνατότητες του πεδίου της μάχης επέτυχαν της εξουδετέρωση της Ουκρανικής επίθεσης. Ο πραγματικός θεμελιωτής της επιτυχίας ήταν το Ρωσικό Μηχανικό.
Συνοψίζοντας, τα νέα μέσα και δυνατότητες που προστίθενται στα οπλοστάσια των αντιμαχομένων διαφοροποιούν το χαρακτήρα του πολέμου, όμως σε καμία περίπτωση δεν εκτοπίζουν και δεν μηδενίζουν της συνεισφορά των παραδοσιακών στοιχείων του πεδίου της μάχης, απλώς τη σχετικοποιούν.
Η επιτυχία και η αποτυχία στο πεδίο πολλές φορές δεν έχει καμία σχέση με αυτά που προβάλλονται στην επικοινωνία. Αδιάψευστη απόδειξη αυτού αποτελεί το γεγονός ότι τα ταπεινά «χαρακώματα» αποτέλεσαν τον κομβικό παράγοντα και το κλειδί της επιτυχίας, που έφεραν σε πλεονεκτική θέση το Ρωσικό Στρατό και επέτρεψαν στον πρόεδρο Πούτιν να δηλώσει αλαζονικά ότι δεν έχουν αλλάξει επ’ ουδενί οι στόχοι της «ειδικής στρατιωτικής επιχειρήσεως».
Φυσικά, η επίτευξη αυτών των στόχων απαιτεί ένα πολύ μεγάλο στρατιωτικό έργο, το όποιο μένει να αποδειχθεί αν οι ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις, από θέσεως ισχύος πλέον, είναι ικανές και έχουν τον τρόπο να φέρουν σε πέρας στην επόμενη φάση των επιχειρήσεων.
* Ο Κωνσταντίνος Γκίνης είναι Στρατηγός ε.α. - Επίτιμος Α/ΓΕΣ
