Θα ήταν δεκαετία του ’80 όταν περνώντας απ' έξω από ένα ελληνικό εστιατόριο του Λονδίνου άκουσα μπουζούκια και μερακλωμένες φωνές. Κοντοστάθηκα κι είδα μέσα μια σκηνή που θύμιζε σκυλάδικο της Εθνικής.
Ήταν η εποχή που ακόμα η ΚΝΕ Λονδίνου είχε σύνθημα «όχι στον εγγλέζικο τρόπο ζωής» και στην ετήσια εκδήλωση του Hellenic Society του UCL (University College London) εμφανίστηκε με πρωτοβουλία της ίδιας οργάνωσης ομάδα φουστανελάδων χορευτών, οι οποίοι ξεσήκωσαν τον ενθουσιασμό αλλά και τα γέλια μερικών παρευρισκομένων.
Η εμμονική επίκληση της ιδιαιτερότητας της ελληνικής ταυτότητας διαπαιδαγώγησε πολλές γενιές νομιμοποιώντας μια αντίληψη που έβλεπε την Ελλάδα σαν έναν τόπο ξεχωριστό εκτός του διεθνούς γίγνεσθαι παρά τις συστηματικές προσπάθειες πολλών πολιτικών να ανατρέψουν την αντίληψη αυτή.
Θαρρείς και η ελληνική ψυχή κατά βάθος αντιστεκόταν.
Η Ελλάδα έμοιαζε επαρχία της Ευρώπης και το αποδεχόμασταν είτε κατηγορώντας τους κακούς Ευρωπαίους που μας ήθελαν γκαρσόνια, είτε υπερασπιζόμενοι τον ελληνικό «εξαιρετισμό», δηλαδή την κατά φαντασία ιδιαιτερότητά μας. Αυτό όμως σήμαινε απλά την άρνηση της πραγματικότητας που ισχύει στον έξω κόσμο.
Δυστυχώς ή ευτυχώς η πραγματικότητα αυτή συναρτάται με την οικονομία και τις αγορές και το μάθαμε βίαια. O ελληνικός λαός δοκίμασε να επιβάλλει τη δική του λογική στον έξω κόσμο. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά.
Η ζωή όμως προχωράει με πολλούς τρόπους. Έτσι το νέο ψηφιακό περιβάλλον επιτρέπει σε ένα μαθητή από μια επαρχιακή πόλη να παρακολουθεί τι γίνεται στο παγκόσμιο χωριό, να δοκιμάζει τις δικές του εφαρμογές και εν τέλει να αποκτάει κουλτούρα πολίτη του κόσμου. Σήμερα διαβάζουμε για την επιτυχία πολλών ελληνικών startups.
Δεν είμαι οικονομολόγος για να γνωρίζω πόσο γρήγορα το δίκτυο τέτοιων επιχειρηματικών επιτυχιών θα δέσει μαζί με άλλες επενδυτικές πρωτοβουλίες κλασσικού τύπου. Σίγουρα το τοπίο αλλάζει με γοργούς ρυθμούς. Ξέρω όμως ότι, μιλώντας με νέα άτομα, διαπιστώνω πως δεν έχουν τη νοοτροπία του φοβισμένου επαρχιώτη που χαρακτήριζε σε μεγάλο βαθμό τη γενιά των boomers.
Η κουλτούρα του απομονωτισμού είναι αμφίδρομη. Δεν φταίνε μόνο οι άλλοι για την εικόνα που δίνεις. Φταις κι εσύ είτε επειδή υπερτιμάς είτε υποτιμάς τις δυνατότητές σου. Το τελευταίο το ήξεραν πολύ καλά όσοι εκείνα τα χρόνια διέπρεπαν στο εξωτερικό στον ακαδημαϊκό ή επιχειρηματικό στίβο.
Οι πεντακόσιες χιλιάδες νέοι που έφυγαν δεν είναι τραγωδία. Σίγουρα ενοχλεί τους δικούς τους. Είναι όμως ένα γενναίο βάπτισμα στον έξω κόσμο. Αποτελούν ένα τεράστιο απόθεμα ατόμων με όρεξη και ικανότητες. Αν υπάρξει το κατάλληλο περιβάλλον πολλοί θα γυρίσουν, όχι για να απομονωθούν αλλά για να κρατήσουν το κανάλι της επικοινωνίας με τον έξω κόσμο ανοικτό. Τα κίνητρα θα τα δώσει η αγορά και όχι ο κρατικός σχεδιασμός.
Και κάτι ακόμα. Όσοι έχουμε παιδιά στο εξωτερικό να μην μεμψιμοιρούμε. Δεν έφυγαν μακριά. Είναι εδώ πλάι.
Ο κόσμος έχει μικρύνει και δεν είμαστε έφηβοι για να μας τρομάζει πια.
