Η πανδημία, οι καραντίνες, η τηλεπαίδευση και η τηλεργασία αναδιαμόρφωσαν την σχέση μας με τον ψηφιακό κόσμο και προκάλεσαν μια απότομη εισβολή των νέων τεχνολογιών στην ζωή μας, με συνέπεια πολλοί άνθρωποι κάθε ηλικίας να εμφανίσουν εξάρτηση από το ίντερνετ και τα social media, που σε εποχές κοινωνικής αποστασιοποίησης έγιναν το υποκατάστατο της παρείστικης εξόδου, στην πλατεία, το café, ή το μπαράκι.
Ειδικά στα παιδιά και τους εφήβους η επίδραση από αυτή την απότομη e-εισβολή ήταν τόσο καταλυτική που πολλοί γονείς διαπίστωσαν ότι μετά το πέρας της καραντίνας τα παιδιά τους αντί να βγουν έξω με τους συμμαθητές τους συνέχισαν να επικοινωνούν μόνο ψηφιακά μαζί τους, μένοντας κλεισμένοι στο δωμάτιο τους και παραμένοντας δέσμιοι μιας εικονικής καραντίνας και μιας εικονικής νέας πραγματικότητας.
Στην Covid εποχή ο διαδικτυακός εθισμός, το e-bullying και ο διαδικτυακός τζόγος εκτοξεύθηκαν όπως κατέγραψαν μελέτες της Ελληνικής Εταιρίας Εφηβικής Ιατρικής, ενώ το sexting (το….ηλεκτρονικό σεξ, μέσω μηνυμάτων) αντικατέστησε το νεανικό φλερτ, μια και οι έφηβοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με περιορισμούς στις μετακινήσεις και χωρίς προσωπικό χώρο για ερωτικές περιπτύξεις.
Σε όλα αυτά τα ανησυχητικά ευρήματα έρχεται μια νέα έρευνα του Γιώργου Παπαζήση, ψυχίατρου-ψυχοθεραπευτή, Αναπληρωτή καθηγητή φαρμακολογίας και κλινικής φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) να αποδείξει πως η συστηματική χρήση των social media συνδέεται με την ντοπαμίνη, το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, με συμπεριφορές εξάρτησης αλλά και την κατάθλιψη και ουσιαστικά προσομοιάζουν σε ένα νέο είδος ναρκωτικού.
Όπως εξηγεί ο ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής, Αναπληρωτής καθηγητής φαρμακολογίας και κλινικής φαρμακολογίας ΑΠΘ, Γιώργος Παπαζήσης: «Οι μελέτες δείχνουν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ουσιαστικά «ξανακαλωδιώνουν» τον εγκέφαλό μας έτσι ώστε να περιμένουμε άμεση ικανοποίηση.
Με άλλα λόγια, όταν λαμβάνουμε μια ειδοποίηση, ένα μήνυμα, ένα like ή ένα share, αναμένουμε γρήγορη αλλά βραχυπρόθεσμη ευχαρίστηση και ανταμοιβή επειδή ο εγκέφαλος θα παράξει ένα χτύπημα (hit) ντοπαμίνης». Δεδομένου του πολύ γρήγορου ρυθμού του κόσμου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα μονοπάτια ανταμοιβής στον εγκέφαλό μας αλλάζουν και υπάρχει αυξανόμενη ζήτηση για προσοχή, διαιωνίζοντας μια εθιστική νοοτροπία.
Τα ερεθίσματα που δέχεται ο εγκέφαλος μας είναι εξαιρετικά γρήγορα και έντονα με αποτέλεσμα αυτός να ανταποκρίνεται με αλλαγές ανάλογες με αυτές που παρατηρούνται σε άλλα εξαρτησιογόνα ερεθίσματα ή ουσίες. Η εθιστική φύση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης περιγράφεται ως ανάλογη με την εθιστική φύση του τζόγου. Είτε βρισκόμαστε στο Instagram, στο TikTok, στο youtube ή σε παρόμοια πλατφόρμα, κάνουμε διαρκή μετακύλιση από το ένα video στο άλλο, με κάθε video να έχει διάρκεια 5 έως το πολύ 10 δευτερολέπτων και πριν το καταλάβουμε, έχουμε περάσει την τελευταία ώρα παρακολουθώντας τυχαία βίντεο — αλλά δεν μπορούμε να σταματήσουμε, γιατί αναζητούμε συνεχώς νέο, εντονότερο ερέθισμα».
Παρομοίως, τι συμβαίνει όταν δεν λαμβάνουμε ένα like, ένα μήνυμα ή κάποιο είδος «ανταμοιβής»; Οι αφηγήσεις της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από εφήβους έχουν παρομοιάσει την προσοχή στο διαδίκτυο με τη δημοτικότητα, την αποδοχή και την δημοφιλία. Αντίστοιχα, η έλλειψη συνεχούς προσοχής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο άγχους, μοναξιάς και κατάθλιψης λόγω της αποτυχίας λήψης «εικονικής» ανταμοιβής, όπως συμβαίνει όταν δεν λαμβάνουμε ένα like στο post που ανεβάζουμε.
Ο αν. καθηγητής Γιώργος Παπαζήσης εκτιμά ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να είναι επιβλαβή διαστρεβλώνοντας την εικόνα του εαυτού μας και ενώ οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης βοηθούν φαινομενικά στη διασύνδεση μας, μπορούν επίσης να μας κάνουν να νιώθουμε απομονωμένοι, να μειώσουν την αυτοπεποίθησή μας και να μειώσουν τη συνολική αίσθηση ευεξίας. Όλα χρειάζονται ένα μέτρο.
Οι πλατφόρμες, τα social media, το skype, το messenger, το viber, το WhatsApp, το signal, μας φέρνουν σε επαφή με τον έξω κόσμο και μας βοηθούν να συνομιλήσουμε με φίλους που βρίσκονται πολύ μακριά. Μας καθιστούν όλους μέλη και κατοίκους όχι πλέον της γειτονιάς μας αλλά ενός «παγκόσμιου χωριού», καταργούν τις αποστάσεις και τα σύνορα, αλλά την ώρα που μας φέρνουν κοντά, μας αποξενώνουν κιόλας, αν αφήσουμε αυτή την εικονική πραγματικότητα να αντικαταστήσει την αληθινή επαφή, με τους άλλους ανθρώπους.
Όλα είναι θέμα ισορροπιών και μέτρου. Πόσες φορές άλλωστε δεν έχουμε δει μια παρέα νέων σε μια πλατεία ή σε ένα café, να είναι ο καθένας μονάχος του αφοσιωμένος στο κινητό του τηλέφωνο και να μην επικοινωνούν, να μην μοιράζονται τίποτα. Να είναι ταυτόχρονα μαζί και μόνοι. Να κάθονται δίπλα-δίπλα και να μην ανταλλάσσουν ούτε μια κουβέντα, σαν τα τους χωρίζει μια άβυσσος….
Ο αναπληρωτής καθηγητής συμβουλεύει παιδιά, έφηβους κι ενήλικους να δουν τα στατιστικά του κινητού τηλεφώνου τους, δηλαδή πόση ώρα την ημέρα περνούν πάνω στην οθόνη για να αντιληφθούν πως έχουν γίνει δέσμιοι μιας ψηφιακής καραντίνας.
Η σύσταση του συνοψίζεται στις εξής φράσεις: «Αφήστε τα κινητά τηλέφωνα και τα social media στην άκρη, βγείτε έξω, περπατήστε, εκδράμετε στη φύση και συναντήστε τους αγαπημένους σας. H πανδημία Covid μας δίδαξε ότι η ζωή κρύβει εκπλήξεις και ότι ο χρόνος μας είναι πολύτιμος για να ξοδεύεται στις οθόνες του κινητού τηλεφώνου και την εικονική πραγματικότητα των «μέσων κοινωνικής δικτύωσης» που μάλλον πρέπει να μετονομαστούν σε εξαρτησιογόνα «μέσα κοινωνικής απομάκρυνσης».
