Photo by Reuters/Umit Bektas
Χωρίς περίσκεψη και λύπη, οι κυβερνήσεις έχουν αποφασίσει τα τελευταία χρόνια ότι για να εμποδίζουν τις διελεύσεις προσφύγων και μεταναστών από τη μια χώρα στην άλλη, μια πετυχημένη συνταγή είναι το να υψώνουν τείχη. Είναι όμως αυτά τα τείχη αποτελεσματικά;
Το 2015 έχτισαν τείχη στα σύνορά τους χώρες όπως η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Εσθονία, η Ουγγαρία, η Κένυα, η Σαουδική Αραβία, ενώ και η Τυνησία ανακοίνωσε την έναρξη εργασιών στα σύνορά της. Η τάση αυτή συνεχίστηκε με αυξανόμενο ρυθμό και το 2016, με τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και την Αυστρία να επεκτείνουν τους φράχτες τους. Η Νορβηγία έχτισε ένα φράχτη στα ρωσικά σύνορα, το Ηνωμένο Βασίλειο χρηματοδοτεί έναν φράχτη στο Καλαί στη Γαλλία και το Πακιστάν οικοδομεί φράχτη στα σύνορα με το Αφγανιστάν.
Σύμφωνα με την Εlisabeth Vallet, καθηγήτρια γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ, στο τέλος του Β'' Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρχαν ανά τον κόσμο λιγότερα από πέντε τείχη που λειτουργούσαν ως σύνορα. Μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989, ο αριθμός έφτασε τα 15. Σήμερα υπάρχουν σχεδόν 70.
Όπως αναφέρει σε ανάλυσή του το Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής (MPI) με έδρα την Ουάσινγκτον, το ενδιαφέρον για τα τείχη δεν αποτελεί ένα κατασκεύασμα των μέσων ενημέρωσης, αλλά μια ιστορική τάση της σύγχρονης εποχής που προκύπτει από την ανάγκη να μπει τέλος στις αυξανόμενες μεταναστευτικές ροές.
Αν και μοιάζει λογικό τα τείχη ως μέσο προσδιορισμού των συνόρων να υπήρχαν από πάντα, στην πραγματικότητα αποτελούν ένα σχετικά σύγχρονο φαινόμενο. Θεωρώντας, λοιπόν, δεδομένο ότι τα τείχη δεν υψώνονται για να καταγραφούν τα εδαφικά όρια μιας χώρας, καθώς στην εποχή μας υπάρχουν χάρτες που τα αποτυπώνουν και διεθνείς συμφωνίες που τα προσδιορίζουν, μοναδικός στόχος μένει η απομάκρυνση “ανεπιθύμητων” μεταναστών και προσφύγων.
Μάλιστα, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, η οποία κατ'' εκτίμηση των Δυτικών αποτέλεσε μια νίκη της ελευθερίας απέναντι στον ολοκληρωτισμό, τα τείχη θεωρούνταν μια αναχρονιστική πρακτική που δεν αρμόζει στις φιλελεύθερες δημοκρατίες. Η ιστορική καμπή ωστόσο που άλλαξε τα δεδομένα, ήρθε το 2001 με την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και την πλέον δικαιολογημένη και υποχρεωτική στάση των κυβερνήσεων να παρέχουν ασφάλεια στους πολίτες τους.
Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε ραγδαία, από τα 3 δισεκατομμύρια το 1960 σε περισσότερα από 7 δισεκατομμύρια σήμερα. Ταυτόχρονα, μεγάλωσε η ψαλίδα ανάμεσα στις πλουσιότερες και στις φτωχότερες χώρες του πλανήτη με αποτέλεσμα να εντείνονται οι πολεμικές συρράξεις, όπως για παράδειγμα στο Αφγανιστάν, στην Κολομβία, στο Ιράκ, στο Σουδάν και τώρα στη Συρία. Σε διάστημα δέκα ετών, ο αριθμός των βιαίως εκτοπισθέντων αυξήθηκε κατά 71%, φτάνοντας τα 65 εκατ. ανθρώπους το 2015, από τα περίπου 38 εκατ. το 2005.
Είναι τα τείχη αποτελεσματικά;
Αν εξετάσουμε την αποτελεσματικότητά τους ως προς την συγκεκριμένη έκταση που καλύπτουν, η απάντηση είναι “ναι”. Αν λάβουμε υπόψη ότι ως αποτέλεσμα των φραχτών, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες αναζητούν εναλλακτικές διόδους διέλευσης και δημιουργούν νέα περάσματα, η απάντηση είναι “όχι”. Ακόμα πιο σημαντικό στοιχείο είναι πως τόσο στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό, όσο και σ'' αυτά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει αυξηθεί ο αριθμός των ανθρώπινων απωλειών. Αιτία είναι η μετατόπιση των προσφυγικών ροών μέσα από διόδους λιγότερο προστατευμένες από αστυνομικές δυνάμεις και ταυτόχρονα πολύ πιο επικίνδυνες. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, μέσα στο 2015 έχουν χάσει τη ζωή τους πάνω από 5.400 άνθρωποι στις διαδρομές που χρησιμοποιούν προκειμένου να προσεγγίσουν τον προορισμό τους.
Είναι σαφές πως τα τείχη απλώς εκτρέπουν τις προσφυγικές ροές και πως αδυνατούν να τις εμποδίσουν, ενώ παράλληλα το κόστος σε ανθρώπινες ζωές είναι τεράστιο. Ίσως αποτελούν ένα αποτελεσματικό σύμβολο στην προσπάθεια κυβερνήσεων να πείσουν ότι έλαβαν δράση για την αντιμετώπιση του προσφυγικού. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι οι φράχτες έγιναν αντικείμενο διαπάλης και στις εκλογές των ΗΠΑ, με τον Donald Trump να διακηρύττει το χτίσιμο “ενός όμορφου τείχους” στα σύνορα με το Μεξικό. Βέβαια, από την άλλη, η ιστορία έχει δείξει ότι “τα όμορφα τείχη, όμορφα γκρεμίζονται”.
Πηγές:
- Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (http://www.unhcr.org/en-us/figures-at-a-glance.html)
- Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (http://missingmigrants.iom.int/)
- Migration Policy Institute
