Φωτογραφία: David M. Heald © The Solomon Guggenheim Foundation Νέα Υόρκη, 2017
Η εγγονή της Peggy Guggenheim, Karole P.B. Vail, διορίστηκε διευθύντρια της Peggy Guggenheim Collection στη Βενετία, αντικαθιστώντας τον Philip Rylands, ο οποίος ηγήθηκε του μουσείου για 37 χρόνια. Η Vail, η οποία είναι επιμελήτρια του Guggenheim από το 1997, θα αναλάβει τα καθήκοντά της αυτόν το μήνα στην Ιταλία. Αυτήν τη στιγμή εδρεύει στο Μουσείο Solomon R. Guggenheim στη Νέα Υόρκη, όπου έχει διοργανώσει εκθέσεις όπως η "Moholy-Nagy: Future Present" (2016).
Η Vail συνδιοργανώνει μια αναδρομική έκθεση του Alberto Giacometti που θα ανοίξει στη Νέα Υόρκη τον επόμενο χρόνο. Λέει σε μια δήλωση: "Έχω γνωρίσει και αγαπήσει τη συλλογή της Peggy, και το παλάτσο και τον κήπο που είναι το σπίτι της, από τότε που ήμουν παιδί. Τώρα είναι προνόμιο και τιμή μου να ηγηθώ αυτού του εξαιρετικού ιδρύματος, συνεχίζοντας το όραμα της Peggy και διασφαλίζοντας ότι θα παραμείνει ένα ζωτικό μέρος του σημερινού πολιτισμού, όπως θα ήθελε να είναι."
Ο διορισμός της εγγονής της στο ρόλο της διευθύντριας επιστεγάζει μια ταραχώδη περίοδο για το Guggenheim. Νωρίτερα φέτος, τρία δισέγγονα της Peggy Guggenheim κατηγόρησαν το Solomon R. Guggenheim Foundation στη Νέα Υόρκη ότι αψηφά τις επιθυμίες της αείμνηστης συλλέκτη. Η τρέχουσα έκθεση του Μουσείου της Νέας Υόρκης, "Visionaries: Creating a Modern Guggenheim" (μέχρι τις 6 Σεπτεμβρίου), τιμά συλλέκτες που βοήθησαν στη διαμόρφωση του Ιδρύματος και περιλαμβάνει 21 έργα της συλλογής Peggy Guggenheim στη Βενετία.
Η Peggy Guggenheim στο παλάτσο της στη Βενετία © Archivio Cameraphoto Epoche. Δωρεά της Cassa di Risparmio di Venezia, 2005
Πρόκειται για σημαντικά έργα καλλιτεχνών όπως ο Duchamp, ο Picasso και ο Brancusi, ανάμεσα στα οποία βρίσκεται και το Alchemy (1947) του Jackson Pollock, ένας από τους σημαντικότερους πίνακες του καλλιτέχνη με την τεχνική “dripping”. Τα δισέγγονα της Peggy Guggenheim λένε, λοιπόν, ότι όταν δώρησε το παλάτσο στη Βενετία και τη συλλογή μοντέρνας τέχνης της στο ίδρυμα που είχε στήσει ο θείος της στη Νέα Υόρκη, είχε βάλει ρήτρα ώστε κανένα από τα έργα που εκτίθενται στη Βενετία δε θα αφαιρείται για να εκτεθεί κάπου αλλού από το Πάσχα και έως την 1η Νοεμβρίου.
Άποψη της έκθεσης "Visionaries: Creating a Modern Guggenheim exhibition"
“Ήθελε τα έργα να βρίσκονται στη Βενετία εκείνη την περίοδο κάθε χρόνο επειδή είναι υψηλή τουριστική περίοδος στην πόλη, και κάθε δύο χρόνια αυτή η περίοδος συμπίπτει με την μπιενάλε”, λέει ο Sindbad Rumney-Guggenheim, δισέγγονος της Peggy, ο οποίος λέει ότι μιλάει εκ μέρους και των δύο αδελφών του και του πατέρα του. Φέτος, “πολλά από τα σημαντικότερα έργα της συλλογής βρίσκονται στη Νέα Υόρκη. Αυτό είναι επιζήμιο για κάθε τουρίστα που επισκέπτεται την Peggy Guggenheim Collection.”
Συνεχιζόμενη διαμάχη
Ο Rumney-Guggenheim και άλλα οικογενειακά μέλη που είναι απόγονοι της μοναχοκόρης της Peggy Guggenheim, Pegeen Vail, η οποία πέθανε πριν από την μητέρα της, έχουν κάνει μήνυση κατ' επανάληψη εναντίον του Ιδρύματος Guggenheim σε γαλλικά δικαστήρια, υποστηρίζοντας ότι ο οργανισμός απέτυχε να σεβαστεί της επιθυμίες της Peggy όσον αναφορά τηνδιαχείριση της συλλογής της. Το αίτημά τους πάντα απορρίπτεται, πιο πρόσφατα από το Γαλλικό Εφετείο το 2015.
Η τελευταία έριδα καταλήγει να είναι μια υπόθεση αντικρουόμενων εγγράφων. Ο όρος που αφορά την τουριστική περίοδο τονίζεται σε ένα γράμμα που έστειλε στις 27 Ιανουαρίου του 1969 η Peggy Guggenheim στον ξάδελφό της Harry, ο οποίος τότε ήταν ο πρόεδρος του ιδρύματος. Οι όροι που αναφέρονταν σε αυτό το γράμμα έγιναν αποδεκτοί από τον Harry Guggenheim και το διοικητικό του συμβούλιο και εντάχθηκαν σε ένα νομικό έγγραφο γνωστό ως εκχώρηση, το οποίο χρονολογείται στις 8 Οκτωβρίου 1974, και καθορίζει τους όρους με τους οποίους το Peggy Guggenheim Foundation έχει μεταφέρει την ιδιοκτησία μοντέρνας τέχνης του στο Solomon R. Guggenheim Foundation.
Η ρήτρα αναφερόταν και σε άλλα έγγραφα, συμπεριλαμβανομένης και μιας έκδοσης της διαθήκης της Peggy Guggenheim, η οποία χρονολογείται στις 9 Οκτωβρίου 1972, η οποία λέει πως: “έχει επίσης συμφωνηθεί... ότι κανένα από τα έργα τέχνης δε θα πρέπει να δοθεί ως δάνειο σε ίδρυμα κατά τη διάρκεια της περιόδου από την 1 Απριλίου έως τις 31 Οκτωβρίου, ετησίως, επειδή κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η συλλογή πάντα ήταν εκτεθειμένη... στο παλάτι μου και η συνέχεια αυτής της πολιτικής θα ήταν άκρως επιθυμητή."
Αλλά αυτός ο όρος δεν περιελήφθη σε ένα συμβόλαιο δωρεάς που χρονολογείται στις 23 Ιανουαρίου 1976, το οποίο υπέγραψε η Peggy Guggenheim και οι εκπρόσωποι του Solomon R. Guggenheim Foundation υπό την παρουσία ενός ιταλού συμβολαιογράφου. Αυτό το έγγραφο -το οποίο τα γαλλικά δικαστήρια θεωρούν νομικά δεσμευτικό-, δεν αναφέρει συγκεκριμένα κανένα δεσμευτικό όρο για τη δωρεά της.
Η Peggy Guggenheim στην γκαλερί Art of This Century στη Νέα Υόρκη το 1942 © AP Photos, ευγενική παραχώρηση του Solomon R. Guggenheim Foundation
Με όρους η χωρίς όρους;
Άλλα έγγραφα μπλέκουν ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Στο παρελθόν, το ίδιο το Ίδρυμα Guggenheim περιέγραψε το συμβόλαιο της δωρεάς ως κάτι τυπικό που απαιτείται από τον ιταλικό νόμο και αναφέρθηκε στην αλληλογραφία μεταξύ της Peggy και του Harry Guggenheim ως τα σχετικά έγγραφα που καθόρισαν τους όρους της δωρεάς της.
Ένα γράμμα που εστάλη από το δικηγορικό γραφείο της Νέας Υόρκης White & Case, εκ μέρους του Solomon R. Guggenheim Foundation στην Inland Revenue Service στις 5 Φεβρουαρίου 1976, δύο βδομάδες αφότου το συμβόλαιο της δωρεάς υπεγράφη στην Ιταλία, λέει ότι το ίδρυμα “είχε πάρει τη συμβουλή ιταλού δικηγόρου” για να αποκτήσει “έγκριση από την ιταλική κυβέρνηση” για τη μεταφορά τέχνης, και γι'' αυτό υπέγραψε το συμβόλαιο δωρεάς. Αλλά σύμφωνα με το νόμο της πολιτείας της Νέας Υόρκης, όπου ανήκουν και το δύο ιδρύματα, σύμφωνα με το γράμμα, “κατά τη γνώμη μας... η ιδιοκτησία της τέχνης υπό αμφισβήτηση αγοράστηκε από το Solomon R. Guggenheim Foundation το 1969, και υπόκειται μόνο στους όρους που τέθηκαν στην ανταλλαγή αλληλογραφίας του 1969.”
Μια εκπρόσωπος του Ιδρύματος Guggenheim λέει ότι το γράμμα του 1969, το οποίο επικαλείται ο Rumney-Guggenheim, ήταν η αρχική πρόταση της Peggy Guggenheim για τη δωρεά τέχνης της, και ότι το νομικά δεσμευτικό έγγραφο είναι το συμβόλαιο δωρεάς, το οποίο υπεγράφη επτά χρόνια αργότερα. “Ο ισχυρισμός του κυρίου Rumney ότι υπήρχαν όροι στη δωρεά της Peggy Guggenheim... έχει απορριφθεί επανειλημμένα από τα δικαστήρια”, λέει. Η απόφαση του 2015, όπως και αυτές των δικαστηρίων που προηγήθηκαν, καθορίζουν ότι η δωρεά είναι “εμπίπτει στους όρους του συμβολαίου που υπεγράφη στις 23 Ιανουαρίου 1976”, το οποίο δεν περιέχει κανέναν όρο.
Λέει ότι το γράμμα το οποίο συνετάχθη από το γραφείο White & Case προς το IRS έχει υποβληθεί επίσης στα δικαστήρια, τα οποία συμπέραναν ότι το “ισχύον έγγραφο” είναι το συμβόλαιο της δωρεάς. “Δε θεωρήθηκε νομικά ισχύον οτιδήποτε χρησιμοποιήθηκε προς υπεράσπιση μιας φορολογικής διαφωνίας”, λέει.
Η εκπρόσωπος επεσήμανε, επίσης, ότι τα άλλα μέλη της οικογένειας, τα εγγόνια του γιου της Peggy Guggenheim, Michael Sindbad Vail, ο οποίος ήταν ο μοναδικός κληρονόμος και εκτελεστής της διαθήκης της περιουσίας, δεν έχουν συμμετάσχει σε καμία από τις μηνύσεις, και κάποια από αυτά έχουν γράψει και γράμματα στήριξης του ιδρύματος. Επίσης, λέει ότι τα έργα που είχαν δωριστεί από την Peggy Guggenheim και εκτίθενται στη Νέα Υόρκη είναι κομμάτια τις συλλογής του ίδιου του ιδρύματος. “Δεν εμπεριέχονται δάνεια”, λέει.
Μια μεγάλη συλλέκτης
Γεννημένη στη Νέα Υόρκη, η Peggy Guggenheim (1898-1979) ήταν 21 ετών, όταν κληρονόμησε το μερίδιό της στην περιουσία των ορυχείων του πατέρα της, Benjamin Guggenheim, ο οποίος πέθανε στη βύθιση του Τιτανικού. Μετακόμισε στο Παρίσι ένα χρόνο αργότερα και έζησε ανάμεσα σε πρωτοπόρους καλλιτέχνες και συγγραφείς. Μεταξύ 1938 και 1942, άνοιξε γκαλερί στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, όπου βοήθησε να παγιωθεί η καριέρα καλλιτεχνών όπως ο Jackson Pollock και ο Max Ernst (τον οποίο παντρεύτηκε για σύντομο χρονικό διάστημα). Το 1949 ζούσε ήδη στο Palazzo Venier dei Leoni στο Μεγάλο Κανάλι της Βενετίας, όπου παρουσίαζε τη συλλογή της από Μοντέρνα Τέχνη.
Απόδοση: Νάσια Καλαμάκη, Χρόνης Μούγιος
