Της Καμέλια Σινταχμέτ
Η ομάδα αίματος κληρονομείται από τους γονείς, μπορεί να βρεθεί με μια απλή αιματολογική εξέταση και είναι απαραίτητο να τη γνωρίζουμε σε περίπτωση που χρειαστούμε μετάγγιση αίματος.
Ο χαρακτηρισμός προκύπτει από δύο βασικά συστήματα: το ΑΒΟ, από το οποίο προκύπτουν οι γνωστές ομάδες Α, Β, ΑΒ και Ο και το Ρέζους, που χαρακτηρίζει επιπλέον την ομάδα αίματος σαν Ρέζους θετική ή αρνητική.
Τα συστήματα σχετίζονται με την ύπαρξη ή όχι συγκεκριμένων αντιγόνων στην επιφάνεια των ερυθρών αιμοσφαιρίων, ή ερυθροκυττάρων, όπως λέγονται αλλιώς, του αίματος.
Τα αντιγόνα είναι ουσίες που εισέρχονται στον οργανισμό και αντιμετωπίζονται σαν ανεπιθύμητοι εισβολείς, αλλά μπορεί και να βρίσκονται φυσιολογικά σε αυτόν, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των αντιγόνων του αίματος.
Τα αντισώματα είναι πρωτεΐνες, οι οποίες αποτελούν τις «ειδικές δυνάμεις» του οργανισμού, αφού κάθε τύπος αντισώματος εξειδικεύεται στην αντιμετώπιση συγκεκριμένου αντιγόνου. Έχουν σχήμα Υ, με τα δύο άνω άκρα να προσδένουν το αντιγόνο.
Ο καθένας από εμάς έχει αντιγόνα Α ή Β, και τα δύο ή κανένα από τα δύο. Ο χαρακτηρισμός «Ο» του συστήματος ΑΒΟ δεν αναφέρεται σε κάποιο αντιγόνο, αλλά σημαίνει μηδέν, απουσία αντιγόνων. Σε κάθε περίπτωση, κάθε άτομο έχει αντισώματα στο πλάσμα, δηλαδή στο υγρό μέρος του αίματος που δεν περιλαμβάνει κύτταρα, για όλα τα υπόλοιπα αντιγόνα.
Έτσι, ένα άτομο με ομάδα αίματος Α έχει Α αντιγόνα και αντι-Β αντισώματα, κάποιος με ομάδα Β έχει Β αντιγόνα και αντι-Α αντισώματα, κάποιος με ομάδα ΑΒ έχει Α και Β αντιγόνα και κανένα αντίσωμα και, τέλος, στην περίπτωση της ομάδας Ο δεν έχουμε κανένα αντιγόνο, αλλά και τα δύο αντισώματα. Η ομάδα Ο είναι η πιο κοινή, τόσο στον ελληνικό, όσο και στον παγκόσμιο πληθυσμό, ακολουθούμενη από την Α.
Αντιγόνα Α και αντισώματα αντι-Α δεν μπορούν να βρίσκονται ταυτόχρονα στον οργανισμό - το ίδιο ισχύει και για το ζεύγος των Β. Αυτή η συνθήκη καθορίζει τις δυνατές μεταγγίσεις αίματος, οι οποίες αφορούν το ολικό αίμα ή -συνήθως- κάποιο παράγωγό του, ανάλογα με την αιτιολογία της μετάγγισης. Λανθασμένη επιλογή μπορεί να αποβεί ακόμα και μοιραία για τον ασθενή.
Το σύστημα Ρέζους αναφέρεται σε άλλα αντιγόνα επιφανείας, με βασικό το D. Ο θετικός χαρακτηρισμός δηλώνει την παρουσία του, ενώ ο αρνητικός την απουσία του από την επιφάνεια των ερυθροκυττάρων και, συνεπώς, την ύπαρξη αντισωμάτων. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στην Ελλάδα και παγκοσμίως είναι Ρέζους-θετικό. Χρειάζονται ιδιαίτερα μέτρα προστασίας στην εγκυμοσύνη γυναίκας με ομάδα αίματος Ρέζους-αρνητικό με Ρέζους-θετικό έμβρυο, αφού το ανοσοποιητικό της μπορεί να επιτεθεί στο έμβρυο.
Συνδυάζοντας τα δύο συστήματα καταλήγουμε σε οκτώ πιθανές ομάδες αίματος, με την Ο-αρνητική να είναι η πιο ασφαλής για μεταγγίσεις αίματος σε όλους. Υπάρχουν και άλλα, λιγότερο γνωστά αντιγονικά συστήματα, όπως το Kell, που έχουν σε αρκετές περιπτώσεις μεγάλη κλινική σημασία. Η ομάδα αίματος δεν επηρεάζει σημαντικά την υγεία, αν και στατιστικές μελέτες έχουν δείξει συσχετίσεις, όπως, για παράδειγμα, μικρότερες πιθανότητες εμφάνισης καρδιαγγειακών προβλημάτων στην ομάδα Ο.
Από ποιον μπορώ να δεχτώ αίμα;
Σε κάποιον με ομάδα αίματος Α δεν μπορεί να γίνει μετάγγιση ερυθρών αιμοσφαιρίων ομάδας Β ή ΑΒ, αφού στην επιφάνειά τους έχουν αντιγόνα Β, στα οποία τα αντισώματα αντι-Β του ασθενούς θα «επιτεθούν». Αντίστοιχα, κάποιος με ομάδα αίματος Β δεν μπορεί να δεχθεί ερυθρά από αίμα ομάδας Α ή ΑΒ.
Η ομάδα ΑΒ είναι συμβατή με οποιοδήποτε δότη, αφού σε κάθε περίπτωση εισέρχονται στον οργανισμό αντιγόνα που υπάρχουν ήδη, ή δεν εισέρχονται καθόλου αντιγόνα, αν πρόκειται για την ομάδα Ο.
Ωστόσο, ερυθρά ομάδας ΑΒ μπορούν να μεταγγιστούν μόνο σε άτομα της ίδιας ομάδας. Τέλος, άτομα με ομάδα αίματος Ο λαμβάνουν ερυθρά μόνο από δότες της ίδιας ομάδας, αλλά δίνουν σε όλους. Το σύστημα Ρέζους λαμβάνεται επίσης υπόψη. Ένα Ρέζους-θετικό άτομο είναι συμβατό με θετικούς και αρνητικούς δότες, ενώ ένα αρνητικό μόνο με αρνητικούς.
Στη μετάγγιση πλάσματος, αντίθετα, μεταφέρονται τα αντισώματα και, επομένως, αποτελούν αυτά το κριτήριο. Συμβατοί δότες είναι όσοι δεν έχουν αντισώματα για τα αντιγόνα του ασθενούς, άρα το πλάσμα που μπορεί να μεταγγιστεί σε όλους είναι αυτό της ομάδας ΑΒ.
Στις μεταγγίσεις ολικού αίματος, οι οποίες γίνονται πλέον σπάνια, ιδανικός είναι ο δότης ίδιας ομάδας.
* Κάθε ημέρα, οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 44.
