Της Μαρίνας Σταυρακάκη
Η περιέργεια είναι στη φύση μας. Ήδη, από την αρχαιότητα, ο άνθρωπος πάσχιζε να βρει απαντήσεις στα δύσκολα ερωτήματα γύρω από την ύπαρξή μας.
Γιατί υπάρχουμε; Πού βρισκόμαστε; Πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος; Εμπνευσμένοι από τα ίδια ερωτήματα, μια ομάδα Αυστραλών αστρονόμων παρατήρησαν πρόσφατα τον γαλαξία γνωστό ως A1689B11, τον αρχαιότερο σπειροειδή γαλαξία που έχει ποτέ ανακαλυφθεί.
Η λέξη «γαλαξίας» προέρχεται από τα ελληνικά και σημαίνει «άξονας από γάλα», αφού σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο γαλαξίας μας δημιουργήθηκε από το μητρικό γάλα της θεάς Ήρας που σκορπίστηκε στον ουρανό.
Οι γαλαξίες είναι τεράστια συστήματα αποτελούμενα από αστέρια, γαλαξιακά αέρια, αστρική σκόνη και σκοτεινή ύλη, έναν υποθετικό τύπο ύλης που συνεισφέρει κατά μεγάλο ποσοστό στη συνολική μάζα του Σύμπαντος. Η σκοτεινή ύλη δεν είναι παρατηρήσιμη, ωστόσο επιδρά πάνω στην ορατή ύλη και την ακτινοβολία.
Υπάρχουν πολλά, διαφορετικά είδη γαλαξιών. Οι «σπειροειδείς» γαλαξίες στους οποίους αναφερόμαστε πήραν το όνομά τους από τη μορφή που έχουν, καθώς διαθέτουν δύο σπείρες, τη μία απέναντι από την άλλη, που μοιάζουν να «αγκαλιάζουν» έναν φωτεινό πυρήνα. Η εικόνα τους θυμίζει τον δικό μας Γαλαξία, ο οποίος είναι όντως ίδιου τύπου.
Ο A1689B11 δημιουργήθηκε πριν από 11 δισεκατομμύρια χρόνια, όταν το Σύμπαν είχε μόνο το ένα πέμπτο της σημερινής ηλικίας του. Παρότι οι ερευνητές δεν πίστευαν ότι υπάρχει ένας τόσο αρχέγονος γαλαξίας που να είναι σπειροειδής, τελικά αποδείχτηκε ότι έκαναν λάθος.
«Αυτός ο γαλαξίας σχηματίζει αστέρια 20 φορές πιο γρήγορα από τους ''''σημερινούς'''' - τόσο γρήγορα όσο κι άλλοι νέοι γαλαξίες, παρόμοιας μάζας, στο πρώιμο Σύμπαν. Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλους γαλαξίες ''''συνομηλίκους'''' του, ο A1689B11 έχει έναν πολύ ψυχρό και λεπτό δίσκο, που περιστρέφεται ήρεμα, με εκπληκτικά λίγες αναταραχές.
Αυτός ο τύπος σπειροειδούς γαλαξία δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ σε τόσο αρχαία εποχή του Σύμπαντος», υπογραμμίζει η αστρονόμος δρ Ταντιάν Γουάν, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Swinburne.
Ο γαλαξίας A1689B11 είναι μία αξιοπρόσεκτη ανακάλυψη. Οπως εξηγεί η ομάδα, αυτές οι παρατηρήσεις είναι το πρώτο βήμα για να καταλάβουμε πώς δημιουργήθηκαν οι σπειροειδείς γαλαξίες, όπως ο Γαλαξίας μας, και πώς έμοιαζαν στα αρχικά τους στάδια: «Οι σπειροειδείς γαλαξίες είναι εξαιρετικά σπάνιοι στο πρώιμο Σύμπαν κι αυτή η ανακάλυψη ανοίγει την πόρτα στη μελέτη του τρόπου με τον οποίο οι γαλαξίες μετατρέπονται από άκρως χαοτικούς και διαταραγμένους δίσκους σε ήρεμους, λεπτούς δίσκους, όπως ο δικός μας Γαλαξίας», τονίζουν.
Κι άλλοι γαλαξίες, όπως ο A1689B11, είναι πιθανό να υπάρχουν κι ίσως μπορέσουμε σύντομα να τους ανακαλύψουμε. Η μελλοντική χρήση νέων, καινοτόμων διαστημικών τηλεσκοπίων, όπως το James Webb Space Telescope της NASA, θα μας δώσει τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε περισσότερα τέτοια ουράνια σώματα, με ακόμα μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Και, ποιος ξέρει; Ίσως τότε να μάθουμε πολλά περισσότερα για την αξιοθαύμαστη ιστορία και του δικού μας Γαλαξία.
Πώς δημιουργούνται οι γαλαξίες;
Οι πρώτοι γαλαξίες πιστεύεται ότι σχηματίστηκαν δεκάδες εκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Εκρηξη, όταν ένα πυκνό και θερμό νέφος ύλης σταδιακά καταρρέει εξαιτίας της βαρύτητας που αρχίζει να επιδρά πάνω του. Η ύλη συμπιέζεται όλο και περισσότερο γύρω από μία τεράστια κεντρική δίνη, παίρνοντας τη μορφή μιας γιγάντιας μαύρης τρύπας.
Καθώς πλησιάζει την άβυσσο της οπής, η ύλη θερμαίνεται κι αρχίζει να ακτινοβολεί. Είναι οι πρώτες φωτεινές ενδείξεις σ' ένα κατά τα άλλα σκοτεινό Σύμπαν. Σταδιακά, η μάζα της κεντρικής οπής αυξάνεται ώς το 1 εκατομμύριο ηλιακές μάζες.
Η τεράστια αύξηση της μάζας δημιουργεί μαγνητικό πεδίο γύρω από την κεντρική δίνη, επιταχύνοντας την κίνηση της ύλης. Η ποσότητα της ύλης μεγαλώνει συνεχώς και, ύστερα από βίαιες συγκρούσεις νεφών, δημιουργούνται τα πρώτα αστέρια. Έτσι, σχηματίζεται μια μορφή πρώιμου, αρχαίου γαλαξία. Αρκετά δισεκατομμύρια χρόνια αργότερα, αυτοί οι αρχέγονοι γαλαξίες εξελίχθηκαν σε σπειροειδείς, με μία αλληλουχία γεγονότων για την οποία δεν γνωρίζουμε ακόμα αρκετές λεπτομέρειες.
* Κάθε ημέρα, οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 14.
