Της Νεφέλης Μπόνη - Καζαντζίδου
Οι αισθήσεις μας είναι οι πύλες που μας επιτρέπουν να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Τα μάτια, η μύτη, τα αυτιά μας δέχονται κάθε πληροφορία που μας προσφέρει το περιβάλλον και τη στέλνουν σε εξειδικευμένες περιοχές του εγκεφάλου, ο οποίος μεταμορφώνει αυτά τα εισερχόμενα ηλεκτρικά σήματα σε εικόνα, ήχο, άγγιγμα, όλα όσα καταλαβαίνουμε ως πραγματικότητα.
Τι συμβαίνει, όμως, όταν μία από τις αισθήσεις «μπαίνει στα χωράφια» μιας άλλης;
Το φαινόμενο της νευρολογικής ανάμιξης των αισθήσεων, γνωστό και ως «συναισθησία», μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο να «βλέπει» ήχους ή να «ακούει» οσμές. Έχουν αναφερθεί τουλάχιστον 80 διαφορετικές μορφές της - περισσότερο συνήθης είναι αυτή κατά την οποία όταν οι συναισθητικοί κοιτούν ένα γράμμα του αλφαβήτου ή έναν αριθμό, το βλέπουν χρωματισμένο με ένα συγκεκριμένο χρώμα.
Σε μια άλλη συνήθη μορφή συναισθησίας, τα άτομα βλέπουν χρώματα σε συνδυασμό με ήχους, σαν ένα πυροτέχνημα που εμφανίζεται στην όρασή τους, καθώς ακούγεται ένα κορνάρισμα στον δρόμο ή μια μουσική νότα, και εξαφανίζεται καθώς ο ήχος σβήνει. Σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις, το άκουσμα μιας λέξης δημιουργεί την αίσθηση συγκεκριμένης γεύσης - για τον συναισθητικό JIW η λέξη «φυλακή» έχει γεύση κρύου μπέικον...
Από τα παιδικά χρόνια
Η συναισθησία είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την παιδική ηλικία - σύμφωνα με μια θεωρία, οι συσχετισμοί ανάμεσα σε χρώματα, ήχους ή άλλες αισθήσεις με αφηρημένες έννοιες, όπως είναι οι αριθμοί, τα γράμματα ή οι λέξεις, έχουν τις ρίζες τους σ' αυτή την περίοδο, όταν τα άτομα τις γνωρίζουν για πρώτη φορά.
Η αντίληψη αυτών των συνδυαστικών αισθήσεων θεωρείται απόλυτα πραγματική, κι όχι ένα αποκύημα της φαντασίας. Ωστόσο, οι ερευνητές Ζαν-Μισέλ Ιπέ και Μισέλ Ντογιά, από τα Πανεπιστήμια της Τουλούζ και της Γκρενόμπλ, σημείωναν το 2015 ότι τα δεδομένα από μελέτες με λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) -η οποία απεικονίζει τις περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται έπειτα από ένα ερέθισμα- δεν επαρκούν ακόμη για να διαλευκανθούν οι νευρολογικές αιτίες.
Ερμηνείες του φαινομένου
Η θεωρία που υποστηρίζουν ερευνητές όπως ο νευρολόγος Β. Σ. Ραματσαντράν, από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο, είναι ότι οι αυτόματες και επαναλαμβανόμενες εμπειρίες των συναισθητικών οφείλονται σε μια «διασταυρούμενη ενεργοποίηση» των περιοχών του εγκεφάλου.
Όταν ένας συναισθητικός βλέπει ένα γράμμα, ενεργοποιείται, εκτός από την περιοχή του οπτικού φλοιού που αντιλαμβάνεται τη μορφή, και αυτή που αντιλαμβάνεται το χρώμα. Αυτή η αλληλεπίδραση των περιοχών του εγκεφάλου μπορεί να οφείλεται σε ελλιπές «ξεκαθάρισμα» των νευρικών συνάψεων, «περισσευούμενων» συνδέσεων μεταξύ των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα να παραμένουν συνδέσεις που φυσιολογικά θα διακόπτονταν.
Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι αυτή η ανάμιξη πιθανώς οφείλεται σε καθυστερημένες «απαντήσεις» από τις περιοχές του εγκεφάλου που επεξεργάζονται τις αισθήσεις πίσω στις αισθητήριες περιοχές, οι οποίες διασταυρώνονται με άλλα εισερχόμενα σήματα.
Οποια κι αν είναι η νευρολογική βάση της, η συναισθησία δεν θεωρείται νευρολογική διαταραχή ή ασθένεια και τα συναισθητικά άτομα, που εκτιμώνται στο 1%-10% του παγκόσμιου πληθυσμού, στην πλειονότητά τους δεν αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην καθημερινή τους ζωή. Πολλοί, μάλιστα, τη θεωρούν ως μία επιπλέον «κρυφή» αίσθηση, που δεν θα ήθελαν να χάσουν!
Διάσημοι συναισθητικοί
Η συναισθησία εμφανίζεται νωρίς στη ζωή των συναισθητικών ατόμων. Μάλιστα, πολλοί συναισθητικοί, καθώς βιώνουν αυτές τις «επιπλέον αισθήσεις» από την παιδική τους ηλικία, δεν συνειδητοποιούν τη μοναδικότητά τους, μερικές φορές επί χρόνια - γι' αυτούς είναι κάτι αυτονόητο. Πολλά συναισθητικά άτομα, όμως, έχουν μάθει πώς να αξιοποιούν τη συναισθησία στην καθημερινή τους ζωή:
Σύμφωνα με την Τζούλια Σίμνερ, από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, τα συναισθητικά άτομα για τα οποία έννοιες που διατάσσονται -όπως οι μέρες της εβδομάδας ή οι αριθμοί- έχουν συγκεκριμένες θέσεις στον τρισδιάστατο χώρο, μπορούν εύκολα να θυμούνται πληροφορίες που περιλαμβάνουν αριθμούς ή ημερομηνίες, ανακαλώντας τις διαφορετικές θέσεις τους στον χώρο- η Δευτέρα μπορεί είναι στα δεξιά και το 2000 κάπου πάνω από το κεφάλι τους!
Βέβαια, η συναισθησία μπορεί να αποδειχθεί και κατάρα: ο μνημονικός Ρώσος Σολομών Σερεσέβσκι, που έζησε στις αρχές του 20ού αιώνα, είχε μια εξαιρετικά σπάνια και δυνατή μορφή συναισθησίας - και οι πέντε αισθήσεις του ήταν συνδεδεμένες μεταξύ τους!
Αυτό του χάριζε απίστευτα δυνατή μνήμη, αλλά παράλληλα του δημιουργούσε προβλήματα, καθώς συχνά δυσκολευόταν πολύ να καταλάβει όσα διάβαζε. Πολλοί καλλιτέχνες, όπως οι μουσικοί Γιαν Σιμπέλιους, Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ, Ιτζακ Πέρλμαν, Μπίλι Τζόελ και Φαρέλ Γουίλιαμς, ή η συγγραφέας Τζοάν Χάρις, είναι συναισθητικοί - αναδεικνύοντας πώς αυτές οι «κρυφές αισθήσεις» μπορούν να ενισχύσουν ακόμα περισσότερο τις υπάρχουσες.
* Κάθε ημέρα, οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 46.
