Του Κωνσταντίνου Χαροκόπου *
Ο νομπελίστας οικονομολόγος Γουίλιαμ Σαρπ είναι ένας άνθρωπος ο οποίος κατά τη διάρκεια της καριέρας του έχει αφοσιωθεί στην έννοια του ρίσκου. Άλλωστε, ο ίδιος βρίσκεται πίσω από αρκετά μοντέλα και δείκτες που υπολογίζουν το συστημικό και επενδυτικό ρίσκο, σε σειρά λήψης αποφάσεων. Τα μοντέλα αυτά και οι δείκτες έχουν λάβει προς τιμήν του το όνομά του.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών ο Σαρπ ασχολήθηκε κυρίως με το ρίσκο που συσχετίζεται με το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα ο μέσος Αμερικανός πολίτης. Και αυτό δεν είναι άλλο από τη συνταξιοδότησή του και την εξασφάλιση ενός επαρκούς εισοδήματος για την κάλυψη των αναγκών της διαβίωσής του, μετά τη λήξη του ενεργού επαγγελματικού του βίου.
Το αποτέλεσμα αυτής της μελέτης, που έγινε σε συνεργασία με το Stanford University's Graduate School of Business, ήταν η δημοσίευση μιας έκθεσης με τον τίτλο «RISMAT». To RIS από το Retirement Income Analysis, δηλαδή την ανάλυση των συνταξιοδοτικών εισοδημάτων και το MAT από το Matlab, που είναι το προγραμματιστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε αυτή η μελέτη. Το RISMAT αποτελεί σήμερα τη «βίβλο» για όσους επιθυμούν να προσεγγίσουν το ασφαλιστικό και συνταξιοδοτικό πρόβλημα, όχι μόνο των ΗΠΑ, αλλά και των περισσοτέρων χωρών του πλανήτη.
Ο ίδιος ο Σαρπ θεωρεί ότι δεν χρειάζεται κάποιος να αντιλαμβάνεται σε βάθος τα σύνθετα στατιστικά μοντέλα για να προσεγγίσει το θέμα της προετοιμασίας της συνταξιοδότησής του από πολύ νωρίς. Εκτιμά ότι όλα εξαρτώνται από την εξεύρεση και την υιοθέτηση της ισορροπίας ανάμεσα στην ικανοποίηση των σημερινών αναγκών του ανθρώπου και τη δημιουργία μιας αποταμίευσης / επένδυσης για όλη τη διάρκεια του κύκλου της ζωής του. Η εξεύρεση αυτής της ισορροπίας, όπως υποστηρίζει ο ίδιος, αποτελεί το πιο δύσκολο και πιο δυσάρεστο πρόβλημα των χρηματοοικονομικών.
Το συνταξιοδοτικό πρόβλημα κατά τον Σαρπ στηρίζεται σε δύο βασικές αβεβαιότητες. Η πρώτη είναι η επενδυτική αβεβαιότητα και η δεύτερη είναι η αβεβαιότητα του προσδόκιμου ηλικίας. Για την πρώτη, κάποιος μπορεί να κάνει σχετικά λίγα, όμως με βάση το εισόδημά του προσδιορίζει τις δαπάνες του, τον σχεδιασμό της ζωής του και τις αποταμιεύσεις του. Για τη δεύτερη, θα πρέπει να κάνει μια υπόθεση ή να προχωρήσει σε μια θεμελιώδη παραδοχή. Να υποθέσει ότι για να είναι εξασφαλισμένος, θα πρέπει να αποδεχθεί την υπερβολή πως θα ζήσει εκατό χρόνια.
Έχοντας λοιπόν αποφασίσει με ποιον τρόπο θα χειριστεί τις αβεβαιότητες του μέλλοντος, ο πολίτης καλείται να αποφασίσει και για τον τρόπο που θα επιλέξει να ζήσει τα επόμενα χρόνια. Η απόφαση αυτή πρέπει να συμπεριλαμβάνει παραμέτρους όπως το εισόδημά του, η κατανάλωση, η δυνατότητα αποταμίευσης, τα προσδοκώμενα έσοδα σε βάθος χρόνου, τα τρέχοντα επιτόκια, ο πληθωρισμός, ο κίνδυνος, οι αποδόσεις, το ρίσκο και η διασπορά του κινδύνου. Η αποταμίευση και ο σχεδιασμός των εισοδημάτων μέσω ενός συνταξιοδοτικού προγράμματος, κατά τον Σαρπ, αποτελεί ευθύνη καθενός από εμάς ξεχωριστά.
Ο καθένας μας πρέπει να σχεδιάζει αυτό που η μελέτη RISMAT ονομάζει «lockbox». Δεν σχεδιάζει μια γενική και αόριστη επενδυτική - συνταξιοδοτική πολιτική, η οποία θα του αποφέρει άπαξ ένα συγκεκριμένο ποσό, μετά την αποχώρηση από τον ενεργό επαγγελματικό βίο. Σχεδιάζει μια σειρά από κλειδωμένα κουτιά για τα μελλοντικά εισοδήματα του, που θα περιμένει να εισπράττει διαδοχικά μετά τη συνταξιοδότησή του. Ένα κουτί για κάθε χρόνο. Αυτό το κουτί παραμένει κλειδωμένο, ώστε να μην υπάρχει πρόσβαση σε αυτό το εισόδημα. Και αυτό το εισόδημα, υπό κανονικές συνθήκες, θα αφορά τη συγκεκριμένη χρονιά.
Αυτό το lockbox μπορεί να περιέχει μερίσματα, τόκους, ολικές ή τμηματικές ρευστοποιήσεις περιουσιακών στοιχείων. Ο σχεδιασμός του, όμως, και ο προγραμματισμός του μπορεί να υφίστανται αλλαγές ανάλογα με τις συνθήκες των αγορών και τις μεταβολές βασικών χρηματοοικονομικών συντελεστών. Ωστόσο η βασική φιλοσοφία πίσω από κάθε κουτί δεν μπορεί να αλλάζει δραστικά και απαιτείται σκληρή πειθαρχία και δέσμευση απέναντι στις αρχές που θα διέπουν την αλυσίδα των κλειδωμένων κουτιών.
Ίσως για τους περισσότερους από εμάς αυτά να μοιάζουν σενάρια επιστημονικής φαντασίας και να τα απορρίπτουμε εύκολα, λέγοντας «αυτά δεν γίνονται»! Και όμως, ειδικά στη χώρα μας, όπου το συνταξιοδοτικό σύστημα είναι τελείως αναξιόπιστο και δεν στηρίζεται στις εισφορές μας, αλλά στις κρατικές επιδοτήσεις, ο σχεδιασμός του προσωπικού επικουρικού συνταξιοδοτικού μοντέλου είναι παραπάνω από απαραίτητος. Είναι «must», όπως λένε οι νεότεροι. Οι σκέψεις του νομπελίστα οικονομολόγου Γ. Σαρπ μας βοηθούν να ανοίξουμε τα μάτια μας και να δούμε την πραγματικότητα.
* Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο 22 Νοεμβρίου 2019
