Σε μια πρόσφατη δημοσκόπηση της ΜΕΤΡΟΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ, που δημοσιεύτηκε στις 21 Φεβρουαρίου (πηγή: in.gr), τέθηκε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον ερώτημα:
Πότε αισθανόσασταν μεγαλύτερη οικονομική άνεση; Το 2019 ή σήμερα;
Η απάντηση των πολιτών ήταν ξεκάθαρη: η απόλυτη πλειοψηφία (52%) δήλωσε ότι το 2019 βρισκόταν σε καλύτερη οικονομική κατάσταση, ενώ μόλις 19% αισθάνεται ότι έχει μεγαλύτερη οικονομική άνεση σήμερα.
Αυτού του είδους οι ερωτήσεις, που καλούν τους πολίτες να συγκρίνουν το παρελθόν με το παρόν, έχουν τη δική τους αξία. Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε έναν διαχρονικό ψυχολογικό μηχανισμό: υπάρχει μια τάση ωραιοποίησης του παρελθόντος και, αντίστοιχα, μια τάση δαιμονοποίησης του παρόντος.
Η ΜΕΤΡΟΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ πραγματοποιεί σταθερά αυτού του τύπου τις συγκριτικές ερωτήσεις από το 2016, ζητώντας από τους πολίτες να αξιολογήσουν αν η προσωπική τους κατάσταση είναι καλύτερη ή χειρότερη από το παρελθόν. Το μοτίβο που προκύπτει είναι σαφές: κάθε χρόνο, η πλειοψηφία δηλώνει ότι η τρέχουσα χρονιά είναι χειρότερη από την προηγούμενη. Αν όμως οι απαντήσεις αυτές αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα, τότε λογικά θα έπρεπε το 2015 να ήταν μια περίοδος οικονομικής ευημερίας-κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τα πραγματικά δεδομένα εκείνης της περιόδου.
Γιατί έχουμε αυτή την αντίληψη;
Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι που μπορούν να εξηγήσουν αυτό το φαινόμενο:
1.Η τάση δραματοποίησης του παρόντος
- Οι άνθρωποι συχνά υιοθετούν μια αρνητική οπτική για το παρόν, επηρεασμένοι από ειδήσεις, αναλύσεις και πολιτικές συζητήσεις που τονίζουν τις δυσκολίες και τις κρίσεις.
- Στις δημόσιες συζητήσεις, η έμφαση συχνά δίνεται στα προβλήματα και όχι στις θετικές εξελίξεις, δημιουργώντας μια γενική αίσθηση επιδείνωσης.
2.Η επιλεκτική μνήμη και η ωραιοποίηση του παρελθόντος
- Η ανθρώπινη μνήμη δεν καταγράφει τα γεγονότα αντικειμενικά, αλλά τείνει να ξεχνά τις αρνητικές εμπειρίες και να διατηρεί τις θετικές.
- Αυτό το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα έντονο όταν οι άνθρωποι συγκρίνουν το παρόν με μια παλιότερη περίοδο της ζωής τους, ιδίως αν τότε ήταν νεότεροι ή ζούσαν σε διαφορετικές συνθήκες.
Μια διαφορετική οπτική: Τα δεδομένα του Ευρωβαρόμετρου
Για να κατανοήσουμε καλύτερα πώς διαμορφώνεται η κοινή γνώμη, ας εξετάσουμε τα στοιχεία μιας άλλης έρευνας, αυτή τη φορά από το Ευρωβαρόμετρο, που καταγράφει την αντίληψη των πολιτών για διάφορες πτυχές της ζωής τους.
Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει κάτι παραδόξως αντίθετο από την εικόνα που αποτυπώνεται στις απαντήσεις της ΜΕΤΡΟΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ: το 2019 οι άνθρωποι είχαν πολύ πιο αρνητική εικόνα για την οικονομική και εργασιακή τους κατάσταση, σε σύγκριση με το σήμερα.
Τι σημαίνει αυτό;
Αυτό το εύρημα μας δείχνει ότι η αντίληψη για το παρόν επηρεάζεται έντονα από υποκειμενικούς παράγοντες και όχι μόνο από τα πραγματικά οικονομικά δεδομένα. Οι δημοσκοπήσεις που ρωτούν τους πολίτες να συγκρίνουν το παρελθόν με το παρόν μπορεί να μην αντανακλούν την πραγματικότητα, αλλά να καταγράφουν την ψυχολογική διάθεση της στιγμής.
Επομένως, πριν εξάγουμε πολιτικά ή οικονομικά συμπεράσματα από τις τάσεις της κοινής γνώμης, είναι σημαντικό να εξετάζουμε και αντικειμενικά δεδομένα, όπως αυτά που παρέχουν διεθνείς οργανισμοί και στατιστικές έρευνες, ώστε να έχουμε μια πιο ισορροπημένη εικόνα της πραγματικότητας.
Γιατί όπως έγραψε ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες στο «Ζω για να τη διηγούμαι».
«Η ζωή δεν είναι αυτή που έζησε κανείς, αλλά αυτή που θυμάται και όπως τη θυμάται για να την αφηγηθεί.»
*Αντώνης Παπακώστας, πρώην στέλεχος ΕΕ και Επιστημονικός Συνεργάτης, ΕΛΙΑΜΕΠ.
