Τι σημαίνει να δημιουργούν δύο γενιές, πατέρας και γιος, μέσα από την τέχνη; Πρόκειται για μια σχέση που δεν μπορεί να αναχθεί ούτε στη σκιά ούτε στη συνέχεια, αλλά σε μια διαρκή διαπραγμάτευση. Ο γιος δεν είναι απλώς η προέκταση του πατέρα, ούτε ο πατέρας μπορεί να θεωρηθεί απλώς το προοίμιο του γιου. Είναι δύο παράλληλοι δημιουργοί, που μοιράζονται ένα κοινό πλαίσιο, αλλά διαμορφώνουν ανεξάρτητες φωνές, καθεμία με τη δική της πνοή.
Η έκθεση «Περικλής και Ντίκος Βυζάντιος – Ζωγραφικές Συγγένειες και Αντιθέσεις» στο Ίδρυμα Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη επιχειρεί να φωτίσει αυτήν τη δημιουργική συνομιλία. Ο Περικλής Βυζάντιος, γιος της αστικής Αθήνας των αρχών του 20ού αιώνα, παραδίδει μια ζωγραφική που δεν εγκλωβίζεται στην ακαδημαϊκή αναπαράσταση, αλλά διατηρεί μια εσωτερική συνομιλία με την καθημερινότητα.
Περικλής Βυζάντιος, «Το ατελιέ του καλλιτέχνη», λάδι σε μουσαμά, 40x49 εκ., Ίδιωτική Συλλογή, Φωτογράφιση Studio Vaharidis
Από την άλλη, ο Ντίκος Βυζάντιος, φεύγει μακριά – κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το Παρίσι τον υποδέχεται και εκείνος εντάσσεται στο ρεύμα της χειρονομιακής αφαίρεσης, μεταφέροντας την εμπειρία του ελληνικού φωτός σε μια γλώσσα που συνομιλεί με τον Σαρτρ και τον Τζακομέττι. «Όσο μιλούσε, τα μακριά του δάχτυλα σχεδίαζαν γραμμές, κύκλους, επίπεδα, σαν να συνέθεταν μια από τις ''διαστημικές natures mortes'' του στον αέρα» σημειώνει ωραία ο ζωγράφος Αλέξης Βερούκας.
Ντίκος Βυζάντιος, «L'euro est il le maitre de la pomme» (1996,Λάδι σε μουσαμά,146x114.5εκ.). Ιδιωτική Συλλογή, Φωτογράφιση: Χρίστος Σιμάτος
Κι αυτό είναι κάτι που γίνεται εμφανές στην επιλογή των έργων της έκθεσης. Ο επιμελητής Τάκης Μαυρωτάς επισημαίνει πως οι συγγένειες και οι αντιθέσεις τους δεν είναι απλώς τεχνικής φύσης – αγγίζουν την ίδια τη φιλοσοφία της τέχνης. Ο Περικλής επιδιώκει τη σύνθεση, την εσωτερική αρμονία, ακόμα και όταν το θέμα του διαπερνάται από ανησυχία. Ο Ντίκος, αντίθετα, λειτουργεί σχεδόν αναλυτικά: διαλύει τις μορφές του, τις ανασυνθέτει με ένταση, τις υποβάλει στη δυναμική της χειρονομίας. Σαν να θέλει να αποτινάξει, όχι τον πατέρα του, αλλά το βάρος μιας παράδοσης που μοιάζει τόσο επιβλητική, ώστε γίνεται πρόκληση.
Αριστερά: Περικλής Βυζάντιος, «Αυτοπροσωπογραφία» (1914, λάδι σε μουσαμά,60x50εκ.). Ίδιωτική Συλλογή, Φωτογράφιση: Studio Vaharidis. Δεξιά: Ντίκος Βυζάντιος, «Femme au billard», (1995, λάδι σε μουσαμά,146x114εκ.). Ιδιωτική Συλλογή, Φωτογράφιση: Χρίστος Σιμάτος
Ο διάλογος, μέσα από τις αίθουσες της έκθεσης, δεν μπορεί να είναι στατικός. Ο επισκέπτης γίνεται μάρτυρας μιας διαδικασίας μεταμόρφωσης. Δεν υπάρχει νικητής ή ηττημένος, ούτε καν η αυταπάτη ότι ο ένας «ολοκληρώνει» τον άλλο. Υπάρχει μια αλληλουχία που εμπεριέχει τόσο την αποδοχή όσο και την ανατροπή, μια διαδικασία που εμπλουτίζει και τους δύο. Σε τελική ανάλυση, η ζωγραφική τους δεν είναι μια βιογραφική εξίσωση, αλλά ένα ζωντανό αποτύπωμα της εποχής τους. Και, όπως συμβαίνει πάντα με την τέχνη, δεν αφορά μόνο τους ίδιους, αλλά όλους εμάς που την παρατηρούμε.
Ντίκος και Περικλής Βυζάντιος,1960,Ύδρα (λεπτομέρεια στην κεντρική φωτ.)
Η μουσειολόγος, Ιφιγένεια Μποτζάκη, τονίζει μεταξύ άλλων στον ομότιτλο κατάλογο, που συνοδεύει την έκθεση: «Ας φανταστούμε δύο καλλιτέχνες να συνομιλούν μέσα από τα έργα τους σε έναν μουσειακό χώρο. Μια τέτοια «συνάντηση» δεν είναι μόνον οπτική, αλλά μια εμπειρία δυναμική που καλεί και τον επισκέπτη να μετέχει στη συζήτηση. Κάθε έκθεση, κάθε έργο που συναντά κανείς είναι ένας νέος κόσμος που αποκαλύπτεται μπροστά του. Αυτές οι στιγμές ανακάλυψης, οι ''συναντήσεις'' με την τέχνη, αποτελούν σημεία καμπής που ενεργοποιούν εσωτερικούς μηχανισμούς και βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας».
Περικλής Βυζάντιος, «Ο μόλος της Ύδρας» (1954, Gouache, 37x45εκ.). Ιδιωτική Συλλογή, Φωτογράφιση: Studio Vaharidis
Το βιβλίο συμπληρώνεται από αισθητικά δοκίμια των Στέφανου Δασκαλάκη, Αλέξη Βερούκα, Τάκη Μαυρωτά, καθώς και αποσπάσματα των Δημήτρη Παπαστάμου, Ευγένιου Ιονέσκο, Μισέλ Φουκώ κ.ά., που αναλύουν την προσφορά του Περικλή και Ντίκου Βυζάντιου στην ευρωπαϊκή ζωγραφική.
Την Πέμπτη 3 Απριλίου εγκαινιάζεται η έκθεση «Περικλής και Ντίκος Βυζάντιος - Ζωγραφικές Συγγένειες και Αντιθέσεις» σε επιμέλεια του Τάκη Μαυρωτά. Έως 21 Σεπτεμβρίου 2025.
