Ένας σπάνιος αρχαϊκός Κούρος, μία λευκή λήκυθος, ένα ραμφόστομο αγγείο, μινωική λάρνακα, άγαλμα γυναίκας, είναι μερικά μονάχα από τα σπουδαία αρχαία μας που θα επιστρέψουν στη χώρα στο εγγύς μέλλον. Βρέθηκαν και κατασχέθηκαν σε χέρια δισεκατομμυριούχου Αμερικανού, από το γραφείο του Εισαγγελέα Νέας Υόρκης, και θα επιστραφούν σύντομα. Στην επιχείρηση μετείχαν ο βοηθός γενικού εισαγγελέα, ελληνικής καταγωγής Μάθιου Μπογδάνος και ο Έλληνας ερευνητής, αρχαιολόγος Χρήστος Τσιρογιάννης.
Κάτοχος των σπουδαίων αρχαίων έργων τέχνης, ήταν ο διάσημος συλλέκτης Μάικλ Στάινχαρντ, 80 ετών, ο οποίος φαίνεται πως «ψώνιζε» στη γειτονιά μας. Οι 180 αρχαιότητες, συνολικής αξίας 70 εκατομμυρίων δολαρίων, προέρχονται όλες από την Ελλάδα, την Ιταλία, το Ισραήλ, τον Λίβανο, την Τουρκία και άλλες χώρες της περιοχής. Παρά τις προσπάθειες που έκανε δεν κατάφερε να απαλλαγεί από τις κατηγορίες. Έτσι, συμφώνησε με τον εισαγγελέα της Νέας Υόρκης Σάιρους Βανς να παραδώσει τα κλεμμένα αρχαία, να μη διωχθεί ποινικά προς το παρόν, αλλά και να μην μπορεί δια βίου να αποκτήσει ξανά αρχαιότητες ακόμη και από τη νόμιμη αγορά έργων τέχνης.
Ο Βανς στην ανακοίνωσή του κατήγγειλε τη «αχόρταγη όρεξη, εδώ και δεκαετίες, του Μάικλ Στάινχαρντ για αντικείμενα που είχαν κλαπεί, χωρίς να τον ενδιαφέρει η νομιμότητα των πράξεών του, ούτε η γνησιότητα των αντικειμένων που αγόραζε και πουλούσε, ούτε η σοβαρότητα της πολιτιστικής βλάβης που επέφερε σε όλον τον κόσμο». Ο εισαγγελέας κατηγόρησε τον Νεοϋορκέζο συλλέκτη, η περιουσία του οποίου εκτιμάται στο 1,2 δισεκ. δολάρια, ότι δεν σεβάστηκε «κανένα γεωγραφικό ή ηθικό φραγμό» και «βασίστηκε σε διακινητές αρχαιοτήτων, αφεντικά του οργανωμένου εγκλήματος, του ξεπλύματος (βρόμικου χρήματος) και σε τυμβωρύχους, για να αυξήσει τις συλλογές του».
Τα τελευταία χρόνια είχαν γίνει έρευνες στο γραφείο και στο διαμέρισμα του Στάινχαρντ στην 5η Λεωφόρο του Μανχάταν, από τις υπηρεσίες του εισαγγελέα Βανς, ο οποίος είχε θέσει ως προτεραιότητά του την επιστροφή των κλεμμένων έργων.
Σύμφωνα με τον Βανς, τα 180 έργα τέχνης θα αποδοθούν το συντομότερο δυνατόν στους νόμιμους κατόχους τους σε 11 χώρες. Αντίθετα, με ό,τι συνηθίζεται, δεν θα κρατηθούν ως αποδείξεις για ενδεχόμενη δίκη, αλλά θα επιστραφούν στις χώρες προέλευσής τους.
Οι εισαγγελείς που ερεύνησαν, κατέληξαν στο συμπέρασμα πως 171 από τις 180 αρχαιότητες που κατασχέθηκαν εμφανίστηκαν αρχικά στην κατοχή διακινητών αρχαιοτήτων, συμπεριλαμβανομένων δύο που έχουν καταδικαστεί στην Ιταλία — των Τζάκομο Μέντιτσι και Τζοβάνι Μπεκίνα. Είπαν ότι η έρευνα αποκάλυψε ότι 101 από τα αντικείμενα, όλα καλυμμένα με χώμα και επικαλύψεις, ήταν ορατά και αναγνωρίσιμα σε φωτογραφίες που βρέθηκαν στην κατοχή γνωστών διακινητών. Είχαν αγοραστεί κατά τη διάρκεια δεκαετιών αντί 26.4 εκατ δολαρίων και τώρα στοιχίζουν σχεδόν 70.
Στο πλαίσιο της έρευνάς του, είπε το γραφείο του κ. Βανς, οι εισαγγελείς εκτέλεσαν 17 εντάλματα έρευνας και συνεργάστηκαν με αξιωματούχους σε 11 χώρες — Βουλγαρία, Αίγυπτο, Ελλάδα, Ιράκ, Ισραήλ, Ιταλία, Ιορδανία, Λίβανο, Λιβύη, Συρία και Τουρκία. Τα κατασχεθέντα αντικείμενα, τα οποία διακοσμούσαν τα σπίτια και τα γραφεία του κ. Στάινχαρντ, δίνονταν δανεικά σε μεγάλα μουσεία, κάτι που ασφαλώς αποτελεί μέγα σκάνδαλο. Ο Στάινχαρντ, μάλιστα, είχε δώσει το όνομά του σε μια αίθουσα του Μουσείου Μετροπόλιταν.
Στην Ελλάδα θα επιστραφεί το ακριβότερο από όλα τα έργα, ένας αρχαϊκός Κούρος, εκτιμώμενης αξίας 14 εκατομμυρίων δολαρίων. Επίσης, ραμφόστομος αμφορέας 600.000 δολ, λευκή λήκυθος 400.000, χρυσή πόρπη ή περόνη 1 εκατ 300 χιλιάδων δολαρίων, προτομή χάλκινου γρύπα 400 χιλιάδων γυάλινη οινοχόη 850 χιλιάδων γυναικείο άγαλμα 1 εκατ 300 χιλιάδων δολαρίων και μια μινωική λάρνακα ενός εκατομμυρίου.
Ένα ειδώλιο εκτιμήθηκε στις 100.000 δολάρια, ένα πιάτο στις 35.000, γεωμετρική οινοχόη 30.000 μια κανδύλα στις 75, ένα κυκλαδικό αγγείο πόσης 25, ένα κυκλαδικό πιάτο 30. Επίσης, ένας μινωικός θησαυρός εκτιμάται ότι θα αγοραζόταν τώρα αντί 150 χιλιάδων δολαρίων.
Ο Χρήστος Τσιρογιάννης, αναπληρωτής καθηγητής στο University of Aarhus Institute of Advanced Studies στη Δανία, ο οποίος ειδικεύεται στην αναζήτηση μέσω φωτογραφικών αρχείων που κατασχέθηκαν από αρχαιοπώλες, είναι ένας από τους ερευνητές που βοήθησαν στην εξακρίβωση. Τα αρχαία που ταύτισε, ανάμεσα στα οποία και ο αρχαϊκός Κούρος, έχουν συνολική εμπορική αξία άνω των 20 εκατομμυρίων δολαρίων. Είναι η πολλοστή φορά που ο Ελληνας ερευνητής καλείται από αρχές ξένων χωρών και από την ΙΝΤΕΡΠΟΛ να μετάσχει σε ανάλογες έρευνες και ταυτίσεις, πάντοτε με επιτυχία. Η Ελλάδα δεν φαίνεται όμως διατεθειμένη να τον «εκμεταλλευθεί» χωρίς κανείς να σκέφτεται τι χάνουμε από αυτή την απουσία συνεργασίας.
Ο συνταγματάρχης Μάθιου Μπογδάνος, έχει μεγαλώσει στο Μανχάταν, ως παιδί Ελλήνων μεταναστών και ενδιαφερόταν ανέκαθεν για τον Κλασικό Κόσμο. Έκανε κλασικές σπουδές στο πανεπιστήμιο Μπακνέλ στην Πενσιλβάνια και στη συνέχεια πήγε στο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, όπου σπούδασε νομικά και πήρε μάστερ στις κλασικές σπουδές. Αργότερα θα έκανε ένα ακόμα μάστερ σε σπουδές στρατηγικής σε στρατιωτικό κολέγιο της Πενσιλβάνια. Στη δεκαετία του ’90 διέπρεψε ως εισαγγελέας στη Νέα Υόρκη. Η μεγάλη στιγμή της καριέρας του ήρθε μετά το μεγάλο χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001.
Σύντομα έφυγε για το Αγφανιστάν, όπου συμμετείχε στο κυνήγι των Ταλιμπάν, και διακρίθηκε επανειλημμένα για τις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις του. Ήταν μεθοδικός, γρήγορος και αποτελεσματικός, και φυσικά γενναίος. Ως ερασιτέχνης πυγμάχος, ήταν επίσης σωματώδης και δυνατός. Υστερα από την περιήγηση στο Αφγανιστάν, εγκαταστάθηκε στο Ιράκ, όπου του προκειμένου να ερευνήσει τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και την παράνομη διακίνηση όπλων. Μόλις είχε φτάσει στη Βασόρα, τον Απρίλιο του 2003, όταν μια ερώτηση από έναν θυμωμένο δημοσιογράφο τον ενημέρωσε για τη λεηλασία στο Εθνικό Μουσείο της Βαγδάτης. Αμέσως, αισθάνθηκε υποχρεωμένος να αναλάβει δράση.
Η λεηλασία και η καταστροφή των τεχνουργημάτων είχαν μόλις λίγες μέρες μετά την είσοδο των στρατευμάτων στη Βαγδάτη. Λίγα εναπομείναντα μέλη του προσωπικού του μουσείου είχαν κάνει ό,τι μπορούσαν για να διαφυλάξουν τις αρχαιότητες, αλλά δεν ήταν δυνατόν να προστατεύσουν τα κτίρια. Στους κακοποιούς περιλαμβάνονταν επαγγελματίες κλέφτες, αλλά και τοπικοί παράγοντες και κυβερνητικοί αξιωματούχοι, και κάποιοι από προσωπικό του μουσείου, που ήξεραν πού να βρουν τα πιο πολύτιμα αντικείμενα. Με δικές του ενέργειες, κατάρτιση βάσεων δεδομένων, συνεργασίες με πανεπιστήμια κ.α. κατέστησε δύσκολη τη διακίνηση των κλεμμένων και ανέκτησε πολλά.Δυστυχώς, όχι όλα.
Ο Μάθιου Μπογδάνος επέστρεψε πριν από λίγα χρόνια στην εισαγγελία της Νέας Υόρκης, ως βοηθός του Σάιρους Βανς. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την υπόθεση του Στάινχαρντ. Επικεφαλής της Μονάδας Εμπορίας Αρχαιοτήτων και Ανώτερος Δικαστικός Σύμβουλος, χειρίστηκε την έρευνα μαζί με την Αναλυτή Αψάρα Άγιερ και τον Ειδικό Πράκτορα Τζον Πολ Λάμπατ. Μέχρι σήμερα, η πρώτη στο είδος της Μονάδα Διακίνησης Αρχαιοτήτων της DA έχει ανακτήσει αρκετές χιλιάδες κλεμμένες αρχαιότητες συνολικής αξίας άνω των 200 εκατομμυρίων δολαρίων.
Περισσότερα από 1.500 από αυτά τα ανεκτίμητα αντικείμενα έχουν επιστραφεί στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους και έχουν επαναπατριστεί στις χώρες προέλευσής τους, συμπεριλαμβανομένων συνολικά 717 αντικειμένων σε 14 έθνη από τον Αύγουστο του 2020. Πολλές εκατοντάδες άλλα είναι έτοιμα να επαναπατριστούν μόλις οι σχετικές χώρες μπορούν να τα λάβουν εν μέσω της πανδημίας. Αλλά περισσότεροι από χίλια πρέπει να κρατηθούν εν αναμονή ποινικής διαδικασίας εναντίον των διακινητών.
