«Αδιαφιλονίκητη Νόρμα του 20ου αιώνα» είναι ένας από τους χαρακτηρισμούς που είχαν αποδοθεί στη μεγάλη ντίβα της όπερας, Μαρία Κάλλας (1923-1977). Ο λόγος, η ερμηνεία της στον πρωταγωνιστικό ρόλο της όπερας «Νόρμα» (1831) του Βιντσέντζο Μπελίνι, αναδεικνύοντας το ρόλο σε μέτρο καταξίωσης για δραματικές υψιφώνους· κεντρικό πρόσωπο στην όπερα μια γυναίκα που προδίδει τα ιδανικά της για τον έρωτα και προδίδεται από τον εραστή της.
Σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, η Ελληνίδα υψίφωνος ήταν μία από τις σπουδαιότερες ερμηνεύτριες του ρόλου της «Νόρμα», ενώ η άρια «Casta Diva» έχει ταυτιστεί με αυτή, κάνοντας τη διαφορά στην ερμηνεία ήδη από το 1948 οπότε και η Κάλλας τραγούδησε πρώτη φορά τον ρόλο της Νόρμα στη Φλωρεντία. Η ερμηνεία της εν λόγω άριας που συγκαταλέγεται στις διασημότερες των ερμηνειών της επάνω στη «Νόρμα» του Μπελίνι, στις 19 Δεκεμβρίου του 1958 στο Palais Garnier, σηματοδοτήθηκε το ντεμπούτο της στην Όπερα του Παρισιού.
Στην Ελλάδα, η Κάλλας είχε ερμηνεύσει τη «Νόρμα» στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, το 1960, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου και σε παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Διαβάζουμε ότι η «Νόρμα» ήταν ο αγαπημένος ρόλος της Κάλλας τον οποίο είχε τραγουδήσει τις περισσότερες φορές από κάθε άλλη όπερα –συνολικά είχε τραγουδήσει τον ρόλο επί σκηνής ενενήντα δύο φορές– όπως και ότι αγαπημένος της συνθέτης ήταν ο Μπελίνι. Ποια άλλη όπερα, λοιπόν, θα μπορούσε να ανεβεί ως φόρος τιμής για τη La Divina και μάλιστα με κλασική προσέγγιση;
Τη «Νόρμα» επέλεξε ο Γάλλος φωτογράφος και σκηνοθέτης Τομ Βολφ (γνωστός ως ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ «Maria by Callas», 2017) ως φόρο τιμής για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας. Πρόκειται για μία μεγάλη διεθνή υπερπαραγωγή η οποία ξεκίνησε την ευρωπαϊκή περιοδεία της από το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού στα τέλη του Αυγούστου 2023, και συνεχίζει με παραστάσεις στις πρωτεύουσες της Ευρώπης στο πλαίσιο των διεθνών εορτασμών για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της κορυφαίας υψιφώνου.
Η προσέγγιση του Βολφ στην όπερα του Μπελίνι είναι κλασική – «ένας τρόπος που έχει ξεχαστεί εδώ και αρκετό καιρό. Δίνουμε προσοχή σε κάθε λεπτομέρεια και σεβασμό απέναντι στο έργο, τον δημιουργό και το λιμπρέτο του» όπως είχε επισημάνει ο σκηνοθέτης. Η προσέγγιση στα συναισθήματα των ηρώων ήταν στην πιο αγνή μορφή τους και σε βάθος, με αποτέλεσμα έκαστος να μπορεί να ταυτιστεί και να ζήσει ένα είδος κάθαρσης, όποιο κι αν ήταν αυτό, όπως αισθανθήκαμε και διαπιστώσαμε κατά την παρακολούθηση της όπερας στο κατάμεστο ρωμαϊκό ωδείο.
Από τις πρόβες της όπερας «Νόρμα» σε σκηνοθεσία Τομ Βολφ © Γιάννης Δημολίτσας
Το έργο μας υπενθύμισε ότι τα συναισθήματα έκαστου είναι ό,τι πιο αληθινό μπορεί να έχει και η πρόσβαση των υπολοίπων σε αυτά δεν είναι δεδομένη, ενίοτε περιορισμένη ή μη επιτρεπτή. Όπως ότι η αγάπη είναι επιθυμητή και αποτελεί πάγιο αίτημα της ανθρώπινης ψυχής, η προδοσία μπορεί να προκαλέσει οργή αλλά η μητρική αγάπη είναι πιο ισχυρή από αυτή την προδοσία.
Σε αυτό το σημείο ανακαλούμε τη στιγμή κατά την οποία η Νόρμα, σαν έχει μάθει ότι ο εραστής της τρέφει αισθήματα για άλλη γυναίκα, πάει να τον εκδικηθεί υψώνοντας το μαχαίρι στα κοιμισμένα παιδιά της. Μόνο που η αγάπη που τρέφει για αυτά την επαναφέρει στην πραγματικότητα και δεν της προσάπτεται ο χαρακτηρισμός μιας ακόμη Μήδειας.
Από την παρουσίαση της όπερας «Νόρμα» στο Ηρώδειο © Πάτροκλος Σκαφίδας
Ζητήματα τα οποία επίσης θέτει το έργο είναι η βαρύτητα των όρκων, τα ιδανικά που είναι διαφορετικά για τον καθένα, η θέση την οποία κατέχει η πατρίδα για τον καθένα αλλά και οι νόμοι που ενίοτε συνδέονται με τους όρκους. Το έργο καταθέτει ότι η καρδιά έχει τους δικούς της νόμους, ένα πρόσωπο μπορεί να γίνει η πατρίδα στα μάτια κάποιου άλλου, όπως και ότι η ντροπή και η μη τήρηση των όρκων –σε συγκεκριμένες κοινωνίες– μπορεί να οδηγήσει στην αυτοθυσία.
Τι είναι πιο σημαντικό, η αγάπη για συγκεκριμένα πρόσωπα ή οι όρκοι; Η απάντηση είναι σαφής, όπως και στην όπερα «Νόρμα»· καθότι είδος θεάτρου, συγκεκριμένα μουσικό θεατρικό είδος, συμβάλει στην αφύπνιση του ανθρώπου και έχει ρόλο τέτοιο ώστε να στρέψει τον άνθρωπο στις βαθύτερες ανάγκες του ώστε να πορεύεται υγιής εσωτερικά.
Στη συγκεκριμένη όπερα του Μπελίνι υπερισχύει ο έρωτας της Νόρμα για τον Πολλιόνε και η βαθιά αγάπη για τα παιδιά τους, αντί για την εκδίκηση. Οι συναισθηματικές συγκρούσεις, που οφείλονται στο ασυμβίβαστο των ιερών όρκων της Νόρμα ως πρωθιέρεια και του απελπισμένου έρωτά της, βρίσκουν την κάθαρση μέσω της επιλογής της να θυσιαστεί στην πυρά –ένα τέλος που αποτελεί μία από τις συγκλονιστικότερες οπερατικές σκηνές, δομημένη γύρω από υπέροχη μελωδία.
Από την παρουσίαση της όπερας «Νόρμα» στο Ηρώδειο © Πάτροκλος Σκαφίδας
Άρτιο, με χρωματική αρμονία και πλήρη επικοινωνία με το Ηρώδειο είναι το σκηνικό της όπερας και τα κοστούμια των ερμηνευτών, μεταφέροντάς μας στη Γαλατία και την εποχή της ρωμαϊκής κυριαρχίας οπότε και διαδραματίζεται το έργο. Ειδικότερα, στη Γαλατία, την εποχή της Ρωμαϊκής κυριαρχίας. Η ιέρεια Νόρμα, κόρη του αρχηγού των δρυϊδών Οροβέζο, έχει αποκτήσει, εν αγνοία όλων, δυο παιδιά από τον κρυφό εραστή της, τον Ρωμαίο ανθυπάτο Πολλιόνε. Τα παιδιά έχει αναλάβει η πιστή Κλοτίλδη.
Τιμή στην Κάλλας και συντελεστές της όπερας «Νόρμα»
Το ανέβασμα της όπερας «Νόρμα» για δύο παραστάσεις, στην Ελλάδα, λειτουργεί ως ακόμη μία υπενθύμιση της σπουδαιότητας της Μαρίας Κάλλας, ενώ έχει ήδη προηγηθεί το ανέβασμα της «Μήδειας» του Κερουμπίνι στην Εθνική Λυρική Σκηνή ως εναρκτήρια εκδήλωση για το επετειακό αφιέρωμα της ΕΛΣ στην Κάλλας. Ακολουθεί συναυλία στα τέλη Σεπτεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών εις μνήμην της υψιφώνου, μεταξύ πολλών άλλων εκδηλώσεων. Κάτι το οποίο οφείλουμε να σημειώσουμε είναι η ποιότητα κάθε εκδήλωσης για την Ελληνίδα σοπράνο, όπως άλλωστε της αρμόζει.
Στην προκειμένη, η «Νόρμα» υπό τη σκηνοθετική ματιά του Τομ Βολφ παρουσιάστηκε στο Ηρώδειο από τον πολιτιστικό οργανισμό «Λυκόφως», με την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα υπό τη μουσική διεύθυνση του Αμερικανού Eugene Kohn, ο οποίος είχε συνοδέψει στο πιάνο την Μαρία Κάλλας κατά τη διάρκεια των Masterclass της στη σχολή Juilliard στην Νέα Υόρκη το 1971.
Το διεθνές καστ της όπερας που συνεχίζει την περιοδεία της, συμπληρώνεται από τη διάσημη Λιβανο-Καναδή σοπράνο Joyce El-Khoury στον ομώνυμο ρόλο, η οποία το 2022 ανακηρύχθηκε από την Όπερα του Ντάλας «Maria Callas Debut Artist of the Year», τον καταξιωμένο Έλληνα τενόρο, Μάριο Φραγκούλη, κάτοχο της υποτροφίας «Maria Callas», στον ρόλο του Πολλιόνε, την Αμερικανίδα σοπράνο Theresa Carlomagno και τον νέο μπάσο Sava Vemić.
Από την παρουσίαση της όπερας «Νόρμα» στο Ηρώδειο © Πάτροκλος Σκαφίδας
Συμμετέχει η Μεικτή Χορωδία «Fons Musicalis» υπό τη διεύθυνση του Κωστή Κωνσταντάρα. Την καλλιτεχνική ομάδα συμπληρώνουν η χορογράφος Έρση Πήττα, ο σκηνογράφος και ενδυματολόγος Γιάννης Μετζικώφ και ο σκηνογράφος David Negrin.
Η παραγωγή τελεί υπό την αιγίδα του Ιδρύματος «Μαρία Κάλλας» με έδρα το Παρίσι, που συνιδρύθηκε το 2017 από στενούς φίλους και συνεργάτες της La Divina και τον Τομ Βολφ και αποτελεί σήμερα τον μεγαλύτερο διεθνή οργανισμό με στόχο την προάσπιση και προώθηση της ζωής της μεγάλης σοπράνο.
Η Μαρία Κάλλας στην παραγωγή «Νόρμα» της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου το 1960 - Αρχείο ΕΛΣ. Πηγή φωτ.: ΕΛΣ
