Του Bradley Thomas
Οι επικριτές των οικονομιών της ελεύθερης αγοράς συχνά επιχειρούν να κηλιδώσουν τα συστήματα αυτά υποστηρίζοντας ότι διέπονται από “απληστία”. Πολλοί μάλιστα ακόμη και υποστηρικτές των οικονομιών της αγοράς υπογραμμίζουν ότι οι ελεύθερες αγορές αξιοποιούν αποτελεσματικά το κίνητρο του ιδιοτελούς συμφέροντος για να παραγάγουν ευρέα οφέλη.
Εντιμότητα, εμπιστοσύνη και αγορές
Αυτή η συζήτηση όμως συχνά παραβλέπει το πόσο ζωτική σημασία έχει η εντιμότητα και η εμπιστοσύνη για την εύρυθμη λειτουργία μιας αγοράς. Όπως επισημαίνει ο Walter Williams σε ένα άρθρο του από το 2005 “Η εντιμότητα και η εμπιστοσύνη δεν είναι απλώς ζητήματα χαρακτήρα και ηθικής, αλλά κομβικής σημασίας προϋποθέσεις για την αποτελεσματικότητα στις ανθρώπινες σχέσεις και την ομαλή λειτουργία της οικονομίας”.
Ναι, τα δύο απαραίτητα γρανάζια της μηχανής του καπιταλισμού που τόσο συχνά παρουσιάζεται σαν μια καρικατούρα από τον άπληστο θείο της Μονόπολης και τον Γκόρντον Γκέκο του Wall Street είναι οι αρετές της εντιμότητας και της εμπιστοσύνης.
Φανταστείτε απλώς πόσο αναποτελεσματικές θα ήταν οι συναλλαγές στην αγορά αν οι συντελεστές της δεν είχαν ένα σημαντικό επίπεδο εμπιστοσύνης μεταξύ τους. Αμέτρητες συναλλαγές και οικονομικές δραστηριότητες συμβαίνουν κάθε μέρα και αντανακλούν ένα επίπεδο εμπιστοσύνης που πλέον θεωρείται τόσο δεδομένο που οι περισσότεροι δεν το αναγνωρίζουμε καν.
Όπως έγραψε ο Γουίλιαμς: “Φανταστείτε το κόστος και την ταλαιπωρία που θα επωμιζόμασταν αν οι άνθρωποι ήταν κατά κανόνα ανέντιμοι και δεν μπορούσαμε να εμπιστευτούμε κανέναν. Θα χρειαζόταν να κουβαλάμε μαζί μας εργαλεία μέτρησης για να διασφαλίσουμε, για παράδειγμα, ότι αγοράσαμε όντως δέκα γαλόνια βενζίνη και μισό κιλό κρέας”.
Το συναλλακτικό κόστος ακόμη και για μικρές συναλλαγές θα γινόταν αβάσταχτο.
Όταν όμως υπάρχει αρκετή εμπιστοσύνη, εκατομμύρια συναλλαγές συμβαίνουν κάθε μέρα - από την απλή “κούρεψε το γρασίδι μου και θα σε πληρώσω είκοσι δολάρια” μέχρι το να δίνουμε τον αριθμό της πιστωτικής μας κάρτας σε μια ιστοσελίδα στην άλλη άκρη της χώρας έναντι της υπόσχεσης ότι θα μας παραδοθούν βιβλία ή ρούχα μέσα σε λίγες μέρες.
Το πράγμα όμως δεν τελειώνει εδώ. Οι οδηγοί της FedEX και της UPS αφήνουν χιλιάδες πακέτα μπροστά στις πόρτες σπιτιών σε ολόκληρη τη χώρα καθημερινά, και το ποσοστό κλοπής είναι απίστευτα χαμηλό. Μήπως άλλωστε παρατηρήσατε ποτέ τα καταστήματα που αφήνουν αφύλακτα προϊόντα τους έξω τις νύχτες; Για παράδειγμα, το Home Depot αφήνει εκατοντάδες σακούλες χώμα προς πώληση στους χώρους στάθμευσης των καταστημάτων του κάθε άνοιξη.
Και αν δεν υπήρχε εμπιστοσύνη;
Εκεί όπου τα επίπεδα εμπιστοσύνης είναι χαμηλότερα, αυτές οι πράξεις “θα ισοδυναμούσαν με οικονομική αυτοκτονία” υπογραμμίζει ο Γουίλιαμς. Λόγω όμως του γενικού επιπέδου εμπιστοσύνης, οι έμποροι αφήνουν πολύτιμα προϊόντα αφύλακτα γνωρίζοντας ότι στη χειρότερη περίπτωση πολύ λίγα απ' αυτά θα κλαπούν. Καθώς το κατάστημα μπορεί να μεγιστοποιήσει τα έσοδά του αξιοποιώντας πλήρως όλο τον διαθέσιμο χώρο που διαθέτει, η εντιμότητα και η εμπιστοσύνη επιτρέπουν υψηλότερα επίπεδα κέρδους καθώς και μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη και δημιουργία θέσεων εργασίας στις κοινότητες.
Ο Γουίλιαμς ωστόσο επισημαίνει: “Το γεγονός ότι η εντιμότητα και η εμπιστοσύνη παίζουν ζωτικό ρόλο μας κάνει να σκεφτούμε εκ νέου το πώς αντιμετωπίζουμε τους ανέντιμους και τους αναξιόπιστούς. Οι ανέντιμοι επιβάλλουν στους άλλους ζημιές που υπερβαίνουν τη ζημιά που υφίστανται τα άμεσα θύματά τους”.
Αν για παράδειγμα οι “πειρατές των δεμάτων αποστολής” ξεφύγουν σε δραστηριότητα, τότε “οι υπόλοιποι θα υποστούμε κόστος όταν οι εταιρίες αποστολής θα σταματήσουν να αφήνουν πακέτα αν δεν υπάρχει κάποιος να τα παραλάβει”, υπογραμμίζει ο Γουίλιαμς.
Ακόμη, αν οι έμποροι παρατηρήσουν υψηλά ποσοστά κλοπής στα προϊόντα που αφήνουν στο ύπαιθρο τη νύχτα, θα αναγκαστούν να περιορίσουν σημαντικά το εύρος των προϊόντων που προσφέρουν, αρνούμενοι έτσι επιλογές στους καταναλωτές και αυξάνοντας τις τιμές.
Εν κατακλείδι, ο Γουίλιαμς συμπεραίνει ότι “μπορούμε με ασφάλεια να πούμε πως οτιδήποτε υπονομεύει την εμπιστοσύνη και την αξιοπιστία αυξάνει τα κόστη των συναλλαγών εις βάρος μας”.
Ενώ κανείς δεν αρνείται την ύπαρξη της κλοπής και της απάτης, αυτά τα περιστατικά αποτελούν την εξαίρεση και όχι τον κανόνα - ιδίως αν αναλογιστούμε τα εκατομμύρια των συναλλαγών που λαμβάνουν χώρα καθημερινά.
Χωρίς αυτά τα υψηλά επίπεδα εντιμότητας και εμπιστοσύνης, η οικονομία μας δεν θα κατακτούσε τις σημερινές κορυφές που θεωρούνταν απρόσιτες πριν από μόλις μια γενιά.
Οι κυνικοί μπορεί να λένε ότι η απληστία είναι το καύσιμο της οικονομίας της αγοράς, ενώ άλλοι μπορούν να επισημαίνουν ότι η οικονομία της αγοράς αξιοποιεί το ιδιοτελές συμφέρον των ανθρώπων για να προαγάγει το κοινό καλό.
Στη συζήτηση όμως αυτή θα πρέπει να συμπεριλάβουμε τον ζωτικό ρόλο των αρετών όπως η εντιμότητα και η εμπιστοσύνη που στρώνουν το έδαφος για την άνθηση της οικονομίας της αγοράς.
Αναδημοσίευση από το Erase The State.
* * *
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 25 Αυγούστου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
