Του Antony Mueller
Η παραγωγική θεωρία του κεφαλαίου κυριαρχεί στην κοινή γνώμη και τις δημόσιες συζητήσεις. Υποθέτει ότι το κεφάλαιο παράγει αποδόσεις όπως ένα δέντρο παράγει τους καρπούς του. Υπ' αυτή τη θεώρηση, η μεγαλύτερη αποταμίευση συνεπάγεται περισσότερες επενδύσεις, και αυτές με τις σειρά τους παράγουν ένα μεγαλύτερο κεφαλαιακό απόθεμα, το οποίο αυξάνει τις μελλοντικές αποδόσεις. Είναι ευρέως διαδεδομένη η πεποίθηση ότι οι χρηματικές αποταμιεύσεις αυξάνονται και αποδίδουν αυτομάτως κέρδη. Ήδη όμως από το τέλος του 19ου αιώνα, ο Αυστριακός οικονομολόγος Eugen von Bohm-Bawerk κατέρριψε την παραγωγική θεωρία του κεφαλαίου, καταδεικνύοντας ότι χωρίς επιχειρηματική δράση, το κεφάλαιο λιμνάζει και είναι άχρηστο.
Επιχειρηματικός καπιταλισμός
Όταν ο επιχειρηματικός καπιταλισμός καταστρέφεται προς όφελος του κρατικού καπιταλισμού και του σοσιαλισμού το αποτέλεσμα είναι η οικονομική ύφεση. Όταν οι νέοι οπαδοί του δημοκρατικού σοσιαλισμού στην Αμερική υπόσχονται περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη και καλύτερα επίπεδα διαβίωσης για τους φτωχούς, αυταπατώνται πιστεύοντας ότι αυτοί οι στόχοι μπορούν να επιτευχθούν μέσω του περισσότερου κρατικού παρεμβατισμού και ελέγχου της επιχειρηματικότητας. Για να διασφαλιστούν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για όλους, χρειάζεται περισσότερος επιχειρηματικός καπιταλισμός. Δεν διαθέτουμε άλλο μέσο για τη μετατροπή των αποταμιεύσεων σε κερδοφόρες επενδύσεις πέρα από την δράση των επιχειρηματιών που ανταγωνίζονται μεταξύ τους εντός μιας ελεύθερης αγοράς.
Δεν μπορούμε να αποφύγουμε τις διαρκείς προσπάθειες αναδιαμόρφωσης της παραγωγικής διαδικασίας. Χωρίς την επιχειρηματική δράση, το κεφάλαιο είναι απλώς ένας σωρός από κεφαλαιακά αγαθά. Χωρίς τον επιχειρηματία, το κεφάλαιο είναι νεκρό. Χρειάζεται η επιχειρηματική δράση για να ζωντανέψει και να κρατηθεί ζωντανό το κεφάλαιο. Τα μελλοντικά επίπεδα εξαρτώνται από τις συνολικές συνθήκες της οικονομίας, όπως αυτές εξελίσσονται μέσα στον χρόνο. Η ανάγκη για τη διαρκή ανανέωση του πραγματικού κεφαλαίου απαιτεί μια χρηματική ροή για να διατηρηθεί η παραγωγική διαδικασία. Οι χρηματικές αποταμιεύσεις θα αυξάνουν την αξία τους παράλληλα με τα κέρδη και έτσι εξαρτώνται από ικανούς επιχειρηματίες. Οι αποταμιεύσεις και οι επενδύσεις θα είναι άκαρπες όταν τις επιχειρήσεις διοικούν στελέχη χωρίς όραμα και σύνεση ή όταν ανακύπτουν θεσμικές διαρρυθμίσεις που εμποδίζουν, μεταλλάσσουν και καταστρέφουν αυτές τις επιχειρηματικές ποιότητες.
Νομισματικό και πραγματικό κεφάλαιο
Μόνο ως λογιστικό εργαλείο - ως “νομισματικό κεφάλαιο” - μπορεί κανείς να συσσωρεύσει κανείς κεφάλαιο και να προσδιορίσει την αλλαγή του μεγέθους του. Ως λογιστικό εργαλείο, το κεφάλαιο είναι η νομισματική έκφραση πραγματικών κεφαλαιακών αγαθών στη διαδικασία της παραγωγής. Το κεφάλαιο στην απτή του έκφανση ως κεφαλαιακά αγαθά δεν αναπτύσσεται μόνο του, ούτε μπορεί να αποθηκευτεί μέσα στο χρόνο. Μπορεί κανείς να αποταμιεύσει χρήματα, αλλά όχι κεφαλαιακά αγαθά χωρίς απώλεια. Τα κεφαλαιακά αγαθά αν αφεθούν αποσυντίθενται, και κατά τη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας φθείρονται και εξαφανίζονται. Το νομισματικό κεφάλαιο δεν παράγει τη διαδικασία που αποδίδει κέρδη και τόκους. Το κεφάλαιο παράγει αποδόσεις όταν κερδοσκόποι επιχειρηματίες αναμορφώνουν τη δομή της παραγωγής ώστε να ανταποκρίνεται σε μεταβαλλόμενες συνθήκες χρησιμοποιώντας την εργασία και αναζητώντας και χρησιμοποιώντας νέες τεχνικές παραγωγής.
Αυτή η ιδέα έχει σημαντικές συνεπαγωγές για το συνταξιοδοτικό σύστημα. Μας λέει ότι ένα μέλος μιας ηλικιακής ομάδας μπορεί ατομικά να βελτιώσει τη μελλοντική του οικονομική κατάσταση σε σύγκριση με τον μέσο όρο αποταμιεύοντας περισσότερα, αλλά είναι οι συνθήκες της οικονομίας στο μέλλον που θα προσδιορίσουν το γενικό επίπεδο ευημερίας. Ακόμη περισσότερο, η θεωρία του Μπεμ-Μπάβερκ εξηγεί ότι οι αποταμιεύσεις δεν θα συμβάλουν στο γενικό επίπεδο της μελλοντικής ευημερίας όταν τα άτομα μιας ηλικιακής ομάδας επενδύουν σε κρατικά ομόλογα ως μια μορφή “αποταμίευσης”. Το δημόσιο έλλειμμα ακυρώνει τις καθαρές αποταμιεύσεις των ιδιωτών επενδυτών και το συνολικό ποσό της εθνικής αποταμίευσης παραμένει αμετάβλητο. Οι αποταμιεύσεις που μπορούν να θεωρούνται επενδύσεις είναι μόνο εκείνες που πηγαίνουν στα χέρια των επιχειρηματιών οι οποίοι μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν για να διατηρήσουν, να διευρύνουν και να αναμορφώσουν την κεφαλαιακή δομή της οικονομίας αναζητώντας κέρδη.
Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο
Το χρηματιστήριο δεν είναι μια μηχανή παραγωγής πλούτου. Το να προσδοκά κανείς ότι οι χρηματοπιστωτικές επενδύσεις σήμερα εγγυώνται μια απόδοση στο μέλλον είναι μια ψευδαίσθηση. Ομοίως, οι περισσότερες ασφαλιστικές εισφορές σήμερα δεν εγγυώνται υψηλότερες συντάξεις στο μέλλον. Το κεφαλαιακό απόθεμα δεν αυξάνεται με το να δανείζουμε περισσότερα χρήματα στο κράτος, ή με το να πληρώνουμε μεγαλύτερες εισφορές. Τα κράτη δαπανούν το μεγαλύτερο μέρος αυτών των χρημάτων σε μισθούς και αναλώσιμα. Αν η αποταμίευση αφορά κρατικά ομόλογα, λίγες διαφορές υπάρχουν μεταξύ ενός διανεμητικού και ενός κεφαλαιοποιητικού συνταξιοδοτικού συστήματος. Και στις δύο περιπτώσεις, οι αποταμιεύσεις μιας ομάδας είναι η κατανάλωση μιας άλλης, και δεν σχηματίζεται πραγματικά κεφάλαιο.
Η συσσώρευση χρηματοπιστωτικών περιουσιακών στοιχείων μπορεί να είναι μια επένδυση από προσωπικής σκοπιάς, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι παράγεται έτσι πραγματικό κεφάλαιο. Η επένδυση σε μετοχές δεν δημιουργεί περισσότερο πραγματικό κεφάλαιο. Το μεγαλύτερο μέρος της χρηματιστηριακής συναλλαγής αποτελεί ανακύκλωση της ιδιοκτησίας. Οι υψηλότερες αποτιμήσεις της χρηματιστηριακής αγοράς φαίνονται ως μια πραγματική δημιουργία πλούτου, αλλά ο πλούτος δεν απορρέει από την τιμή ενός περιουσιακού στοιχείου, αλλά από τα κέρδη της παραγωγικής διαδικασίας. Το στοιχείο που καθορίζει το μελλοντικό επίπεδο πλούτου είναι η μελλοντική ροή εισοδήματος που απορρέει από την κερδοφόρα επιχειρηματική δραστηριότητα. Η νομισματική αποταμίευση δεν είναι αναγκαστικά επένδυση, και η επένδυση δεν παράγει αυτόματα κεφάλαιο.
Οι αποταμιεύσεις
Ο καλύτερος τρόπος αποταμίευσης για το μέλλον είναι η διατήρηση του επιχειρηματικού καπιταλισμού. Για να πλουτίσει μια χώρα, οι αποταμιεύσεις της πρέπει να φτάσουν στα χέρια ικανών επιχειρηματιών. Για να συνεχιστεί η δημιουργία του πλούτου και η ευημερία, οι επιχειρηματίες πρέπει να αναδιαμορφώνουν τη δομή του κεφαλαίου. Οι αποταμιεύσεις είναι η πρώτη ύλη αυτής της διαδικασίας. Δεν μετατρέπονται από μόνες τους σε κερδοφόρες επενδύσεις, αλλά για την παραγωγή κερδών και τη θεμελίωση της ευημερίας, η οικονομία χρειάζεται οραματικούς επιχειρηματίες που αφιερώνουν τις δυνάμεις τους στον μετασχηματισμό της παραγωγικής δομής αναζητώντας κέρδη.
Η αύξηση της παραγωγικότητας σήμερα δεν εγγυάται τη συνέχιση αυτής της τάσης και στο μέλλον. Για τη διατήρηση και τη βελτίωση του κεφαλαίου απαιτείται αδιάκοπη επιχειρηματική διαχείριση. Η διατήρηση και η συσσώρευση του κεφαλαίου απαιτεί συνεχείς αποταμιεύσεις και επενδύσεις καθώς και αναδιαμορφώσεις της κεφαλαιακής δομής υπό την καθοδήγηση της επιχειρηματικότητας. Η οικονομική ύφεση μιας χώρας έρχεται με την αποσάθρωση της επιχειρηματικής της τάξης. Ομοίως, η πρόοδος μιας χώρας είναι το αποτέλεσμα της ικανότητας και της δημιουργικότητας των επιχειρηματιών της.
Υπό ένα σοσιαλιστικό οικονομικό σύστημα, οι αποταμιεύσεις και οι επενδύσεις συνδέονται με την καταστροφή του κεφαλαίου. Και στις καπιταλιστικές όμως χώρες, οι αποταμιεύσεις, οι επενδύσεις και η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να είναι παραπλανητικοί δείκτες της μελλοντικής επίδοσης μιας οικονομίας. Αν το μόνο που είχε σημασία ήταν οι συνολικές επενδύσεις, τότε η οικονομική ανάπτυξη και η γρήγορη δημιουργία πλούτου θα ήταν εύκολη. Οι φτωχές οικονομίες θα πλούτιζαν σε σύντομο χρονικό διάστημα δανειζόμενες από το εξωτερικό, και οι πλούσιες, όπου οι αποταμιεύσεις είναι διαθέσιμες, θα μπορούσαν να επιλέξουν το επιθυμητό μελλοντικό επίπεδο της ευημερίας τους.
Η οικονομική ανάπτυξη απαιτεί κάτι περισσότερο από τις αποταμιεύσεις και τις επενδύσεις, και ακόμη και αν προσθέσουμε σ' αυτά την τεχνολογική πρόοδο, οι συνθήκες αυτές δεν επαρκούν. Οι επενδύσεις συμβάλλουν στην μελλοντική ευημερία μόνο όταν οι αποταμιεύσεις φτάνουν στα χέρια εταιρειών που προσαρμόζονται στις συνθήκες της αγοράς. Η επιχειρηματική ποιότητα διοίκησης και οι συνολικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες προσδιορίζουν το αν οι αποταμιεύσεις αξιοποιούνται με τον προσήκοντα τρόπο ή χαραμίζονται. Η οικονομική ανάπτυξη είναι μόνο εν μέρει ζήτημα αποταμίευσης και επενδύσεων. Αυτές είναι οι αναγκαίες συνθήκες. Το σημαντικό όμως είναι το επιχειρηματικό δυναμικό.
Συμπέρασμα
Η σημερινή κατανάλωση πηγάζει από τη σημερινή παραγωγή. Δεν μπορούμε να παράγουμε εκ τον προτέρων τα αγαθά που θα χρειαστούμε στο απώτερο μέλλον. Η διασφάλιση της κατανάλωσης είναι μια συνεχής διαδικασία. Καθώς η μελλοντική ζήτηση θα διαφέρει από τη σημερινή, η υφιστάμενη σήμερα κεφαλαιακή δομή δεν θα επαρκεί στο μέλλον. Μόνο η διαρκής προσαρμογή και ο νέος σχηματισμός κεφαλαίου μπορούν να διασφαλίσουν ότι η παραγωγική διαδικασία θα συνεχίσει να παρέχει τη ροή των καταναλωτικών αγαθών στο μέλλον. Η επίτευξη αυτού του στόχου είναι και το βασικό καθήκον του επιχειρηματία.
--
Ο Antony Mueller είναι Γερμανός καθηγητής οικονομικών που ζει σήμερα στη Βραζιλία.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 3 Ιανουαρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
