Γράφει ο Jon Miltimore
Η πρώτη βιογραφία του Αδόλφου Χίτλερ που διάβασα ποτέ ήταν στο κολλέγιο το έργο Adolf Hitler που συνέγραψε ο Τζον Τόλαντ το 1976.
Αν και έχω διαβάσει έκτοτε αποσπασματικά για τον Χίτλερ και τους Ναζί, δεν ένιωσα ποτέ την ανάγκη να μελετήσω ξανά σοβαρά το θέμα, για τον λόγο ότι το βιβλίο του Toland ήταν τόσο διεισδυτικό και εκτεταμένο. (Και ας το παραδεχτούμε: το θέμα είναι αρκετά άσχημο και σκοτεινό.)
Πρόσφατα, ωστόσο, έλαβα το νέο βιβλίο του Rainer Zitelmann Hitler’s National Socialism (Ο Εθνικοσοσιαλισμός του Χίτλερ), και χωρίς να το θέλω ξαναβρέθηκα να βυθίζομαι στο μυαλό του Χίτλερ. Είναι σίγουρα ένα ανατριχιαστικό μέρος, αλλά ένα από τα πλεονεκτήματα του βιβλίου του Zitelmann είναι ότι δίνει μια απίστευτα διορατική ανάλυση των ιδεών του Χίτλερ.
Αν και δεν έχω τελειώσει ακόμη το βιβλίο - το 2022 ήταν μια αρκετά πολυάσχολη χρονιά – ήδη το συνιστώ ολόθερμα.
Ενώ έχουν γραφτεί δεκάδες χιλιάδες βιβλία για τον Χίτλερ, λίγα φαίνεται να διερευνούν σοβαρά τις ιδέες του. Οι συγγραφείς τείνουν να εστιάζουν περισσότερο στην προσωπικότητα, τις ομιλίες και την ψυχολογία του - στις μάχες που έδωσε, τα λάθη που έκανε, τα χαρακτηριστικά που του επέτρεψαν να σαγηνεύσει ένα έθνος κατά την άνοδό του στην εξουσία.
Όλα αυτά βεβαίως αξίζουν να εξεταστούν. Αλλά πάντα μου φαινόταν ότι οι ιδέες που διαμόρφωσαν και καθοδήγησαν τον Χίτλερ παραμελήθηκαν από τους ιστορικούς. Αυτό δεν συμβαίνει στο βιβλίο του Zitelmann.
Ο Zitelmann έλαβε το διδακτορικό του στη φιλοσοφία πριν από περισσότερα από 35 χρόνια, αφού ολοκλήρωσε τη διατριβή του με τίτλο Χίτλερ: Οι Πολιτικές της Αποπλάνησης — και αυτό φαίνεται. Οι αναγνώστες μαθαίνουν τι πίστευε ο Χίτλερ για βασικά ιστορικά γεγονότα, τους συγγραφείς που τον επηρέασαν και -το πιο σημαντικό- τη φιλοσοφία που αναδύθηκε μέσα από αυτά.
Οι ιστορικοί θα συνεχίσουν να διαφωνούν για το αν ο Χίτλερ ήταν πραγματικά «σοσιαλιστής» (ακόμη κι αν η λέξη «σοσιαλιστής» εμφανίζεται αυτολεξεί στο όνομα των Ναζί). Δεν πειράζει. Αυτό που είναι αναμφισβήτητο είναι ότι ο Χίτλερ ήταν ένας κολεκτιβιστής που θεωρούσε τα δικαιώματα του ατόμου ως υποταγμένα στο κράτος. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αμερικανική/κλασική φιλελεύθερη παράδοση, η οποία υποστηρίζει ότι το κράτος υπάρχει με μοναδικό σκοπό την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων.
Αν και αυτή η παρατήρηση δεν είναι νέα, εμφανίζεται ξανά και ξανά στο βιβλίο του Zitelmann, το οποίο διερευνά διεξοδικά το Weltanschauung, την κοσμοθεωρία του Χίτλερ.
Ένα από τα καλύτερα παραδείγματα της Weltanschauung του Χίτλερ μπορεί να εντοπιστεί στην άποψή του για τα μέσα και τους σκοπούς. Κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας του με τον Τζόζεφ Γκέμπελς στις 23 Φεβρουαρίου 1937, ο Χίτλερ καυχήθηκε για το «μεγάλο επίτευγμά του».
«Έχω διδάξει στον κόσμο να διακρίνει ξανά τα μέσα από τον σκοπό», είπε ο Χίτλερ στον υπουργό προπαγάνδας των Ναζί.
Ο σκοπός, είπε ο Χίτλερ, ήταν η ζωή του έθνους, «καθετί άλλο είναι απλώς ένα μέσο».
Δεν είναι τυχαίο ότι η φιλοσοφία του Χίτλερ οδήγησε στο θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων. Μια κοσμοθεωρία που υποτάσσει τα δικαιώματα των ατόμων στα συμφέροντα της συλλογικότητας είναι μια συνταγή καταστροφής, ακόμα κι αν οι στόχοι φαίνονται ενάρετοι, ευγενείς ή ορθοί.
Στο βιβλίο του το 1969 Let Freedom Reign (Ας βασιλέψει η ελευθερία), ο ιδρυτής της FEE Leonard Read εξέτασε κι αυτός τους σκοπούς και τα μέσα. Ως κλασικός φιλελεύθερος/ελευθεριακός, ο Read κατέληξε σε ένα συμπέρασμα αντίθετο από αυτό του Χίτλερ επισημαίνοντας ότι τα μέσα δεν μπορούν να δικαιολογήσουν σκοπούς.
«Οι σκοποί και οι στόχοι δεν είναι παρά η ελπίδα για μελλοντικά πράγματα… Δεν είναι μέρος της πραγματικότητας… από την οποία μπορούν να ληφθούν με ασφάλεια τα κριτήρια της σωστής συμπεριφοράς. Δεν θα πρέπει να τους εμπιστευόμαστε ως κριτήρια, όπως ακριβώς δεν εμπιστευόμαστε τις ονειροφαντασίες. Πολλές από τις πιο τερατώδεις πράξεις στην ανθρώπινη ιστορία έχουν διαπραχθεί στο όνομα του να κάνουμε το καλό-με την επιδίωξη κάποιου «ευγενούς» στόχου. Αποδεικνύουν την πλάνη της θεώρησης ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».
Δεν έχω κανένα λόγο να πιστεύω ότι ο Read είδε ποτέ το απόφθεγμα του Χίτλερ, αλλά κατάλαβε ότι πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί έναντι εκείνων που θα χρησιμοποιούσαν άδικα μέσα - βία, απειλές, εξαναγκασμό - για να επιτύχουν τους σκοπούς τους.
Το τρομακτικό είναι ότι ο Χίτλερ μπορεί να είχε δίκιο να υπερηφανεύεται.
Ο κόσμος φαίνεται να λειτουργεί όλο και περισσότερο βάσει των σκοπών και όχι των μέσων. Φτάσαμε να αισθανόμαστε άνετα με το κρατικό μονοπώλιο στη βία και την αφαίρεση του πλούτου μάλλον επειδή πιστεύουμε ότι αυτό εξυπηρετεί κάποιον σπουδαιότερο σκοπό (τη μείωση της φτώχειας, το να σωθούν ζωές, τη διασφάλιση περισσότερης τάξης, την ενίσχυση της μόρφωσης του πληθυσμού κ.λπ.).
Ο Leonard Read θα σας έλεγε ότι δεν είναι αυτός ο σωστός τρόπος, και θα μπορούσε ακόμη και να σας αναφέρει μερικά λόγια σοφίας από τον συγγραφέα Ραλφ Γουόλντο Έμερσον, τον οποίο θαύμαζε πολύ:
«Η αιτία και το αποτέλεσμα, τα μέσα και οι σκοποί, ο σπόρος και ο καρπός δεν μπορούν να αποκοπούν - γιατί το αποτέλεσμα ήδη ανθίζει στην αιτία, ο σκοπός προϋπάρχει στα μέσα, ο καρπός στον σπόρο».
* Ο Jon Miltimore είναι ο αρχισυντάκτης του FEE.org.
* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 19 Δεκεμβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ – Μάρκος Δραγούμης.
