Αυτή είναι η κλασική ερώτηση, στην οποία καλούμαστε να απαντήσουμε ανά πάσα στιγμή, όπου και αν βρεθούμε. Ερώτηση, που συνοδεύεται από εκφράσεις του τύπου «εσείς που ξέρετε», «εσείς που έχετε εμπειρία», «εσείς που έχετε πληροφόρηση», «εσείς που καταλαβαίνετε καλύτερα», «εσείς που είσαστε μέσα στα πράγματα».
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη πλάνη, από το να περιμένει οποιοσδήποτε μια συγκεκριμένη απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Το ερώτημα το απευθύνει κάποιος που έχει συγκεκριμένα περιουσιακά και εισοδηματικά χαρακτηριστικά, ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα, συγκεκριμένη αίσθηση του ρίσκου και της ψυχικής καταπόνησης που προσφέρουν οι αγορές και συγκεκριμένες προσδοκίες από τη συμμετοχή του στα χρηματιστήρια. Επομένως, η απάντηση έχει να κάνει με τον επενδυτή ξεχωριστά.
Όλα έχουν να κάνουν με τον χαρακτήρα του επενδυτή. Εμείς το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αποτυπώνουμε την πραγματικότητα, όσο πιο καθαρά γίνεται. Αυτό θα κάνουμε και στο σημερινό άρθρο.
Τα χρηματιστήρια στηρίζονται σήμερα, πάνω σε μια μεγάλη ασφαλιστική κάλυψη. Μια κάλυψη η οποία δεν απαιτεί πληρωμή επασφάλιστρου. Και αυτή η ασφαλιστική κάλυψη δεν είναι άλλη από την πολιτική των Κεντρικών Τραπεζών. Τόσο η Fed (Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ) όσο η ECB (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) διοχετεύουν στις αγορές χρήμα, με μηδενικό ή σχεδόν μηδενικό κόστος. Το χρήμα αυτό, σύμφωνα με τη θεωρία των συγκοινωνούντων δοχείων κινείται προς τις αγορές, στηρίζοντας τις υψηλές αποτιμήσεις.
Έτσι από τη μια, τα φθηνά κεφάλαια διοχετεύονται αφειδώς τις αγορές και από την άλλη, τα χαμηλά επιτόκια των αποταμιεύσεων και των ομολόγων, όχι μόνο δεν είναι ελκυστικά, αλλά λειτουργούν αποτρεπτικά για όσους έχουν διαθέσιμα. Ως αποτέλεσμα, όσοι αναζητούν έστω και κάποιες οριακές αποδόσεις, αναγκάζονται εκ των πραγμάτων να περάσουν τις πύλες των χρηματιστηρίων.
Βασικό κριτήριο της διακράτησης μετρητών διαθεσίμων στις τράπεζες είναι το delta, δηλαδή η διαφορά ανάμεσα στα επιτόκια και στο ποσοστό του πληθωρισμού. Όταν ο πληθωρισμός είναι υψηλότερος από τις αποδόσεις των επιτοκίων, αυτό είναι κακό νέο για τις καταθέσεις. Ενώ αν τα επιτόκια, είναι υψηλότερα από τον πληθωρισμό, τότε η αποταμιευτική τοποθέτηση έχει νόημα. Από εκεί και πέρα, ο επενδυτής γνωρίζει αν τα τραπεζικά ή τα ομολογιακά επιτόκια, του αρκούν ή όχι.
Και αν τα χαμηλά επιτόκια αποτελούν το σημερινό βασικό καύσιμο υλικό των αγορών, τα κρατικά προγράμματα στήριξης και ανασυγκρότησης, που θα αρχίσουν να ξετυλίγονται στο ερχόμενο χρονικό διάστημα, θα αποτελέσουν τη μελλοντική καύσιμη ύλη. Διότι τα κρατικά προγράμματα που θα οδηγήσουν σε νέες επενδύσεις, θα πρέπει να περάσουν μέσα από τον κορμό της πραγματικής οικονομίας και της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας.
Τα έργα υποδομώ θα τα εκτελέσουν μεγάλες εισηγμένες κατασκευαστικές εταιρείες. Η μετάβαση στην πράσινη ενέργεια θα στηριχθεί στους ενεργειακούς ομίλους, που έχουν τόσο την εμπειρία όσο και την τεχνογνωσία για να αξιοποιήσουν τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις. Όλοι οι σημαντικοί ενεργειακοί όμιλοι έχουν τις μετοχές τους εισηγμένες στο Χ.Α.
Η δημιουργία της ψηφιακής κοινωνίας, θα βασιστεί πάνω στις εταιρείες πληροφορικής και ψηφιακής τεχνολογίας, η αφρόκρεμα των οποίων, βρίσκεται εντός του χρηματιστηρίου.
Και τέλος τα δανειακά κεφάλαια, που θα χρειαστούν για την εκτέλεση όλων αυτών των έργων, θα είναι τραπεζικές χορηγήσεις που θα εκταμιευτούν από τις τέσσερις συστημικές τράπεζες.
Ο παράγοντας χρόνος
Μέχρι στιγμής αναφέραμε τους βασικούς λόγους που στηρίζουν τα χρηματιστήρια. Έφτασε η στιγμή να αναφερθούμε και στην έννοια του χρόνου.
Έτσι σε ερωτήματα σχετικά με το πόσο θα αντέξουν οι αγορές αυτές τις υπερβολικές αποτιμήσεις και με το πόσο απέχουμε από ένα κραχ ή έστω από μια ικανοποιητική διόρθωση, οι απαντήσεις δεν μπορεί να είναι συγκεκριμένες.
Ο John Maynard Keynes είχε πει σχετικά: «the markets can remain irrational longer than you can remain solvent», δηλαδή ότι οι αγορές μπορεί αντέχουν να ακολουθούν μια παράλογη πορεία για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, από όσο μπορεί να αντέξει ένα χαρτοφυλάκιο που κοντράρει αυτήν την «παράλογη» τάση.
Τα κραχ και οι απότομες υποχωρήσεις των χρηματιστηρίων, ούτε προαναγγέλλονται, ούτε προκαθορίζονται. Τα ταξίδι της οποιαδήποτε φούσκας, γίνεται πάνω από μια πεδιάδα γεμάτα αγκάθια. Όπως έλεγαν και οι παλαιότεροι στο περίφημο κάγκελο της Σοφοκλέους, το χρηματιστήριο σκαρφαλώνει τον γκρεμό της πτώσης του. Επομένως η προσπάθεια, του χρονικού προσδιορισμού του «γυρίσματος» της αγοράς θα ήταν άτοπη και παρακινδυνευμένη. Η έννοια της στρατιωτικής εντολής «εφ’ όπλου λόγχη», είναι αυτό που απαιτείται να έχει στο μυαλό του ο επενδυτής. Να είναι έτοιμος να δράσει.
Υπάρχουν σημαντικά τεχνικά εργαλεία που βασίζονται σε μαθηματικά μοντέλα, σε ταλαντωτές, σε σχηματισμούς, σε διασπάσεις τάσεων που προϊδεάζουν για την αλλαγή της τασικής κίνησης των αγορών. Ασφαλώς όχι με την απόλυτη ακρίβεια που θα θέλαμε. Άλλωστε ουδείς έχει επιτύχει να αγοράσει στα απόλυτα χαμηλά και να ρευστοποιήσει στα απόλυτα υψηλά. Είναι πάντως γεγονός ότι τα τεχνικά σημάδια αναστροφής των αγορών, θα έχουν προηγηθεί για παράδειγμα, της αλλαγής της πολιτικής της Fed ή μιας κλιμάκωσης της έντασης σε ένα γεωπολιτικό γεγονός.
Όπως κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το κραχ, με τον ίδιο τρόπο ουδείς γνωρίζει αν μια μετοχή θα υποχωρήσει για να την αγοράσει σε χαμηλότερα επίπεδα. Ο Warren Buffett υποστηρίζει σχετικά, ότι μόλις οι επενδυτές εντοπίσουν μια μετοχή που αξίζει να αγοράσουν, θα πρέπει να την αγοράσουν άμεσα και να μην περιμένουν να υποχωρήσει έστω και λίγο για να είναι η αποτίμηση της, πιο ελκυστική. Διότι πιθανότατα, θα χαθεί η ευκαιρία.
Από τα βάθη της ιστορίας έρχεται μια ρήση του σοφού και ακριβοδίκαιου Βασιλέα Σολομώντα, που θα μπορούσε κάλλιστα να δώσει απαντήσεις, στο τι μπορούμε να κάνουμε σήμερα στο χρηματιστήριο. Στο 11ο κεφάλαιο του Εκκλησιαστή ο Βασιλιάς Σολομών λέει ότι «όποιος παρατηρεί συνέχεια τον άνεμο, δε θα σπείρει ποτέ· κι όποιος συνέχεια εξετάζει τα σύννεφα, ποτέ δε θα θερίσει».
Με δυο λόγια, αν δεν μπεις μέσα στο χωράφι ή μέσα στο χρηματιστήριο και απλά παρατηρείς τον άνεμο, τα σύννεφα ή την πορεία των δεικτών, τότε δεν θα καταφέρεις να γευθείς ούτε τους καρπούς, αλλά ούτε και τα χρηματιστηριακά κέρδη.
Όπως είχαμε αναφέρει και στο άρθρο με τίτλο «Αν δεν συννεφιάσει στη Νέα Υόρκη, θα ζήσουμε ένα ηλιόλουστο 2021» στο Χρηματιστήριο Αθηνών πορευόμαστε ρίχνοντας πάντα μια παράλληλη ματιά στο NYSE, στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Διότι όλα έχουν ως σημείο αναφοράς τη μητρόπολη των χρηματιστηρίων.
