Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Η ενέργεια παίζει σπουδαίο ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας. Η φθηνή και βιώσιμη ενέργεια παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας και άρα στην επιβίωση μιας κοινότητας ανθρώπων στο σύγχρονο ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Έτσι, η ιδιαίτερη σημασία της ενέργειας στην επιβίωση και την ευημερία των εθνών έχει οδηγήσει στον όρο «ενεργειακή ασφάλεια», ως διακριτής ενότητας του συνολικού πλέγματος ασφάλειας και της Υψηλής Πολιτικής ενός κράτους.
Ο όρος «ενεργειακή ασφάλεια» σημαίνει πολλά πράγματα ταυτόχρονα, από την εξασφάλιση των ενεργειακών πηγών μέχρι τις συνθήκες προσφοράς στον τελικό καταναλωτή, την τιμολόγηση, καθώς και τις επιπτώσεις που μπορεί να προκύπτουν σε άλλους τομείς ασφάλειας, όπως είναι η ασφάλεια του περιβάλλοντος, η εθνική ασφάλεια, κα. Στις σύγχρονες οικονομίες, ο ιδιωτικός τομέας έχει τον πρώτο λόγο, ωστόσο ο ρόλος του κράτους είναι πολύ σημαντικός και θα έλεγα καθοριστικός.
Αντίθετα από πολλούς στην Ελλάδα που ταυτίζουν και περιορίζουν τα ενεργειακά ζητήματα με την ΑΟΖ, στην πραγματικότητα η Ελλάδα παίζει στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη από πολύ παλιά, και μάλιστα πολύ πετυχημένα, κυρίως χάρη στην ιδιωτική της πρωτοβουλία.
Εδώ και έναν αιώνα, η ιστορία του πετρελαίου είναι σχεδόν συνυφασμένη με την ελληνικών συμφερόντων ναυτιλία. Ακόμη και σήμερα, το 60% περίπου των ενεργειακών φορτίων μετακινούνται δια θαλάσσης με ελληνικών συμφερόντων πλοία. Και δεν μείναμε μόνο εκεί! Παίζουμε πολύ σημαντικό ρόλο στην επεξεργασία του πετρελαίου με τα διυλιστήρια που υπάρχουν στη χώρα, με πολλαπλό κέρδος. Αρχικά ως παραγωγοί υποπροϊόντων πετρελαίου, σημαντικών στη μετακίνηση και τη βιομηχανία, με αξιόλογες εξαγωγές που συμβάλουν καθοριστικά στο εμπορικό ισοζύγιο, και τέλος με την διατήρηση σημαντικών αποθεμάτων πετρελαίου εντός της χώρας για κάθε ενδεχόμενο.
Ο ρόλος του κράτους είναι επίσης σημαντικός! Με τα πρακτικά ανεξάντλητα αποθέματα λιγνίτη που υπάρχουν στον Ελλαδικό χώρο εξασφαλίσαμε για δεκαετίες σχετικά φθηνή ενέργεια. Και τέλος, στις δύσκολες εποχές του Ψυχρού Πολέμου, ήμασταν από τις λίγες χώρες που ανοίξαμε την αγορά μας στο ρωσικό αέριο.
Μεταπολεμικά, λοιπόν, η Ελλάδα φρόντισε την ενεργειακή της ασφάλεια σχετικά πετυχημένα! Δημιούργησε σταθερές σχέσεις αλληλεξάρτησης με τα κράτη-παραγωγούς πετρελαίου στη Μέση Ανατολή, άνοιξε ελεγχόμενα την πόρτα σε «αντιπάλους», και εξυπηρέτησε άριστα τα ενεργειακά συμφέροντα των συμμάχων της, ενώ παράλληλα φρόντισε τα ενεργειακά συμφέροντα της χώρας και το να βιώσουμε σχετικά ανώδυνα σε σχέση με άλλα κράτη τις δύο τρανταχτές πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του '70.
Τα προβλήματα για την Ελλάδα ξεκινούν όταν η χώρα αποφασίζει να βάλει την διάσταση εγχώριες ενεργειακές πηγές στην εξίσωση της ενεργειακής της ασφάλειας!
Αυτή διάσταση υπάρχει ήδη από τα προπολεμικά χρόνια, όμως εκεί που γίνονται τα πρώτα αποφασιστικά βήματα είναι ταυτόχρονα με την εκδήλωση της πρώτης πετρελαϊκής κρίσης το '73.
Η απόφαση να ξεκινήσουμε έρευνες για εγχώριους υδρογονάνθρακες έφερε τα προβλήματα με την Τουρκία που έκτοτε έχει ανασύρει ότι σκελετό μπορεί να βρει και ότι φαντασιακό μπορεί να κατασκευάσει για να απονομιμοποιήσει το δικαίωμά μας να ψάξουμε για υδρογονάνθρακες στον Ελλαδικό χώρο και σε ότι προκύπτει για μας από τις συμβάσεις διεθνούς δικαίου.
Παράλληλα και για να γίνει πιο πειστική, μας φόρτωσε με μια επέμβαση και κατοχή στην Κύπρο, δεκάδες αμφισβητήσεις κυριαρχίας σε Αιγαίο, Ανατολική Μεσόγειο και εσχάτως στο Λιβυκό Πέλαγος, με Ιμια και Μαδρίτες και με casus belli…
Εμείς, αντί να ρίξουμε μια κανονιά και να στείλουμε στον πάτο της θάλασσας τις τουρκικές φιλοδοξίες και ταυτόχρονα να φωνάξουμε για deal όλους όσους γεμίζουν αέρα τα μυαλά της Άγκυρας και που θίγονται από την τυχόν ανακάλυψη σημαντικών ενεργειακών πηγών στον Ελλαδικό χώρο, καθόμαστε και κοιτάμε παθητικά, σκεπτόμενοι όχι το πώς θα ισορροπήσουμε τα διάφορα συμφέροντα και να εξυπηρετήσουμε τους σκοπούς μας, αλλά το πώς θα πουλήσουμε στο λαό τα ξένα παραμύθια…
Σήμερα, η όλη συζήτηση για τα ενεργειακά στη χώρα μας έχει ξεφύγει από τον στόχο και μόνο για ενεργειακή ασφάλεια δεν συζητάμε!
Με δεδομένο ότι η χρήση του πετρελαίου θα περιοριστεί και ο λιγνίτης τίθεται εκτός της ενεργειακής εξίσωσης της χώρας, μας μένει να συζητήσουμε για ΑΠΕ, φυσικό αέριο και LNG. Και οι τρείς αυτές πηγές ενέργειας δεν είναι αυτοσκοπός. Ο σκοπός είναι η παραγωγή φθηνής ηλεκτρικής ενέργειας! Εκεί παίζεται το παιχνίδι και αυτός πρέπει να είναι ο άξονας κάθε δικού μας σχεδιασμού, είτε θα πρόκειται για εγχώριες πηγές ενέργειας είτε για εισαγόμενες.
Κάθε συζήτηση λοιπόν για κοιτάσματα ή εισαγωγές θα πρέπει να συνοδεύεται από μία ανάλυση κόστους – οφέλους και να καταλήγει στο πως θα φτάσουμε σε φθηνή ηλεκτρική ενέργεια. Και κάθε ανάλυση κόστους – οφέλους όταν θα μιλάμε για εγχώριες πηγές ενέργειας θα πρέπει να έχει ποσοτικοποιήσει και ποιοτικά αξιολογήσει παραμέτρους εθνικής ασφάλειας, κάτι που εκτιμώ ότι έχει γίνει πολύ πρόχειρα, εξόχως αμφιλεγόμενα και άρα εθνικά επιζήμια!
Η επόμενη δεκαετία θα έχει πολλές προκλήσεις στον τομέα της ενέργειας και ίσως δούμε πολύ πιο τρανταχτές ενεργειακές κρίσεις από αυτές της δεκαετίας του '70. Η μαζική μετακίνηση κεφαλαίων και τεχνολογίας από τις πρωτογενείς πηγές παραγωγής ενέργειας προς την τελική μορφή ενέργειας (βλ. ηλεκτρική ενέργεια, μπαταρίες, κα) θα μειώσει κάθετα τη διαθεσιμότητα και θα αυξήσει τις τιμές των πρωτογενών πηγών, φέρνοντας χαοτικές κρίσεις με πολυδιάστατες επιπτώσεις στην εθνική ασφάλεια και τους ανταγωνισμούς χωρών που διεκδικούν τις ίδιες ενεργειακές πηγές ή μερίδια αγοράς.
Αυτό πρακτικά σημαίνει για την Ελλάδα ότι ο υφιστάμενος σχεδιασμός περί της ενεργειακής της ασφάλειας είναι εξόχως πρόχειρος, διότι από την μία μας πιέζει ο χρόνος, ενώ από την άλλη δεν υπάρχει αξιόπιστο σχέδιο εξισορρόπησης των ανταγωνιστικών συμφερόντων συμμάχων και αντιπάλων στα ενεργειακά.
Καμία σημερινή περιφερειακή συνεννόηση δεν μας εξασφαλίζει το αύριο, ούτε το σημερινό διεθνές δίκαιο είναι ικανό να μας εγγυηθεί τα συμφέροντά μας!
Αυτό που μπορεί να μας εξασφαλίσει είναι μια ρεαλιστική εθνική ενεργειακή στρατηγική που θα αποσκοπεί στο πως τελικά θα έχουμε φθηνή ηλεκτρική ενέργεια και πως θα διατηρήσουμε τον ρόλο μας στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη, και όχι στο πως με άξονα τα ενεργειακά θα «λύσουμε» όπως – όπως τα άλυτα για δεκαετίες εθνικά μας ζητήματα που άλλοι εγείρουν για να εξυπηρετήσουν τις δικές τους κινήσεις στην παγκόσμια σκακιέρα! Η εμπειρία της Κύπρου ελπίζω να μας συνετίσει!
*Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος.
