Του Ιωάννη Χολίδη*
Μέρος 1ο: «Οι συνεχείς διαπραγματεύσεις με την ΕΕ μέχρι τις εκλογές του Φεβρουαρίου του 2013»
Το πρώτο σημάδι του προβλήματος στην Κύπρο εμφανίστηκε τον Μάιο του 2012 όταν ο πρόεδρος Χριστόφιας δεν ανανέωσε την θητεία του διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας κ. Ορφανίδη. Η απόλυση Ορφανίδη οφείλεται σε σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο ανδρών σχετικά με το χειρισμό των τραπεζών και της οικονομίας1.
Ο Ορφανίδης είχε την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό της ΕΚΤ και η γνώμη του είχε βάρος στην διαπραγματευτική ισχύ της Κύπρου. Ένα μήνα αργότερα, το πρόβλημα έγινε πιο συγκεκριμένο. Η μεγάλη έκθεση των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα και οι απώλειες από το PSI σε συνδυασμό με τους φόβους για ένα GREXIT οδήγησε το κόστος δανεισμού της χώρας στο 14%. Η υποβάθμιση από τον οίκο αξιολόγησης Fitch στην κατηγορία σκουπίδια των κυπριακών ομολόγων αποτέλεσε το χαριστικό πλήγμα στην οικονομία της Κύπρου με αποτέλεσμα τον Ιούλιο του 2012 να ζητήσει και επίσημα την ενεργοποίηση του μηχανισμού διάσωσης ΕΕ-ΔΝΤ.
Τον Ιούλιο του 2012, κατά την διάρκεια της Κυπριακής Προεδρίας στην ΕΕ, κλιμάκιο της τρόικα (ΕΕ/ΕΚΤ/ΔΝΤ) επισκέφθηκε την Κύπρο, προκειμένου να εξετάσει την κατάσταση της εγχώριας οικονομίας και τις οικονομικές ανάγκες της2. Σύμφωνα με τις τότε πληροφορίες, η τρόικα διαπίστωσε ότι πέρα από το τραπεζικό πρόβλημα η Κύπρος είχε να αντιμετωπίσει πολύ σοβαρά προβλήματα δημοσιονομικής φύσεως ενώ παράλληλα οι εκτιμήσεις για την ανάπτυξη ήταν ιδιαίτερα αισιόδοξες.
Η αποστολή της τρόικα κατέθεσε το προσχέδιου του προγράμματος διάσωσης στις 25 Ιουλίου του 20123. Η κυπριακή κυβέρνηση εξέφρασε τη διαφωνία της με τους όρους της συμφωνίας και συνέχισε τις διαπραγματεύσεις με τους εκπροσώπους των δανειστών και τους επόμενους μήνες. Κατά την ίδια περίοδο, η Κεντρική τράπεζα της Κύπρου ανέθεσε στην PIMCO και Deloitte να προχωρήσουν στην εξέταση του κυπριακού τραπεζικού συστήματος, ώστε να διαπιστωθούν τα προβλήματα στην ποιότητα του ενεργητικού των τραπεζών και να προσδιοριστούν οι κεφαλαιακές ανάγκες του συστήματος.
Στις 22 Νοεμβρίου του 2012, η κυβέρνηση Χριστόφια ανακοίνωσε ότι η κυπριακή πλευρά και η τρόικα έχουν συμφωνήσει στους όρους του μνημονίου αλλά διαφωνούσαν για το ύψος των κεφαλαίων που θα απαιτούνταν για την ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού τομέα. Σε λιγότερο θετικό τόνο ήταν η ανακοίνωση του ΔΝΤ η οποία έκανε λόγο ''''για καλή πρόοδο προς στην επίτευξη συμφωνίας''''4. Σε αυτό το στάδιο, το κυπριακό πολιτικό σύστημα ενήργησε με τρόπο ενιαίο. Δεν χωρίστηκαν σε μνημονιακούς και αντιμνημονιακούς, όπως είχε συμβεί νωρίτερα στην Ελλάδα.
Το κυπριακό κοινοβούλιο ενέκρινε το μεγαλύτερο μέρος των μέτρων που είχαν συμφωνηθεί με τους δανειστές στο πλαίσιο του προϋπολογισμού του 2013 καθώς και τα μέτρα που περιελήφθησαν στο μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό σχέδιο. Αυτή η στάση του πολιτικού συστήματος στην Κύπρο δημιουργούσε την βεβαιότητα στους εξωτερικούς παρατηρητές ότι η Κυπριακή Δημοκρατία θα χειριζόταν αποτελεσματικότερα την εφαρμογή του προγράμματος σε σύγκριση με την Ελλάδα. Μέχρι εκείνη την στιγμή επίσημο έγγραφο συμφωνίας με τους δανειστές δεν υπήρχε. Όμως, στις 30 Νοεμβρίου, και κάτω από άγνωστες συνθήκες , το προκαταρκτικό σχέδιο του μνημονίου διέρρευσε στον Τύπο. Τα μέτρα που προβλέπονταν σ'' αυτό περιελάμβαναν περικοπές στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, μείωση του προσωπικού που εργαζόταν στο Δημόσιο και αυξήσεις σε καπνό, ποτά και τσιγάρα καθώς και μείωση των δαπανών στον κλάδο της Υγείας. Από την συνολική δημοσιονομική προσαρμογή 7,25% του ΑΕΠ για την περίοδο 2012-2016 στο μνημόνιο είχε προσδιοριστεί μόνο το πακέτο μέτρων για προσαρμογή 5,25% του ΑΕΠ.
Εν τω μεταξύ, το Νοέμβριο και το Δεκέμβριο του 2012, ο γερμανικός τύπος είχε κατακλυστεί από καυστικά άρθρα για το ξέπλυμα μαύρου χρήματος στις κυπριακές τράπεζες. Τα δημοσιεύματα του τύπου έκαναν λόγο για παράνομές δραστηριότητες στις κυπριακές τράπεζες από Ρώσους ολιγάρχες οι οποίοι φέρεται να είχαν καταθέσεις 26 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ποσό πολύ μεγαλύτερο από το κυπριακό ΑΕΠ. Αυτές οι καταθέσεις, σύμφωνα πάντα με τα δημοσιεύματα, θα είχαν την εγγύηση του Ευρώ-συστήματος σε περίπτωση ενός οικονομικού προγράμματος για την Κύπρο αφού με αυτό τον τρόπο θα χρηματοδοτούνταν οι τράπεζες της νήσου. Οι Κύπριοι απάντησαν σ'' αυτά τα δημοσιεύματα με βάση τις μέχρι τότε ευρωπαϊκές εκθέσεις και επιθεωρήσεις του τραπεζικού συστήματος αλλά το παιχνίδι των εντυπώσεων είχε χαθεί, ενώ ταυτόχρονα προετοιμαζόταν μέσω αυτών των δημοσιευμάτων το κλίμα για ενδεχόμενο κούρεμα των καταθέσεων στην Κύπρο. Στην Κύπρο αγνοούσαν έως τότε ένα τέτοιο σενάριο έχοντας επικεντρωθεί στην εγχώρια προεκλογική εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές του Φεβρουαρίου του 2013.
Στις 13 Δεκεμβρίου του 2012, η δήλωση του Eurogroup ανέφερε ότι ενημερώθηκε για την πρόοδο στη σύνταξη μνημονίου συμφωνίας σε επίπεδο τεχνικών κλιμακίων, και ότι το μέχρι τώρα συμφωνηθέν πρόγραμμα προέβλεπε σημαντική δημοσιονομική και διαρθρωτική προσαρμογή. Πουθενά στην ανακοίνωση δεν γινόταν λόγος για κούρεμα καταθέσεων στις Κυπριακές τράπεζες.
Στα μέσα Δεκεμβρίου, δημοσιοποιήθηκε η ενδιάμεση έκθεση της PIMCO / Deloitte για τις κεφαλαιακές ανάγκες του κυπριακού τραπεζικού συστήματος, η οποία υποβλήθηκε στις αρμόδιες αρχές με την δέουσα επιμέλεια ως προς το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα αυτής. Τα τελικά αποτελέσματα αναμένονταν για τον Ιανουάριο του 20135. Στο επόμενο Eurogroup στις 21 Ιανουαρίου 2013 δεν γινόταν καμία αναφορά στην Κύπρο.
Εξετάζοντας τη συμπεριφορά των τραπεζικών καταθετών στο τέλος του 2012, διαπιστώνει κανείς εύκολα ότι οι μη μόνιμοι κάτοικοι ανησυχούσαν περισσότερο για την ασφάλεια των καταθέσεων τους στις κυπριακές τράπεζες σε σύγκριση με τους μόνιμους κατοίκους του νησιού. Αυτό ίσως να οφείλεται στο μεγάλο ύψος ανασφάλιστων καταθέσεων των μη μόνιμων κατοίκων της Κύπρου. Τον Ιανουάριο του 2013, οι τραπεζικές καταθέσεις σημείωσαν την μεγαλύτερη μηνιαία πτώση στην πρόσφατη κυπριακή τραπεζική ιστορία. Από 70,2 δις ευρώ στο τέλος Δεκεμβρίου, το σύνολο των καταθέσεων μειώθηκε σε 68,4 δις ευρώ στο τέλος Ιανουαρίου, δηλαδή μία μείωση της τάξης του 2,5%. Το μεγαλύτερο ποσοστό των καταθέσεων που έφυγαν από το τραπεζικό σύστημα προερχόταν κυρίως από αλλοδαπούς καταθέτες και μάλιστα εκτός της Ζώνης του Ευρώ.
Ένα άκρως ανησυχητικό δημοσίευμα ήρθε στο φως στις 11 Φεβρουαρίου 2013, ημέρα που θα συνεδρίαζε η Ευρώ-ομάδα. Οι Financial Times δημοσίευσαν άρθρο με τίτλο '''' Ένα ριζοσπαστικό σχέδιο για την διάσωση της Κύπρου''''6. Το άρθρο έκανε λόγο για ένα ''''αυστηρά εμπιστευτικό'''' μνημόνιο το οποίο είχε διανεμηθεί σε αξιωματούχους της Ευρωζώνης την προηγούμενη εβδομάδα και έκανε λόγο για ένα μνημόνιο που περιείχε τρεις επιλογές για την συρρίκνωση του κυπριακού τραπεζικού τομέα, μία εκ των οποίων ήταν ένα ριζικό κούρεμα στις καταθέσεις του συστήματος με σκοπό το χρηματοδοτικό κομμάτι του προγράμματος να μην ξεπεράσει το 77% του ΑΕΠ της Κύπρου, όταν μια πλήρη διάσωση θα αντιστοιχούσε στο 140% του κυπριακού ΑΕΠ. Σύμφωνα με τους FT, το υπόμνημα αυτού του μνημονίου προειδοποιούσε για τους κινδύνους ενός κουρέματος στις καταθέσεις (bail-in)( που θα οδηγούσε σε πρόωρη κατάρρευση το τραπεζικό σύστημα στην Κύπρο) και στον κίνδυνο να επιστρέψει η ανησυχία των χρηματοπιστωτικών αγορών γύρο από την πορεία της Ευρωζώνης.
Παρά την προειδοποίηση του άρθρου η δήλωση της Ευρώ-ομάδας εκείνο το απόγευμα αποκάλυψε ότι οι Υπουργοί Οικονομικών είχαν αναβάλει την απόφαση με τις λεπτομέρειες της διάσωσης με πρόφαση την σύσταση ανεξάρτητης επιτροπής που θα προχωρούσε σε έλεγχο των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων της Κύπρου ως προς την εφαρμογή των κανόνων που όριζε η ΕΚΤ για τις δραστηριότητες των πιστωτικών ιδρυμάτων. Ουσιαστικά το Eurogroup περίμενε την ολοκλήρωση των εκλογών στο νησί πριν προχωρήσει στην λήψη αποφάσεων για την χορήγηση οικονομικής βοήθειας.
Το θέμα του κουρέματος των καταθέσεων δεν φαίνεται έως τότε να απασχολεί τους Κύπριους, οι οποίοι ασχολούνταν με την προεκλογική εκστρατεία. Το καυτό θέμα της προεκλογικής εκστρατείας τότε ήταν το θέμα των ιδιωτικοποιήσεων στο οποίο κυβέρνηση και αντιπολίτευση έδειχναν να διαφωνούν πλήρως. Ο πρώτος γύρος των προεδρικών εκλογών στις 17 Φεβρουαρίου δεν έδωσε την αποφασιστική νίκη σε κάποιων υποψήφιο αφού κανένας τους δεν συνέλλεξε την απόλυτη πλειοψηφία των ψήφων. Μετά το δεύτερο γύρο στις 24 Φεβρουαρίου, ο σημερινός πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης κέρδισε με ποσοστό 55% και σχημάτισε κυβέρνηση στις 28 του ίδιου μήνα ενώ το Eurogroup ανέμενε την νέα κυβέρνηση για να ολοκληρωθούν οι συνομιλίες για το πρόγραμμα της Κύπρου.
* Ο κ. Ιωάννης Χολίδης είναι υπ. διδάκτωρας πολιτικής οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
1 Anastasatos, Anastasios, Ioannis Gkionis, and Platon Monokrousos, 2013, “Cyprus at a turning point”, Economy & Markets, Volume VIII, Issue 5, July 23.
