Του Δημήτρη Τσαϊλά
Στο Πολεμικό Ναυτικό της Τουρκίας προγραμματίζουν τη μεγαλύτερη ναυτική άσκηση των τελευταίων 20 χρόνων στο Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα. Η άσκηση με την ονομασία “Γαλάζια Πατρίδα” θα πραγματοποιηθεί περί τα τέλη του Φεβρουαρίου και αρχές Μαρτίου σε μια τεράστια έκταση περίπου 134.700 τετραγωνικών ναυτικών μιλίων.
Εκτιμάται ότι η άσκηση αυτή θα είναι στην πραγματικότητα ένα μήνυμα προς το Φόρουμ φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, του συνασπισμού που διαμορφώθηκε πρόσφατα από την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Κύπρο, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ιορδανία και την Παλαιστινιακή Αρχή. Ο ανωτέρω συνασπισμός σκοπεύει να διερευνήσει όλες τις πηγές ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο Θάλασσα, συμπεριλαμβανομένων και των “αμφισβητούμενων περιοχών” όπως θεωρούνται από την Τουρκία.
Εξετάζοντας την σημερινή περιφερειακή εικόνα του τουρκικού πολεμικού ναυτικού, μια τέτοια μαζική άσκηση φαίνεται να έχει περιορισμένη ικανότητα επιτυχίας για τους σκοπούς που θέτει. Παρόλο αυτά, με μικρότερες μεικτές ομάδες πλοίων, έχουν την ικανότητα να εκτελούν ασκήσεις περιορισμένων σκοπών, ταυτόχρονα στην ανατολική Μεσόγειο, το Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα, επειδή η Άγκυρα αισθάνεται ότι απαιτείται μια πιο στιβαρή στρατιωτική στάση σε αυτές τις ναυτικές ζώνες, για επίδειξη ναυτικής ισχύος.
Η τελευταία σημαντική άσκηση που είχε πραγματοποιήσει το ναυτικό της Τουρκίας ήταν τον Ιούνιο του 1998. Την είχαν ονομάσει Θαλάσσιο Λύκο, και οι τουρκικές μεικτές ναυτικές ομάδες πλοίων διασκορπίστηκαν στη Μεσόγειο με συμμετοχή αεροπορικών σκαφών. Μια μεικτή ομάδα πλοίων αναπτύχθηκε ανατολικά της Μάλτας και μια άλλη δυτικά της Κρήτης, όπου δοκίμασαν σχέδια αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων του Ελληνισμού . Αυτή ήταν η μεγαλύτερη άσκηση που διεξήγαγε ποτέ το τουρκικό ναυτικό στη Μεσόγειο και θεωρήθηκε ως αντίδραση στην ένταση με την Ελλάδα, τότε, δύο χρόνια μετά τα Ίμια. Έκτοτε προγραμμάτισαν ένα εξοπλιστικό πρόγραμμα και δημιούργησαν ένα στόλο με σκοπό να έχουν την ικανότητα να ανταποκρίνονται σε όλο το θαλάσσιο χώρο γύρω από την Τουρκία, εξακολουθώντας να ενισχύει τις θέσεις της στις περιοχές της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας.
Τον Δεκέμβριο του 2018 άρχισε η κατασκευή μιας νέας ναυτικής βάσης στην Τραπεζούντα στις ανατολικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Αυτή η βάση θα είναι η ένατη του ναυτικού. Η Τουρκία έχει σήμερα ναυτικές βάσεις στη Μερσίνα και την Αλεξανδρέττα στη Μεσόγειο Θάλασσα, στο Aksaz και τη Φώκαια στο Αιγαίο, στο Golcuk για την Θάλασσα του Μαρμαρά, στο Ερεγλί στη Μαύρη Θάλασσα, στην Κωνσταντινούπολη στο Βόσπορο και στο Canakkale στα Δαρδανέλια.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτή η κίνηση της Άγκυρας έρχεται μετά από εκθέσεις στις αρχές Δεκεμβρίου, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ενδέχεται να στείλουν πλοία στη Μαύρη Θάλασσα μετά το περιστατικό των στενών του Kerch μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Είναι γνωστό ότι το τουρκικό ναυτικό, εκτός από τα καθήκοντα αναγνώρισης και περιπολίας, διατηρεί στενή συνεργασία με χώρες του ΝΑΤΟ και άλλα κράτη στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Θα έχει ενδιαφέρον όμως να δούμε πώς θα αντιδράσει η Μόσχα στη νέα τουρκική ναυτική βάση.
Εκτιμάται, ότι στην πραγματικότητα οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι αυτές που θέλουν τη ναυτική βάση στην Τραπεζούντα, διότι για να δημιουργήσουν οι Τούρκοι μια ναυτική βάση στην ανατολική Μαύρη Θάλασσα, πρέπει να υφίσταται απειλή στην περιοχή αυτή. Οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Γεωργία, η οποία είναι μία από τις πλησιέστερες χώρες, στην περιοχή είναι πολύ καλές. Το μόνο που μένει είναι η Ρωσία. Αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα με τη Ρωσία. Όσον αφορά τη συμφωνία για το αντιαεροπορικό σύστημα S-400 και σε θέματα όπως η Συρία, οι σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας φαίνονται καλές. Είναι γνωστό ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επιθυμούσαν μια βάση του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι ΗΠΑ χρειάζονται τη στρατιωτική βάση στη Τραπεζούντα για να κυριαρχήσουν στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, να μεταφέρουν τον πλούτο αυτής της περιοχής στη Δύση, να αδρανοποιήσουν την Τουρκία, και να απομονώσουν το Ιράν. Εφόσον, η Τουρκία φιλοξενήσει ναυτικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών, αυτό θα αναγκάσει σίγουρα τη Μόσχα να αντιδράσει. Οπότε είναι πιθανό η Άγκυρα να αποφασίσει να επωφεληθεί από την κατάσταση στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και να δημιουργήσει μια πρόσθετη βάση.
Μια άλλη εξέλιξη που απογοητεύει σίγουρα τη Μόσχα είναι η πρόσφατη συμφωνία της Ουκρανίας να αγοράσει 12 τουρκικά εναέρια οχήματα USV τύπου Μπαϊρακτάρ γνωστά ως drones για τον ουκρανικό στρατό. Αυτά τα νεότερα USV θα βοηθήσουν τον Ουκρανικό στρατό σε επιχειρησιακά και τακτικά επίπεδα διότι εκτός από τα χαρακτηριστικά υψηλής τεχνολογίας μπορούν να εξοπλιστούν με πρόσθετα σύγχρονα συστήματα πυραύλων υψηλής ακρίβειας για την καταστροφή τεθωρακισμένων μονάδων ή θαλάσσιων στόχων σε οχυρωμένες θέσεις.
Είναι προφανές ότι η Άγκυρα μετατοπίζεται σε περιφερειακή ναυτική ανάπτυξη που θα συνδέσει την ανατολική Μεσόγειο, το Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα. Η Τουρκία, με τη συνεργασία της Ρωσίας, σκοπεύει να ξεπεράσει τον συνασπισμό των κρατών που διενεργούν έρευνες για πηγές ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο και να αντιμετωπίσει την πίεση που αντιμετωπίζει στη Μαύρη Θάλασσα με τη συνεργασία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Αυτή η αυξημένη ναυτική στάση σημαίνει νέες αποστολές και εντατικό ρυθμό όχι για το ναυτικό της Τουρκίας, αλλά και για τους άμεσα εμπλεκομένους.
Από τη δική μας πλευρά μερικοί άνθρωποι φαίνεται να ξεχνούν ότι έχουμε ναυτικό. Πρέπει, συχνά να τους το υπενθυμίζουμε. Το σημαντικότερο περιουσιακό στοιχείο της Ελλάδας - το Πολεμικό Ναυτικό - είναι ακόμα ανίκητο. Δεν μιλάμε μόνο για ένα στρατιωτικό πλεονέκτημα. Αντ' αυτού, εννοούμε μια κουλτούρα ναυτική, η οποία ήταν η κύρια δύναμη της χώρας από την εποχή της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Μια στιγμιαία αναστροφή επί Οθωμανοκρατίας δεν θα μπορούσε να σβήσει τη δύναμη που βγάζει ο Ελληνισμός από τη θάλασσα.
Μπορούμε να αναφερόμαστε, σε "θαλασσινά έθνη" και σε "θαλάσσιες δυνάμεις". Η διαφορά είναι βαθιά. Οι τελευταίοι αποτελούνται από εκείνα τα έθνη που αποφασίζουν, σε μια ή την άλλη στιγμή της ιστορίας τους, να συγκεντρώσουν ένα ισχυρό ναυτικό. Η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Γερμανία, η Ιαπωνία έχουν αναφερθεί πολλές φορές ως ναυτικές δυνάμεις. Η Ρωσία, η Κίνα και οι ΗΠΑ είναι σήμερα θαλάσσιες δυνάμεις. Ωστόσο, κανένα από αυτά τα έθνη δεν ήταν ποτέ ναυτικό. Όμως η Ελλάδα και η Βρετανία, ήταν και είναι έθνη ναυτικά.
Η θαλάσσια ισχύς για ένα ναυτικό έθνος δεν είναι απλώς μια συσσώρευση πλοίων, αλλά μια προσεκτικά κατασκευασμένη ταυτότητα. Αυτό ορίζουμε ως ένα κράτος που επέλεξε να δώσει έμφαση στη θάλασσα, να εξασφαλίσει οικονομικά και στρατηγικά πλεονεκτήματα του ελέγχου της θάλασσας να λειτουργήσει ως μεγάλη δύναμη, μέσα από μια συνειδητά κατασκευασμένη πολιτισμική ταυτότητα. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις δυνάμεις που στηρίζονται στην ηπειρωτική ηγεμονία. Μπορεί ένα κράτος να έχει ένα μεγάλο ναυτικό (όπως και η αυτοκρατορική Γερμανία), αλλά οι βασικές ανησυχίες τους είναι εδαφικές.
Για την Ελλάδα, ο έλεγχος της θάλασσας είναι υψίστης σημασίας και η εδαφική συγκέντρωση αποτελεί δευτερεύουσα και συχνά ακούσια συνέπεια. Η Ελληνισμός, για παράδειγμα, δεν επιβίωσε εξαιτίας μιας ακόρεστης πείνας για την επικράτεια, αλλά μάλλον λόγω της ανάγκης για ασφαλείς πλόες και φιλικές εμπορικές συμφωνίες.
Για αυτό στη ναυτική δύναμη, ένα πλοίο είναι χρηστικό είναι απλά ένα εργαλείο για να κερδίσει μάχες. Για το ναυτικό έθνος, το πλοίο είναι ιερό η συμβολική του σημασία αντισταθμίζει τη στρατηγική του χρησιμότητα. Μια απεικόνιση αυτής της διχοτόμησης μπορεί να φανεί στις σχετικές δυνάμεις των Περσικών και Ελληνικών ναυτικών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Οι Πέρσες είχαν την ισχυρότερη δύναμη επειδή είχαν περισσότερα και μεγαλύτερα πλοία. Αλλά αυτά τα σκάφη, παρότι εντυπωσιακά ως σύμβολα, δεν είχαν καμιά χρησιμότητα στο είδος του πολέμου που η Ελλάδα είχε επιλέξει να αγωνιστεί.
* Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ε.α. ΠΝ.
