Ο Πρόεδρος Μπάιντεν, με την αποχώρηση από το Αφγανιστάν δίχως συνεννόηση με τους Ευρωπαίους Συμμάχους δυσαρέστησε εκείνους που περίμεναν την μεγάλη φιλοευρωπαϊκή αλλαγή στάσης σε σχέση με εκείνη του προκατόχου του. Με την απόφαση όμως για την AUKUS, επιβεβαίωσε την επικέντρωση του στην πολιτική ASIANPIVOTπου εγκαινίασε ο Πρόεδρος Ομπάμα και έθεσε τον Ειρηνικό Ωκεανό ως προτεραιότητα έναντι του Ατλαντικού…
Επί πλέον οι δηλώσεις του για MaritimeDemocraciesπου έχουν ισχυρό γεωπολιτικό άρωμα στην παραδοσιακή γραμμή των Μακίντερ και Σπάϊκμαν, αλλά και ο αποκλειστικά αγγλοσαξονικός χαρακτήρας της νέας – παλιάς Συμμαχίας, με την Μεγάλη Βρετανία και την άλλη πρώην αποικία της, έχουν έναν εθνικό και ρετρό χαρακτήρα που θα φανταζόταν κανείς πιο ταιριαστό με τον προκάτοχό του.
Οι αλλαγές αυτές και ακόμη περισσότερο η πολιτική, την οποία εκφράζουν, θέτουν πιεστικά ερωτήματα για τα ζητούμενα της εξωτερικής μας πολιτικής.Η συγκυρία ευνόησε την υπογραφή της πολυπόθητης Ελληνογαλλικής συμφωνίας, η οποία αποτελεί την μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία των τελευταίων δεκαετιών, με σημαντική γεωστρατηγική σημασία. Σε άλλο άρθρο μας τονίσαμε ότι η Τουρκία με την θρασύτατη παρέμβαση της στην Μουσουλμανική κοινότητα της Γαλλίας, αλλά και με τις δραστηριότητες των Γκρίζων Λύκων κατά Κούρδων μεταναστών σε γαλλικές πόλεις, ερέθισε ακόμη και τα αμβλυμένα αντανακλαστικά της γαλλικής κεντροαριστεράς, επιβεβαιώνοντας ότι στην Μεσόγειο η αντιπαράθεση θα είναι μεταξύ των δύο αυτών χωρών, καθιστώντας την Ελληνογαλλική συμμαχία όχι απλώς χρήσιμη, αλλά και αναγκαία και για την Γαλλία.
Πέραν όμως αυτού του σπουδαίου νέου δεδομένου, η μέχρι τώρα πολύπλευρη, αλλά με εσωτερική συνοχή κινητικότητα Δένδια έχει αποδώσει νέες συμμαχίες και επιβεβαιώσει παλαιότερες. Ο άξονας Ελλάδα – Κύπρος – Ισραήλ εμπλουτίζεται, χάρις και στην πολιτική του εξαιρετικά φιλικού προς την Ελλάδα Μάικ Πομπέο, με τις αραβικές χώρες που αντιτίθενται στην κυριαρχία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, όπως τα ΗΑΕ, η Σαουδική Αραβία και το Μπαχρέιν. Οι συμμαχίες αυτές, όπως και εκείνη με την Αίγυπτο είναι πολύτιμες για την αντιμετώπιση των μεγαλοϊδεατικών Τουρκικών σχεδίων. Αυτό που τώρα απαιτείται είναι η εμβάθυνση αυτών των συμμαχιών και η παγίωση τους.
Ο κρίσιμος σύμμαχος για την Ελλάδα, με βάση τις ισορροπίες της Ανατολικής Μεσογείου και την γεωγραφία, είναι η πολυπληθέστερη αραβική χώρα, η Αίγυπτος. Έχουμε εξηγήσει σε άλλο άρθρο μας ότι με την Αραβική Άνοιξη και την επικράτηση Μόρσι, η Ελληνική κοινότητα της Αιγύπτου και μαζί της οι Ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις κινδύνεψαν. Η νέα κυβέρνηση Αλ Σίσι όχι απλώς έδωσε λύση, αλλά με δεδομένη την στενή σχέση Μόρσι – Ερντογάν, διέρρηξε τις σχέσεις με την Τουρκία και συνέσφιξε εκείνες με την χώρα μας.
Η Αίγυπτος είναι η χώρα των τεσσάρων προσόδων:
- Η Ιστορία της. Το τουριστικό εισόδημα που προκύπτει από την επίσκεψη στα μνημεία της, αλλά και η αξιοποίηση τους σε αντικείμενα, αναμνηστικά κλπ είναι το μεγαλύτερο έσοδο της χώρας σε ξένο νόμισμα.
- Ο Νείλος. Ο Ηρόδοτος την ονόμασε δώρο του Νείλου. Τα ύδατα του δημιουργούν την μόνη εύφορη ζώνη στην χώρα.
- Το Κανάλι του Σουέζ. Το κανάλι που δημιούργησε το 1869 ο Γάλλος μηχανικός Ferdinand de Lesseps, επιτρέπει την επικοινωνία Ευρώπης και Ασίας χωρίς τον περίπλου της Αφρικής και αποφέρει δισεκατομμύρια δολλάρια σε δικαιώματα διέλευσης για την Αίγυπτο.
- Η Γεωστρατηγική της θέση. Άμεσος γείτονας με το Ισραήλ, εξασφάλισε με την υπογραφή της συμφωνίας ειρήνης του Καμπ Νταίηβιντ του 1979, ετήσια άμεση βοήθεια 1,5-2 δις δολλαρίων ετησίως.
Καθώς η Ιστορία διαμορφώνει καθοριστικά την ψυχοσύνθεση ενός λαού και εξηγεί τα δυσεξήγητα του παρόντος, είναι χρήσιμο να δούμε λίγο εκείνη της Αιγύπτου σε σχέση με την Ελλάδα.
Αρχαιότατες οι σχέσεις Ελλάδας - Αιγύπτου
Οι σχέσεις της Ελλάδας με την Αίγυπτο είναι αρχαιότατες και διαρκείς. Οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν στην Αίγυπτο μόνιμα ήταν οι Μιλήσιοι οι οποίοι, σύμφωνα με τις πληροφορίες του Ηρόδοτου, ήταν αυτοί που βοήθησαν στην αποκατάσταση της πολιτικής ισορροπίας στην Αίγυπτο και στην εμπορική της ανάπτυξη. Στα χρόνια που ακολούθησαν πολλοί Έλληνες στρατολογήθηκαν ως μισθοφόροι στα στρατεύματα των εκάστοτε Φαραώ με αποτέλεσμα σταδιακά να αυξηθούν σε αριθμό και να ιδρύσουννέες πόλεις όπως την Δάφνη, Ναύκρατι κλπ. Γρήγορα οι πόλεις αυτές ανέπτυξαν όχι μόνο το εμπόριο αλλά και τα γράμματα και τις τέχνες, ώστε προκαλούσαν το ενδιαφέρον και τις επισκέπτονταν πολλοί σπουδαίοι άντρες, όπως ο Αλκαίος, ο Σόλων, ο Θαλής και ο Πλάτων. Με την περσική κυριαρχία στην Αίγυπτο ο αριθμός των Ελλήνων αυξήθηκε ακόμα περισσότερο και οι σχέσεις τους με τους Αιγυπτίους έγιναν ακόμη στενότερες.
Η Αίγυπτος απελευθερώθηκε από τους Πέρσες με την εμφάνιση του Αλεξάνδρου, ο οποίος αφενός την κατέκτησε το 331 π.Χ., αφετέρου της εξασφάλισε όλα τα προνόμια που είχαν πριν οι βασιλείς της. Ίδρυσε την Αλεξάνδρεια που μαζί με τη Ναύκρατι και την Πτολεμαϊδα αποτέλεσαν τα άστεα στα οποία οι βασιλείς θα επιτρέψουν να έχουν θεσμούς αληθινών ανεξάρτητων πόλεων. Το ελληνικό πνεύμα έφερε την οργανωτική τάξη και ο ελληνικός πολιτισμός έθεσε έτσι τη σφραγίδα του. Εξάλλου, η ελληνική γλώσσα καθιερώθηκε στη διοίκηση και οι Αιγύπτιοι προτίμησαν την ελληνική παιδεία και διέδωσαν τον ελληνικό πολιτισμό μέσα από τον γεωγραφικό αποικισμό. Η συρροή των Ελλήνων στην Αίγυπτο αυξάνεται συνεχώς και φτάνει στο αποκορύφωμά της τα χρόνια των Πτολεμαίων.1
Το διασημότερο και τελευταίο μέλος της δυναστείας που βασίλεψε, η Κλεοπάτρα, έγινε θρύλος, τόσο για τις σχέσεις της με τον Ιούλιο Κάισαρα και τον Μάρκο Αντώνιο, όσο και γιατί ενσάρκωσε την ενότητα Ελληνικών και Αιγυπτιακών παραδόσεων σε αυτό που χαρακτηρίζεται Ελληνοαιγυπτιακός πολιτισμός και που αντανακλάται και σήμερα κατά υποδειγματικό τρόπο στον επισκέπτη του Ναού των Φιλών, κοντά στο Ασσουάν.
Ο Χριστιανισμός εγκαθιδρύθηκε νωρίς στην Αίγυπτο και ο πατριαρχικός θρόνος λαμπρύνθηκε από άντρες με ανώτατη μόρφωση και μεγαλύτερη ισχύ από αυτή που διέθετε ο πολιτικός διοικητής. Η νέαθρησκεία, αντί να συσφίξει περισσότερο Έλληνες και Αιγυπτίους, έγινε η αιτία του οριστικού χωρισμού τους. Στα Βυζαντινά χρόνια πια, η διάδοση της αίρεσης του Μονοθεϊσμού καταδικάστηκε από τη σύνοδο της Χαλκηδόνας το 454 μ.Χ., με αποτέλεσμα οι Κόπτες να αφοσιωθούν στη μονοφυσιτική εκκλησία που τη θεώρησαν ως εθνική τους εκκλησία. Ήταν για τους Αιγύπτιους μια εθνική συνειδητοποίηση όπως εκείνη που ήρθε για τους Γερμανούς με τον Λούθηρο.
Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι από το 321 π.Χ. και μέχρι το 702 μ.Χ. , δηλαδή για χίλια χρόνια, επίσημη γλώσσα της Αιγύπτου ήταν η Ελληνική! 2
Πράγματι παρά την αραβική κατάκτηση που επισφραγίστηκε με την παράδοση της Αλεξάνδρειας το 641, η γλώσσα στην αρχή δεν άλλαξε, όπως άλλωστε και η θρησκεία. Αντίθετα οι Κόπτες διευκολύνθηκαν στην άσκηση της δικής τους εκδοχής χωρίς πιέσεις από τις Βυζαντινές αρχές. Η Ελληνική παρουσία πάντως έμεινε αδιάλειπτη, ιδίως στην Αλεξάνδρεια και το Κάϊρο, την νέα πρωτεύουσα της δυναστείας των Φατιμιδών (969-1171).
Οι Φατιμίδες εντατικοποίησαν την γλωωσική Αραβοποίηση και τον εξισλαμισμό. Το ελληνικό στοιχείο είτε παρέμεινε ζωντανό, είτε ενσωματώθηκε στους Κόπτες, είτε πολύ λιγότερο ασπάσθηκε το Ισλάμ.
Έτσι ενώ μέχρι τότε το Χαλιφάτο είτε από την Μεδίνα, είτε από την Βαγδάτη μετά, όριζε έναν κυβερνήτη της Αιγύπτου (Εμίρη), οι Φατιμίδες ιδρύουν δικό τους Χαλιφάτο μην αναγνωρίζοντας την Σουννιτική διαδοχή. Είναι οπαδοί της Φατίμα (Φατιμίδες) και του γαμπρού του Προφήτη Αλί , δηλαδή είναι Σιίτες και μάλιστα Ισμαηλίτες. Από τότε το Κάϊρο αποκτά μεγάλη πνευματική αίγλη στον Μουσουλμανικό κόσμο. Το τέλος των Φατιμιδών που έρχεται με τον Σαλαντίν και την αποκατάσταση των Σουννιτών, που ήταν πάντα πλειοψηφούντες στην Αίγυπτο, θα φέρει σύντομα αναταραχή και θα οδηγήσει στην χρήση από το Χαλιφάτο Τούρκων σκλάβων ως στρατιωτικών δυνάμεων επιβολής στην Αίγυπτο των γνωστών Μαμελούκων. Οι Μαμελούκοι δεν θα αργήσουν να καταλάβουν για τους ίδιους την εξουσία και να κυβερνήσουν την Αίγυπτο από το 1250 έως το 1517, χρονιά που ο Σουλτάνος Σελίμ Α’ θα καταλάβει την Αίγυπτο και θα φέρει το Χαλιφάτο στην Κωνσταντινούπολη και τους Οθωμανούς.
Η Οθωμανική κυριαρχία θα διακοπεί με την κατάληψη της Αιγύπτου από τον Ναπολέοντα από το 1792 έως το 1805. Η Γαλλική κατοχή θα έχει κυρίως ως αποτέλεσμα τεράστιες προόδους στην…Αιγυπτολογία με την ανακάλυψη από τον Σαμπολλιόν της στήλης της Ροζέττης και την αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών. Μεταξύ των Γάλλων, των εναπομεινάντων Μαμελούκων και των Οθωμανών υπό τον Χουρσίτ Πασά, θα κυριαρχήσει το ισχυρότερο ανάμεσα στους Οθωμανούς Αλβανικό Σώμα, το οποίο θα στασιάσει και θα ανακηρύξει Αντιβασιλέα τον ηγέτη του, τον εκ Καβάλας Αλβανό Μωχάμεντ Άλι. Ο Σουλτάνος Σελίμ Γ’ αναγκάζεται να τον αναγνωρίσει, αλλά αυτός και ο γιός του Ιμπραήμ θα του προσφέρουν για χρόνια τις υπηρεσίες τους.
Από τότε και μέχρι σήμερα τα ιστορικά γεγονότα στην Αίγυπτο βρίσκονται σε στενή συνάφεια με την Ελλάδα. Ο ευφυής Μωχάμεντ Άλι ευνόησε την εγκατάσταση Ελλήνων στην Αίγυπτο, αφού τους εκτιμούσε για τις ικανότητες τους στο εμπόριο, την ναυτιλία και τα γράμματα. Οι αδελφοί Θεόδωρος και Μιχαήλ Τοσίτσας από το Μέτσοβο, ήταν φίλοι του. Στον δεύτερο εμπιστεύθηκε την πρώτη Αιγυπτιακή κρατική Τράπεζα, καθώς και την Εταιρεία των Ποταμόπλοιων του Νείλου. Εκτός από Σύμβουλος του ήταν και ο πρώτος Πρόξενος της Ελλάδος στην Αλεξάνδρεια.Ίδρυσε στην Αλεξάνδρεια την Τοσιστσαία Σχολή, ενώ υπήρξε μέγας ευεργέτης του Πανεπιστημίου Αθηνών, της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και ιδίως του ΕΜΠ. Στο Κάϊρο και την Αλεξάνδρεια επίσης έδρασε και μεγαλούργησε ο κορυφαίος εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ, μέγας δωρητής του Παναθηναϊκού Σταδίου, της Σχολής Ευελπίδων και βέβαια του θωρηκτού Αβέρωφ.
Παρά τον ρόλο του γιού του Ιμπραήμ στην Κρήτη και στην Πελοπόννησο για την κατάπνιξη της Επανάστασης του 1821, ο Μωχάμεντ Άλι παρέμεινε φιλικός προς τους Έλληνες της Αιγύπτου και μετά την Ελληνική ανεξαρτησία ευνόησε την εγκατάσταση τους στην Αίγυπτο.
Η ιστορία των Ελληνικών κοινοτήτων της Αλεξάνδρειας και του Καΐρου, αλλά και του Πορτ Σάϊντ, είναι πλουσιότατη και γνωστή.3Οι Έλληνες στην Αίγυπτο διοικούνταν σύμφωνα με την δημοκρατική κοινοτική τους παράδοση. Ίδρυσαν κοινότητες σε περισςότερες από 30 πόλεις της Κάτω και Άνω Αιγύπτου. Η συμβολή τους στην ανάπτυξη της Αιγύπτου ήταν σημαντική, ενώ καθοριστική ήταν και η συμβολή τους στην δημιουργία της διώρυγας του Σουέζ.Έφτασαν τις 250.000 περίπου το 1940. Μετά την Αιγυπτιακή Επανάσταση του Νάσσερ, το 1952, που εκδιώχθηκαν οι Ευρωπαίοι, παρέμειναν μόλις 5000 για να φτάνουν σήμερα με τις επιστροφές περίπου τις 9.000.
Η συμβολή του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού στην ελεύθερη Ελλάδα είναι κολοσσιαία, τόσο με τους κορυφαίους ευεργέτες Τοσίτσα, Αβέρωφ, Μπενάκη , Ράλλη, Ροδοκανάκη κλπ, όσο και με τις κορυφαίες πνευματικές μορφές του Καβάφη και του Κωνσταντίνου Παρθένη.
Έχει ενδιαφέρον για να κατανοήσουμε την ζωτικότητα του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού το γεγονός ότι στην Αίγυπτο γεννήθηκαν η Πηνελόπη Δέλτα, ο Νίκος Τσιφόρος, ο Στρατής Τσίρκας, ο Άγγελος Βλάχος, ο συνθέτης Γιάννης Χρήστου, ο Ντίνος Ηλιόπουλος, η Βούλα Ζουμπουλάκη, ο Μάνος Λοΐζος, η Νόρα Βαλσάμη, ο Ντέμης Ρούσος.
Η μεγάλη αναθέρμανση των Ελληνο-Αιγυπτιακών σχέσεων έλαβε χώρα με την νέα διακυβέρνηση Αλ-Σίσι. Ο ρόλος της νέο-Οθωμανικής Τουρκίας στην ενδυνάμωση των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο και η υποστήριξη των Ελληνικών Κοινοτήτων στον Αλ-Σίσι, ο φιλελληνισμός του και η πεποίθηση του για την συμβολή των Ελλήνων στην ανάπτυξη της χώρας του και φυσικά η Στρατιωτική συμμαχίας Αιγύπτου-Ελλάδας-Κύπρου, αποτελούν μοναδική ευκαιρία για μια σημαντική αναζωπύρωση του Ελληνισμού της Αιγύπτου και των Ελληνοαιγυπτιακών σχέσεων.
Η εμβάθυνση των σχέσεων πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα της Ελληνικής κυβέρνησης, με σχέδιο και συνέπεια. Έλληνες επενδυτές να ενθαρρυνθούν να επενδύσουν στην πολλά υποσχόμενη Αίγυπτο των 100 εκατομμυρίων. Οι Αιγυπτιώτες της Ελλάδος να διευκολυνθούν στην ανάπτυξη των παλαιών δεσμών, να ενθαρρυνθούν κοινά επενδυτικά προγράμματα και συνέπειες. Να αξιοποιηθεί και το γεγονός ότι οι Αιγύπτιοι μετανάστες στην Ελλάδα ζουν αρμονικά και χωρίς να δημιουργούν προβλήματα στη χώρα, ενώ απέχουν από οποιαδήποτε εγκληματική δραστηριότητα. Να διευκολυνθούν και αυτοί στιςδικές του εδώ ανάγκες, ώστε να επιβεβαιώνεται σε κάθε επίπεδο η διάθεση εμβάθυνσης των σχέσεων μεταξύ και των δύο λαών.
Η ίδρυση ενός Ελληνικού πανεπιστημίου στην Αλεξάνδρεια που θα μπορούσε να τροφοδοτήσει με νέους Έλληνες την σημαντική αυτή πόλη και φυσικά να δεχθεί και Αιγύπτιους φοιτητές δημιουργώντας σημαντικούς δεσμούς, εξετάσθηκε το 1992 από την τότε Ελληνική κυβέρνηση. Θα ήταν μια πρωτοποριακή δράση για την αναζωογόνηση του εκεί Ελληνισμού, αλλά κόλλησε στην διπλωματική αμοιβαιότητα που ζητούσε την δημιουργία ιερατική σχολής στην Καβάλα, στο Ιμαρέτ και την ευαισθησία της περιοχής κοντά στην μουσουλμανική μειονότητα. Τώρα που οι συσχετισμοί έχουν αλλάξει ίσως να μπορούσε να επανεξεταστεί.
Αυτό όμως που πρέπει άμεσα να γίνει είναι η θέρμανση των εμπορικών σχέσεων. Δεν είναι δυνατόν ο όγκος των διμερών εμπορικών συναλλαγών να μην υπερβαίνει τα δύο δις δολλάρια ποτέ την τελευταία πενταετία. Το 2019 (το 2020 λόγω πανδημίας είναι ανύπαρκτο), οι εισαγωγές από την Αίγυπτο έφτασαν τα 842 δις δολάρια ενώ οι εξαγωγές στην Αίγυπτο τα 942 δις. Το 80% αυτών των συναλλαγών αφορά μόνο τα πετρελαιοειδή. Οι υπόλοιπες συναλλαγές δηλαδή είναι ασήμαντου μεγέθους. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις από την Ελλάδα στην διψούσα Αίγυπτο άγγιξαν το…ιλιγγιώδες ποσό των 30.000 δολαρίων το 2019! Όπως και το 2020. Δεν είναι αστείο, είναι δράμα.
Ελπίζουμε και ευχόμαστε να αναληφθούν σημαντικές και συνεπείς πρωτοβουλίες προς αυτήν την κατεύθυνση. Ήδη η ηλεκτρική διασύνδεση που ανήγγειλε ο Πρωθυπουργός είναι στην σωστή κατεύθυνση. Η σχέση με την Αίγυπτο, αμυντική, εμπορική και πνευματική, έχει ιστορία τριών χιλιάδων ετών, επιβάλλεται από την Ιστορία και την Γεωγραφία, αλλά και την Γεωπολιτική και μπορεί στο μέλλον να αποτελέσει και σημαντικό μοχλό ανάπτυξης των δύο χωρών.
1. Abd – El – Aal Mahmoud El Shawadfy, Ελληνοαιγυπτιακές Πνευματικές Σχέσεις στο 19ο και στις αρχές του 20ου αι., με βάση τις αρχειακέςπηγές
2. Βλ.σημ.1
3. Για περισσότερα στο Ι. Μ. Χατζηφώτη, Αλεξάνδρεια, Οι δύο αιώνες του νεώτερου ελληνισμού (19ος – 20ός αιώνας).
* Ο Φώτης Παπαθανασίου είναι Διευθυντής του Κέντρου Διπλωματικών και Στρατηγικών Μελετών (CEDS) στην Ελλάδα, Ιδρυτικό Μέλος και Μέλος του ΔΣ του Παρατηρητηρίου Ευρωμεσογειακής Ασφάλειας και Συνεργασίας
