Καπνοί αναδύονται στον δρόμο των ιρακινών δυνάμεων προς τη Μοσούλη.
Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Το καλοκαίρι του 2014, ολόκληρη η περιοχή της Μοσούλης στο Βόρειο Ιράκ καταλήφθηκε από τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους. Δύο και πλέον χρόνια αργότερα, στις 16 Οκτωβρίου ξεκίνησε η επιχείρηση των κυβερνητικών ιρακινών δυνάμεων, υποστηριζόμενων από δυνάμεις Κούρδων Πεσμερκά (KRG), και υπό γαλλική, βρετανική και αμερικανική αεροπορική κάλυψη, για την ανακατάληψη της περιοχής και της πόλης της Μοσούλης.
Εντός της πόλης βρίσκονται περίπου 1,5 εκατ. κάτοικοι μαζί με περίπου 9.000 μαχητές του Ισλαμικού Κράτους. Οι Συμμαχικές δυνάμεις υπολογίζονται σε 30.000 στρατιώτες και μέχρι σήμερα έχουν ελευθερωθεί πάνω από 90 χωριά πέριξ της πόλης. Ο κλοιός των ιρακινών κυβερνητικών δυνάμεων αγγίζει τα περίχωρα της πόλης, με τα στρατεύματα να βρίσκονται σε απόσταση μόλις 2 χιλιομέτρων στα ανατολικά και 26 χιλιόμετρα στα νότια.
Και ενώ η ώρα της μεγάλης μάχης για τον έλεγχο της Μοσούλης πλησιάζει, βλέπουμε την Τουρκία να διεκδικεί ρόλο και λόγο στις επιχειρήσεις για την ανακατάληψη της πόλης. Η ιρακινή κυβέρνηση στη Βαγδάτη, δια στόματος του ίδιου του πρωθυπουργού της χώρας, Haider al-Abadi, απορρίπτει κάθε σκέψη συμμετοχής της Τουρκίας στις επιχειρήσεις και ακόμη αντιδρά στην παρουσία τουρκικών στρατευμάτων εντός του ιρακινού εδάφους. Να σημειώσουμε πως τουρκικές δυνάμεις βρίσκονται από τον Δεκέμβρη του 2015 στο Βόρειο Ιράκ, στη βάση της Bashiqa, στην οποία στρατοπεδεύει ένα μεικτό τάγμα πεζικού ενισχυμένο με Α/Κ Πυροβόλα και Τ/Θ οχήματα. Στη βάση της Bashiqa η Τουρκία εκπαιδεύει (είναι η επίσημη δικαιολογία) Κούρδους Πεσμερκά και τοπικές ομάδες Σουνιτών που μάχονται το Ισλαμικό Κράτος.
Παράλληλα –και εδώ είναι που αρχίζουν τα περίεργα– σε συνάντηση του Αμερικανού υπουργού Άμυνας, Ashton Carter, με τον Τούρκο Πρόεδρο, Recep Tayyip Erdogan, στις 21 Οκτωβρίου (ΦΩΤ.), αμερικανικές πηγές αναφέρουν πως η ΗΠΑ αναγνωρίζουν στην Τουρκία θεμιτά συμφέροντα/ανησυχίες (legitimate concerns ήταν η ακριβής έκφραση) στην περιοχή της Μοσούλης.
Photo by Anadolu Agency / Contributor / Getty Images / Ideal Image
Το ερώτημα που γεννάται είναι γιατί η αμερικανική πλευρά πυροδοτεί με τις δηλώσεις της τον τουρκικό αναθεωρητισμό στη Μοσούλη και μάλιστα την ώρα που η κυβέρνηση της Βαγδάτης έχει κάθετα απορρίψει συμμετοχή της Τουρκίας στις επιχειρήσεις;
Στην πραγματικότητα, τα ζητήματα είναι πολύ πιο σύνθετα από ό,τι φαίνονται και έχουν τις ρίζες τους στις συνοριακές διευθετήσεις μετά το 1923 με την κατάσταση που προέκυψε μετά τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης.
Το Βιλαέτι της Μοσούλης, οι Βρετανοί, οι Αμερικανοί και η σύγχρονη Τουρκία
Το 1534 μ.Χ. ολόκληρη η περιοχή της Μοσούλης κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς και μέχρι το 1879 ήταν τμήμα του Οθωμανικού Βιλαετίου της Βαγδάτης. Το 1879 έγινε ανεξάρτητο Βιλαέτι στα πλαίσια πάντα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάνης διαλύθηκε επίσημα η Οθωμανική Αυτοκρατορία και αναγνωρίστηκε ως διάδοχη κατάσταση της το νεοσύστατο τουρκικό κράτος με νέα σύνορα. Η περιοχή του σημερινού Ιράκ τέθηκε υπό Βρετανική Εντολή και τα σύνορα στην περιοχή της Μοσούλης –όπως αναφέρεται στη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης– θα ορίζονταν με φιλικό διακανονισμό μεταξύ Βρετανών και Τούρκων.
Παράλληλα ωστόσο, στην περιοχή της Μοσούλης είχαν γίνει έρευνες και υπήρχαν στοιχεία για την ύπαρξη σημαντικών αποθεμάτων πετρελαίου στο υπέδαφος. Η Βρετανία είχε κάθε συμφέρον να κρατήσει υπό τον έλεγχό της ολόκληρη την περιοχή του άλλοτε παλαιού Βιλαετίου της Μοσούλης, και μάλιστα να επιδιώξει στα πλαίσια των νέων συνοριακών διευθετήσεων μια διεύρυνσή του. Έτσι, ο φιλικός διακανονισμός για τον καθορισμό συνόρων δεν ήρθε ποτέ και το θέμα παραπέμφθηκε στην Κοινωνία των Εθνών, η οποία γνωμοδότησε ότι το Βιλαέτι της Μοσούλης πρέπει να ανήκει στο Ιράκ.
Τελικά, στις 5 Ιουνίου του 1926, η Μ. Βρετανία, η Τουρκία και το Ιράκ υπέγραψαν τη συμφωνία καθορισμού των συνόρων, ωστόσο η συμφωνία αυτή «μετακινούσε» τα βόρεια σύνορα του Βιλαετίου της Μοσούλης περίπου 40 χιλιόμετρα βορειότερα, με το αιτιολογικό ότι οι οροσειρές της περιοχής θα ήταν ένα κατάλληλο φυσικό σύνορο που θα προστάτευε το νέο ιρακινό κράτος αντί του πεδινού εδάφους νοτιότερα. Στην πραγματικότητα, αυτή η συνοριακή μετακίνηση εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της Βρετανίας, που ένα χρόνο αργότερα άνοιξε την πρώτη της πετρελαιοπηγή εντός της ζώνης αυτών των 40 χιλιομέτρων.
Photo by Paul Lowry, CC BY 4.0 (cropped).
Και ενώ είχαν εξυπηρετηθεί τα βρετανικά συμφέροντα στην περιοχή, είχαν μείνει εκτός οι Αμερικανοί. Άλλωστε η ΗΠΑ δεν υπήρξαν μέρος των κρατών που υπέγραψαν τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης, αλλά είχαν συνομολογήσει με την Τουρκία στη Λωζάνη το 1923 δύο άλλες ξεχωριστές συνθήκες, η μία εμπορική και η άλλη πολιτική. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε πως η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης του 1923 είναι μια συνθήκη που εξυπηρετούσε πρωτίστως τα τότε βρετανο-γαλλικά συμφέροντα μη λαμβάνοντας υπόψη τα αμερικανικά. Το 1957, το Δόγμα Eisenhower ουσιαστικά κληρονομούσε το βρετανο-γαλλικό καθεστώς που είχε συνομολογηθεί το 1923. Δεν αποτελούσε μια νέα τάξη πραγμάτων στην περιοχή με την υπογραφή των ΗΠΑ!
Ακριβώς αυτό το στοιχείο έχει πιθανότατα διαγνώσει η Άγκυρα και επιχειρεί σήμερα να κερδίσει από μια ενδεχόμενη προσπάθεια των ΗΠΑ επιβολής μιας νέας τάξης πραγμάτων στη Μέση Ανατολή.
Η Μοσούλη είναι το πρώτο βήμα...
Η Άγκυρα, λοιπόν, αντιλαμβάνεται ότι αν κερδίσει το στοίχημα που λέγεται Μοσούλη και καταφέρει να επιβάλλει τον ρόλο της στις επιχειρήσεις ανακατάληψης της πόλης, αναπόδραστα θα συμπεριληφθεί στους νικητές της νέας τάξης που θα προκύψει στην περιοχή. Και σε αυτόν της τον στόχο θα υποστηριχθεί από τις ΗΠΑ, οι οποίες πλέον με ανησυχία βλέπουν να αυξάνει ο ρόλος του σιιτικού στοιχείου (πολλά από τα στρατεύματα που συμμετέχουν στις επιχειρήσεις ανακατάληψης της Μοσούλης ανεμίζουν τη σημαία των Σιιτών του Ιράκ) στις επιχειρήσεις επανελέγχου της χώρας από τη Βαγδάτη και των ευαίσθητων ισορροπιών που διακυβεύονται στην επαρχία Anbar με το σουνιτικό στοιχείο του Ιράκ.
Στο ερώτημα αν υπάρχει ενεργός στρατιωτική συμμετοχή της Τουρκίας στις επιχειρήσεις ανακατάληψης της Μοσούλης, η απάντηση που δίνουν αυτόπτες μάρτυρες από την περιοχή της Bashiqa είναι ότι η Τουρκία υποστηρίζει με πυρά πυροβολικού, που βάλλουν μέσα από το στρατόπεδο, φίλιες προς αυτή δυνάμεις που συμμετέχουν στις επιχειρήσεις ανακατάληψης της πόλης. Το γεγονός αυτό το απορρίπτει η Βαγδάτη, ενδεχομένως διότι δεν θέλει επίσημα να αναγνωρίσει στρατιωτική εμπλοκή της Τουρκίας στις επιχειρήσεις.
Το βέβαιο είναι πως η Τουρκία, έστω και μέσα από τις εγκαταστάσεις της Bashiqa, έχει στρατιωτική εμπλοκή στις επιχειρήσεις. Το βέβαιο επίσης είναι πως ο αμερικανικός παράγοντας, για την εξυπηρέτηση των δικών του σκοπών, παίζει το χαρτί Τουρκία στις επιχειρήσεις της Μοσούλης.
Photo by BedirFurkan - Own work, CC BY-SA 4.0.
Έτσι, με δεδομένα αυτά τα δύο στοιχεία, ο Τούρκος πρωθυπουργός, Binali Yildirim (ΦΩΤ.), δήλωσε στις 25 Οκτωβρίου σε τηλεοπτική εκπομπή ότι η Τουρκία συμμετέχει στις επιχειρήσεις ανακατάληψης της Μοσούλης και ότι η Τουρκία θα είναι μέρος της λύσης και των διαπραγματεύσεων για την επόμενη μέρα της απελευθέρωσης της πόλης. Μάλιστα, στα πλαίσια της ίδιας συνέντευξης δήλωσε πως θεωρεί πως η περιοχή ανήκει δικαιωματικά στους Κούρδους του Βορείου Ιράκ (KRG) και ότι η Τουρκία θα συνεργαστεί μαζί τους προς αυτόν το σκοπό.
