(Φωτ.: Βρυξέλες, Παρασκευή 19 Φεβρουαρίου 2016 - Ο Βρεττανός πρωθυπουργός, David Cameron, από τη 2η ημέρα της Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε για το προσφυγικό ζήτημα.)
Του Αλέξανδρου Δρίβα*
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται κυριολεκτικά στο μάτι του κυκλώνα. Οι κρίσεις που αντιμετωπίζει είναι πολλές και όλες μεταξύ τους αλληλένδετες. Μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, δύσκολα μπορούσε κανείς να φανταστεί πως θα ήταν τελικά τόσο μακρυά από το πέμπτο και τελευταίο στάδιο της ολοκλήρωσής της, αυτό της πολιτικής ενοποίησης. Κάποτε, ο Jacques Chirac (πρώην Πρόεδρος και πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας) είχε πει, μεταξύ σοβαρού και αστείου, πως «η Μεγάλη Βρετανία έχει προσφέρει στην Ε.Ε, μόνο τη νόσο των τρελών αγελάδων», θέλοντας να δείξει τον έντονο ευρωσκεπτικισμό της Βρετανίας απέναντι σε οτιδήποτε αφορά την Ε.Ε.
Ο διάσημος αναλυτής George Friedman, σε πρόσφατη ομιλία του στην Πολωνία, έθεσε τα χρόνια κατά τα οποία υπήρξε Ε.Ε. Κατά τη γνώμη του, η Ένωση ως οντότητα που αντοποκρινόταν στο όνομά της και στις λειτουργίες που αναφέρονται στο Κοινοτικό Δίκαιο, είχε μια διάρκεια 17 ετών. Από το 1991 μέχρι και το 2008. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας και της Ε.Ε, πέραν από το διμερές τους επίπεδο, αφορούν συνολικά τη δομή της Ε.Ε, η οποία από Ευρώπη των θεσμών, οδεύει ξανά στην Ευρώπη των συσχετισμών ισχύος.
Τι κερδίζουν προς το παρόν οι Βρετανοί
Αναφορικά με την πρωταρχική συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Μεγάλης Βρετανίας, υπάρχουν ήδη ορισμένα δεδομένα. Πρώτον, η Μεγάλη Βρετανία εξασφάλισε την εξαίρεσή της από την περαιτέρω ενσωμάτωσή της στην Ε.Ε. Επίσης, η Μεγάλη Βρετανία δεν οφείλει να συμμορφωθεί με το κοινοτικό κεκτημένο, αναφορικά με τις κοινωνικές παροχές προς Ευρωπαίους μετανάστες. Το μεγάλο ζήτημα που αφορά την ανεξαρτησία του City του Λονδίνου φαίνεται επίσης να είναι μέσα στις παραχωρήσεις της Ε.Ε προς το Λονδίνο, προκειμένου να αποφευχθεί το Brexit. Όλα τα παραπάνω συμπληρώνονται από δύο πολύ σημαντικά ζητήματα, τα οποία επιδιώκει να κατοχυρώσει η Μεγάλη Βρετανία από τις διαπραγματεύσεις της με την Ε.Ε. Το Λονδίνο επιθυμεί να εξαιρεθεί από τη νομισματική πολιτική της Ε.Ε. για κράτη εκτός Ευρωζώνης και, ταυτόχρονα, να μπορεί το Βρετανικό Κοινοβούλιο να έχει δικαίωμα αρνησικυρίας πάνω σε κοινοτικούς νόμους.
Παρά το θετικό κλίμα για τη συμφωνία μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας και της Ε.Ε., υπάρχουν και κάποια άλλα ζητήματα. Ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, David Cameron, φαίνεται να παραχώρησε στην Ε.Ε ένα σημαντικό αντάλλαγμα προκειμένου να λάβει τις παραπάνω δεσμεύσεις των Βρυξελλών. Δεν ζήτησε μεταρρυθμίσεις στις Συνθήκες της Ε.Ε., κάτι που θα έφερνε μεγάλες δυσκολίες στην επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των δύο πλευρών. Μολονότι η Ε.Ε. εμφανίζεται ως «χαμένη» στις διαπραγματεύσεις με τη Μεγάλη Βρετανία, διατηρεί μέσα από το Ευρωκοινοβούλιο το δικαίωμα να ακυρώσει την όποια συμφωνία επιτευχθεί τελικά μεταξύ των δύο πλευρών.
Μάλιστα, οι τελευταίες σφυγμομετρήσεις δείχνουν πάλι τον βρετανικό λαό να θεωρεί την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ε.Ε. ως την καλύτερη επιλογή για τη χώρα. Πέραν όμως από τα διμερή ζητήματα που προκύπτουν, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Ε.Ε. διέπονται και από άλλες, πολύ σημαντικές, διαστάσεις. Ταυτόχρονα, ο δήμαρχος του Λονδίνου, Boris Johnson, στηρίζει την έξοδο της χώρας από την Ε.Ε., κάτι που ουσιαστικά σημαίνει πως η Βρετανία, μέχρι το δημοψήφισμα, πιθανόν να επανέλθει, ζητώντας κάτι παραπάνω από την Ε.Ε.
Ο θεσμός του έθνους-κράτους παίρνει πάλι τα ηνία;
Το ευρωπαϊκό όραμα των μέσων του 20ου αιώνα φαίνεται σήμερα να μοιάζει ουτοπικό. Η εξελισσόμενη προσφυγική κρίση το αποδεικνύει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, πως τα έθνη-κράτη και παράλληλα, μέλη της Ε.Ε, δεν έχουν εμπιστοσύνη στον χειρισμό της προσφυγικής κρίσης, όπως αυτός συντονίζεται από τις Βρυξέλλες. Η διαφωνία της Γερμανίας με τη Γαλλία για τους τρόπους επίλυσης δείχνει επίσης πως ο γαλλο-γερμανικός άξονας δεν είναι πλέον σταθερός. Τα όσα φαίνεται να κατοχυρώνει η Μεγάλη Βρετανία από τη συμφωνία της με την Ε.Ε. δείχνουν πως η Μεγάλη Βρετανία επιθυμεί να προστατεύσει την εργασία στη χώρα της και να αυτονομηθεί από τη συμμετοχή της στις κοινές πολιτικές δράσης της Ε.Ε.
Ο πραγματικός κίνδυνος που απορρέει από αυτήν τη συμφωνία, είτε λάβει χώρα τον Ιούνιο το Brexit, είτε αποφευχθεί, είναι πως καθίσταται δυνατόν άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε, για άλλους ή για παρεμφερείς λόγους, να αιτηθούν καθεστώτα «ειδικών» και «a la carte» συμφωνιών με την Ε.Ε. Η κρίσιμη κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Ε.Ε. όσον αφορά την οικονομία και την προσφυγική κρίση προσφέρεται για ένα κλίμα ευρωσκεπτικισμού. Χώρες που θεωρούν πως η Μεγάλη Βρετανία δεν θα έπρεπε να έχει ειδική μεταχείριση θα μπορούν να επικαλεστούν την αρχή της μη διάκρισης, προκειμένου να αποσπάσουν οφέλη από τις Βρυξέλλες. Η άνοδος στην εξουσία κομμάτων που πολιτεύονται με ακραίο ευρωσκεπτικισμό (και βρίσκονται και στα δύο άκρα του πολιτικού χάρτη) θα βρουν προσχήματα ή και επιχειρήματα προκειμένου να επαληθεύσουν τις πολιτικές τους θέσεις.
Από την Ε.Ε των πολλών ταχυτήτων, στην Ευρώπη των πολλών περιφερειών;
Τα μεγάλα προβλήματα που έχουν ανακύψει εντός της Ε.Ε, εκτός από την επιστροφή των «εθνικών πολιτικών» και την αποτυχία πολλών κοινών δράσεων των χωρών εντός της Ε.Ε, παρουσιάζουν και άλλο ένα χαρακτηριστικό, καθαρά γεωγραφικό. Ο ολιστικός διαχωρισμός μεταξύ Βορρά και Νότου φαίνεται να είναι ανεπαρκής για να εξεταστούν τα ζητήματα που αφορούν την Ε.Ε. Οι χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης διαφοροποιούνται στη σύλληψη των όσων ζητημάτων έχουν ανακύψει, τόσο με τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, όσο και με τις αντίστοιχες του Βορρά.
Οι μικρές υπο-περιφέρειες της Γηραιάς Ηπείρου (με δυσδιάκριτα ακόμη τα χαρακτηριστικά που μπορούν να τις ομογενοποιήσουν ως υπο-περιφέρειες) φέρνουν στο προσκήνιο μια παράλληλη συζήτηση στην Ε.Ε με αυτήν της «Ευρώπης των πολλών ταχυτήτων». Τη συζήτηση της «Ευρώπης των πολλών περιφερειών». Μια Ε.Ε. που –υποθετικά– θα μπορούσε να παρέχει ξεχωριστά καθεστώτα σε κάθε υπο-περιφέρεια, ίσως μπορούσε να βρει νέους τρόπους για να προχωρήσει στην ολοκλήρωση. Παρόλα αυτά, εκείνο που προσώρας λείπει από την Ε.Ε. είναι μια minimum ατζέντα η οποία να περιλαμβάνει τα ζητήματα στα οποία συμφωνούν και οι 28 εταίροι. Ακολούθως, να ξεκαθαριστούν στην πράξη, και όχι στη θεωρία, οι αποκλειστικές με τις συντρέχουσες αρμοδιότητες.
Εν κατακλείδι, ακόμη και αν ο David Cameron δε ζήτησε κάποιες τροποποιήσεις στο πρωτογενές Ευρωπαϊκό Δίκαιο, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ε.Ε. σε συνδυασμό με τη ραγδαία άνοδο του ευρωσκεπτικισμού και τη διαφορετική επιρροή που έχει κάθε πρόβλημα της Ε.Ε., σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές της Γηραιάς Ηπείρου, καθιστά βέβαιη μια συζήτηση που θα αφορά μια ευρύτερη συζήτηση για την αναθεώρηση ορισμένων ζητημάτων. Το Brexit, ανεξάρτητα από το αν λάβει χώρα ή όχι, σαν ζήτημα θα προστεθεί σε αυτά της οικονομικής κρίσης, του δημοκρατικού ελλείμματος που παρουσιάζει η Ε.Ε. από το 2008 και μετά της προσφυγικής κρίσης και της μεταναστευτικής πολιτικής, της ασφάλειας και της άμυνας της Ε.Ε. από ασύμμετρες απειλές κτλ. Αν «τέλος» ορίζεται η εξέλιξη της Ε.Ε. ανάλογα με τα προβλήματα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στο σύγχρονο πολιτικό περιβάλλον, τότε αυτό σίγουρα πλησιάζει. Αν πάλι το «τέλος» ορίζεται ως κατάρρευση, η μη άλλαγή/εξέλιξη της Ε.Ε, θα υπακούσει και αυτή στον «Δαρβίνειο κανόνα», που υποστηρίζει πως «ο,τι δεν εξελίσσεται παύει να υπάρχει».
* Ο κ. Αλέξανδρος Δρίβας είναι Υποψήφιος Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Παν/μιο Πελοποννήσου - συντονιστής στο Παρατηρητήριο Ανατολικής Μεσογείου στον Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ).
