Η υπόθεση της δίωξης και σύλληψης του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, στην Τουρκία του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει πολλές αναγνώσεις και όχι εύκολες αναγνώσεις, αν δούμε τα πράγματα μέσα στο πλαίσιο της Τουρκίας.
Όσο άγαρμπα και αν κινήθηκε το καθεστώς Ερντογάν εναντίον του βασικότερου πολιτικού του αντιπάλου, οι παλαιότεροι δεν ξεχνούν τη μεταχείριση που είχαν τα Ισλαμικά κόμματα από τους Κεμαλικούς – δηλαδή το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα το οποίο την Κυριακή 23/3 θα ανακοίνωνε τον Ιμάμογλου ως τον υποψήφιό του για την Τουρκική προεδρία το 2028 – όσο και τις δικαστικές περιπέτειες και τη φυλάκιση που υπέστη ο ίδιος ο Ερντογάν από τους Κεμαλικούς πριν ανέλθει στην εξουσία.
Άρα, για όσους γνωρίζουν σε βάθος χρόνου τα πολιτικά πράγματα στην Τουρκία, καθώς και την πολιτική κουλτούρα στη χώρα, το να επικεντρωθεί η συζήτηση σε ζητήματα Δημοκρατίας και Κράτους Δικαίου είναι τουλάχιστον άστοχο για όποιον στο εσωτερικό ή το εξωτερικό το επιχειρήσει.
Ο πρόεδρος Ερντογάν γνωρίζει καλά τα δυνατά και αδύναμα χαρτιά του στο πολιτικό παιχνίδι και με τη σύλληψη Ιμάμογλου στέλνει ταυτόχρονα και σε διαφόρους αποδέκτες τουλάχιστον 5 μηνύματα.
Τα μηνύματα αυτά μας ενδιαφέρουν ως Ελλάδα. Τόσο γιατί η Τουρκία είναι ένας κρίσιμος γείτονας, όσο και γιατί σε ένα βαθμό η συμπεριφορά της προσδιορίζει και βασικές δικές μας πολιτικές επιλογές – από την άμυνα και την οικονομία, μέχρι τις διεθνείς μας σχέσεις.
Ποια είναι όμως αυτά τα 5 μηνύματα Ερντογάν:
Ξεκαθάρισμα
Το βασικό «συστημικό» πολιτικό παιχνίδι στην Τουρκία παίζεται μεταξύ των «κοσμικών» Ισλαμιστών (υπό τον Ερντογάν) και των «κοσμικών» Κεμαλικών (υπό την εμβληματική παρουσία Ιμάμογλου), με το οργανωμένο κουρδικό στοιχείο να συμπληρώνει το «μη συστημικό» κομμάτι του πάζλ.
Όταν ο Ερντογάν ανήλθε στην εξουσία πριν από δυο δεκαετίες είχε να αντιμετωπίσει αντιπάλους εσωτερικά στο Ισλαμικό στρατόπεδο, τους Κεμαλικούς σε όλο το φάσμα των θεσμών και στην κοινωνία, και το Κουρδικό στοιχείο όλων των αποχρώσεων – από το τρομοκρατικό ΡΚΚ ως τις συστημικές κουρδικές φράξιες στο κοινοβούλιο.
Σταδιακά απονομιμοποίησε το σύστημα Γκιουλέν, με το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 εκκαθάρισε τα σώματα ασφαλείας και τις ένοπλες δυνάμεις από ενοχλητικούς Κεμαλικούς, ήρθε πολύ πρόσφατα σε λειτουργική συνεννόηση με τους Κούρδους και στην ουσιαστική ουδετεροποίηση του ΡΚΚ, και του είχε μείνει πλέον το ξεκαθάρισμα με το Κεμαλικό επιχειρηματικό κεφάλαιο και τον κύριο αντίπαλό του στα σχέδιά του για την Προεδρία, τον Ιμάμογλου.
Με τις κατηγορίες εναντίον του Ιμάμογλου, την απογύμνωσή του από πανεπιστημιακούς τίτλους σπουδών και τη σύλληψή του, ουσιαστικά έθεσε εκτός πολιτικού παιχνιδιού κάθε αντιπολιτευόμενη δυναμική εναντίον του.
Έτσι ο πρόεδρος Ερντογάν αναδεικνύεται κυρίαρχος.
Δαιμονοποίηση
Η απλή ουδετεροποίηση του αντιπάλου δεν αρκεί. Επειδή ακριβώς ο συγκεκριμένος αντίπαλος δεν είναι μόνος του, αλλά στηρίζεται από σημαντική μερίδα του εκλογικού σώματος και ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, στόχος του καθεστώτος Ερντογάν είναι να φέρει στο φως ή και να κατασκευάσει ακόμη κατηγορίες, που θα απονομιμοποιήσουν στη συνείδηση του κόσμου το πρόσωπο Ιμάμογλου και θα μουδιάσουν τις όποιες αντιδράσεις.
Παράλληλα, η δαιμονοποίηση του αντιπάλου θα στείλει και ηχηρά μηνύματα στα οικονομικά συμφέροντα που στηρίζουν τον Ιμάμογλου για το ποιος τελικά ελέγχει το παιχνίδι στην Τουρκία.
Μην Ελπίζετε…
Στις δυο αυτές δεκαετίες που κυριαρχεί στο πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας ο Ερντογάν, δεν μπορώ να θυμηθώ πόσες φορές έχω διαβάσει δημοσιεύματα που τον θέλουν να πεθαίνει, ή να συμπαρασύρεται από την οικονομική κατάρρευση της χώρας του, ή άλλες πάλι φορές να τον τρώνε ξένα συμφέροντα ή να χάνει εκλογές.
Πολλοί, ειδικά στο εξωτερικό, ήλπιζαν και ελπίζουν σε μια δημοκρατική ανατροπή του. Με τη σύλληψη Ιμάμογλου, ο Ερντογάν στέλνει το δικό του μήνυμα λέγοντας «μην ελπίζετε…».
Σκοπεύει να μείνει στο τιμόνι της Τουρκίας για πολλά χρόνια ακόμη και καλεί εγχώριους και ξένους αντιπάλους να συμφιλιωθούν με την ιδέα ότι θα πρέπει να συνεννοηθούν μαζί του για ότι κατάφερε να ελέγχει.
Είμαστε η λύση…
Το μοντέλο της κοσμικής Τουρκίας των Κεμαλικών είχε καταφέρει να πείσει μόνο κάποιους ελιτίστικους κύκλους σε ξένες πρωτεύουσες. Σε επίπεδο εφαρμοσμένης πολιτικής και διεθνούς πολιτικής είχε αποτύχει παταγωδώς. Αντίθετα, και προϊόντος του χρόνου και των συγκυριών, το μοντέλο του Τουρκικού Ισλάμ φαίνεται να έπεισε και θεωρητικά και πρακτικά.
Έπεισε τους ίδιους τους Τούρκους αφού έστειλε το τουρκικό ΑΕΠ πιο ψηλά και από αυτό της Σαουδικής Αραβίας. Έπεισε, όπως φαίνεται, τους Κούρδους υποσχόμενος δικαιοσύνη και ανάπτυξη. Έπεισε τους αντικαθεστωτικούς σε Λιβύη, Συρία, καθώς και τους Παλαιστινίους.
Και δεν χάνει ευκαιρία να θυμίσει προς όλους πως ανάμεσα στον τρομοκρατικό Σουνιτισμό της Αλ Κάιντα, τα κούφια λόγια των Αδελφών Μουσουλμάνων και τον αναθεωρητικό Σιιτισμό του Ιράν, το Τουρκικό Ισλάμ ότι είναι η λύση…
Πεδίο εφαρμογής και μεγάλο τεστ για τον Ερντογάν είναι η επιτυχία του καθεστώτος στη Δαμασκό το οποίο φαίνεται να αντιγράφει το μοντέλο του τουρκικού Ισλάμ στη Συρία.
Ειρηνοποιός
Το τελευταίο μήνυμα Ερντογάν προς όλους και κυρίως προς τη νέα ηγεσία στην Ουάσιγκτον (την οποία δεν βλέπει μόνο για την επόμενη τετραετία, αλλά με πολύ βαθύτερο ορίζοντα…) είναι ότι παρά τις διαφορές τους, η Άγκυρα υπό τον Ερντογάν συμμερίζεται το αφήγημα του «ειρηνοποιού» που ευαγγελίζεται ως στόχο του ο πρόεδρος Τράμπ.
Και προς επίρρωση αυτού του ισχυρισμού προβάλλει το ρόλο που έπαιξε ο Ερντογάν στη συμφωνία για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα, τον ρόλο της Τουρκίας στον εμφύλιο στη Συρία, τον ρόλο που διαδραματίζει στη Σομαλία και τη Λιβύη, τον ρόλο που έπαιξε στην κρίση Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, κά.
Γιατί μας αφορά
Η πολιτική εξόντωση Ιμάμογλου έχει μικρή σημασία ως γεγονός για εμάς ως Ελλάδα. Η Τουρκία είτε πολιτικά σταθερή είτε πολιτικά ασταθής, είναι πρόβλημα για εμάς. Ο αναθεωρητισμός της έχει βαθιές ρίζες σε όλο της το σύστημα.
Μας αφορά όμως γιατί η σύλληψη Ιμάμογλου από τη μία δυναμώνει συγκυριακά τον Ερντογάν, αλλά την ίδια στιγμή προσθέτει ρωγμές στο οικοδόμημα Τουρκία.
Το να εκμεταλλευτούμε τη συγκυρία προβάλλοντας Δημοκρατικά επιχειρήματα δεν θα ήταν σοφό! Ας αφήσουμε να κάνουν άλλοι αυτή τη δουλειά.
Αντίθετα, εμείς θα πρέπει να μείνουμε έξω από όλο αυτό το τοξικό σκηνικό και από τη μία να συνεχίσουμε να κερδίζουμε χρόνο, ενώ από την άλλη να ενδυναμώνουμε ουσιαστικά, να κερδίσουμε από το χαμένο έδαφος.
Με ή χωρίς Ερντογάν στην Τουρκία, με την Τουρκία σταθερή ή ασταθή, την ανάσα της την αισθανόμαστε στο σβέρκο και αυτό γιατί εμείς μείναμε πολύ πίσω από εκεί που θα έπρεπε σήμερα να βρισκόμαστε.
Το νόμισμα – διαβατήριο για να πορευτούμε με σχετική ασφάλεια απέναντι σε κάθε Τουρκία είναι η δική μας σχετική ισχύς. Κάθε αποπροσανατολισμός από αυτό το στόχο, κάθε εμπλοκή μας σε δευτερεύοντα παιχνίδια, απλά μας απομακρύνει περισσότερο από τον διττό μας στόχο. Να κερδίσουμε το χαμένο χρόνο και να ενδυναμώσουμε τους παράγοντες ισχύος μας. Μόνο έτσι θα μας ακούν καλύτερα στις Βρυξέλλες και στην Ουάσιγκτον, και μόνο έτσι θα μας υπολογίζουν σε Πεκίνο, Μόσχα και Ν. Δελχί…
*Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι διεθνολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Γεω-επιχειρηματίες: Από τον Ιάσονα στον Έλον Μάσκ» (Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2024)
