Του Γιάννη Παπαδόπουλου*
Κάτι που πολλές φορές δεν αναφέρεται στη συζήτηση περί εκπαιδευτικών συστημάτων είναι ότι στις παγκόσμιες κατατάξεις τα καλύτερα αποτελέσματα δεν τα φέρνουν οι Σκανδιναβικές χώρες, αλλά κάποιες ασιατικές. Συνήθως, η Σινγκαπούρη, η Ιαπωνία, η Νότιος Κορέα, και κάποιες κινεζικές περιφέρειες κονταροχτυπιούνται για την πρώτη θέση, ενώ οι πρώτες ευρωπαϊκές χώρες ακολουθούν από την πέμπτη θέση και κάτω.
Γιατί δεν συζητάμε, λοιπόν, για την ασιατική εκπαίδευση, αλλά μιλάμε για Φινλανδία και Σουηδία; Και αν οι ασιατικές χώρες, για κάποιο λόγο – και για να χρησιμοποιήσουμε έναν όρο από τα μαθητικά μας χρόνια - «δεν πιάνουν», γιατί η Φινλανδία και η Σουηδία «πιάνουν» και τις θαυμάζουμε παρόλο που δεν φέρνουν τα καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα; Τι είναι αυτό που θαυμάζουμε σε αυτές τις χώρες τελικά;
Ξεκινώντας από τις προαναφερθείσες ασιατικές χώρες, βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η κοινωνική πίεση για επιτυχία και αυταρχικά εκπαιδευτικά συστήματα που εστιάζουν στις εξετάσεις και στην επιτυχία σε αυτές. Το βασικό χαρακτηριστικό των σκανδιναβικών χωρών, ωστόσο, δεν είναι ότι τα συστήματά τους δεν είναι εξετασιοκεντρικά, ούτε ότι δεν ενδιαφέρονται για την επιτυχία. Αντιθέτως, συχνά έχουν πολύ αυστηρές, κεντρικά ελεγχόμενες εξετάσεις και η ίδια η επιτυχία των Σκανδιναβών είναι αδιάψευστος δείκτης του πόσο θέλουν να είναι επιτυχημένοι.
Το χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί τις σκανδιναβικές χώρες από πολλές άλλες είναι ότι εστιάζουν στις ανάγκες του κάθε μαθητή ως άτομο. Ο μαθητής μπορεί να επιλέξει εάν θα κάνει κάποια από τα μαθήματα ή όχι, ή αν θα κάνει ένα βασικό μάθημα αυτή την χρονιά ή την επόμενη. Μπορεί να επιλέξει αν θα το παρακολουθήσει πρωί ή απόγευμα, εφόσον προσφέρεται. Μπορεί να επιλέξει να τελειώσει π.χ. το αντίστοιχο λύκειο σε τρία ή τέσσερα ή πέντε χρόνια. Μπορεί να κάνει μάθημα ή και να μην κάνει για ένα διάστημα – πρόσφατα μου έλεγαν καθηγητές από μία από τις πλέον επιτυχημένες Σουηδικές αλυσίδες σχολείων ότι αν βλέπουν κάποιον μαθητή να μην νιώθει άνετα στην τάξη, του επιτρέπουν να βοηθάει π.χ. τον επιστάτη για μια εβδομάδα και να ξαναμπεί στην τάξη όταν νιώσει έτοιμος.
Δηλαδή, το βασικό χαρακτηριστικό των σχολείων αυτών είναι αυτό που θεωρητικά όλοι, εκπαιδευτικοί και μη, έχουμε ακούσει και πολλοί από εμάς, ανεξάρτητα από το αν είμαστε αριστεροί, δεξιοί, πατριώτες, εθνικιστές κτλ, υποστηρίζουμε ότι επιθυμούμε: την εξατομικευμένη μάθηση.
Γιατί, όμως, αφού όλοι ξέρουμε ότι η εξατομικευμένη μάθηση είναι αυτό που, σε συνδυασμό με εξω-εκπαιδευτικούς παράγοντες, θα μας βοηθήσει να αναπτυχθούμε ως άτομα και ως κοινωνία, και αφού την επιζητούμε, γιατί δεν την υλοποιούμε;
Κατ' εμέ, επειδή δεν θέλουμε το άτομο στην εξατομίκευση.
Δηλαδή, μιλάμε για εξατομίκευση, αλλά την εξατομίκευση την κάνει το κράτος, το σχολείο ή στην καλύτερη ο καθηγητής, δηλαδή ο «ειδικός». Πού είναι ο ενδιαφερόμενος; Πώς περιμένουμε να είναι η εκπαίδευση εξατομικευμένη όταν οι ανάγκες της μαθήτριας όπως τις αντιλαμβάνεται και όπως τις βιώνει δεν συμπεριλαμβάνονται (συμπερίληψη: μία ακόμα κακοποιημένη έννοια όπου αυτοί που θέλουμε να συμπεριληφθούν, καθώς και όσοι επωμίζονται το κόστος της συμπερίληψης, δεν συμπεριλαμβάνονται στον σχεδιασμό του πώς θα συμπεριληφθούν) στην εξατομίκευση;
Αν, βέβαια, συμπεριλαμβάναμε τα άτομα και τους ζητούσαμε να συν-αναλάβουν την ευθύνη της εκπαίδευσής τους, τότε θα ήμασταν αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα: ότι το δικό μας το παιδί μπορεί να χρειάζεται λίγο χρόνο παραπάνω από τα άλλα για να τελειώσει μια τάξη? ότι κάποια μαθήματα, όπως τα αρχαία ελληνικά, δεν αρέσουν σε πολλούς μαθητές ? ότι το πώς δουλεύουμε και το τι μάθαμε στα πανεπιστήμια ως καθηγητές δεν βοηθάνε τους μαθητές μας.
Για να επιστρέψουμε, λοιπόν, στην ερώτηση που θέτει ο τίτλος, τα σκανδιναβικά εκπαιδευτικά συστήματα είναι πετυχημένα στο να βοηθούν άτομα να θέτουν και να πετυχαίνουν τον στόχο τους. Δεν είναι, όμως, τα πιο πετυχημένα στο να υλοποιήσουν τους ιδεατούς μαθητές που έχει ο καθένας από εμάς στο μυαλό του: τον μαθητή-μελλοντικό κοινωνικό αγωνιστή, τον μαθητή-μελλοντικό Έλληνα, τον μαθητή-μελλοντικό καλό χριστιανό, τον μαθητή-μελλοντικό καμάρι της οικογένειας και της κοινότητάς του.
Η επιλογή δική μας.
*Ο κ. Γιάννης Παπαδόπουλος είναι μέλος της Μόνιμης Γενικής Συνέλευσης της Φιλελεύθερης Συμμαχίας.
