Του Παναγιώτη Γκλαβίνη
Στις 26 Ιουνίου κινδυνεύει να υπογραφεί στις Βρυξέλλες η τελευταία πράξη υποθήκευσης της χώρας από την ολέθρια διακυβέρνηση του Σύριζα. Ας δούμε γιατί.
Ως γνωστόν, στην Ευρωζώνη όλα κινούνται με αργούς ρυθμούς, εκτός αν υπάρχει πίεση από τις αγορές, οπότε όλα τρέχουν πιο γρήγορα. Το 2017 γιορτάσαμε τα 60 χρόνια της Ε.Ε. από τη Συνθήκη της Ρώμης. Τη χρονιά αυτή δημιουργήθηκε ένα consensus μεταξύ των χωρών που έχουν ως νόμισμα το Ευρώ ότι, αποχωρούντος του Η.Β. από την Ε.Ε., έπρεπε να ενισχυθεί η Ευρωζώνη.
Στο κέντρο της συζήτησης για το πώς θα επιτυγχάνονταν κάτι τέτοιο βρέθηκε ο ESM. Διαμορφώθηκαν τότε δυο τάσεις για το μέλλον του: η πρώτη επέμενε ότι ο νέος ESM θα έπρεπε να ενταχθεί στο ενωσιακό οικοδόμημα, ενώ η δεύτερη τον ήθελε εκτός με τη μορφή που έχει σήμερα. Τελικά, επικράτησε η δεύτερη, γι' αυτό όμως χρειάστηκε χρόνος.
Οι κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις αναμένονταν στο Eurosummit του Ιουνίου του 2018. Πάρθηκαν τελικά επί της αρχής στο Eurosummit της 14ης Δεκεμβρίου 2018, οπότε οι ηγέτες των χωρών της Ευρωζώνης ενέκριναν το «Term sheet on the ESM reform», που είχε υιοθετήσει προηγουμένως το Eurogroup στις 4 Δεκεμβρίου 2018.
Στο τελευταίο Eurogroup, που έγινε στις 13 Ιουνίου 2019, οι Υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης συμφώνησαν επί της τροποποίησης της ιδρυτικής συνθήκης του ESM, υλοποιώντας την πολιτική απόφαση που είχε ληφθεί στο Eurosummit της 14.12.2018.
Στο Eurosummit που θα γίνει στις 26 Ιουνίου 2019, οι ηγέτες των χωρών της Ευρωζώνης αναμένεται να αποφασίσουν επί των αλλαγών που θα πρέπει να γίνουν στην ιδρυτική συνθήκη του ESM.
Χάθηκε έτσι ένας ολόκληρος χρόνος, πλην όμως αυτό ήταν τελικά για το καλό της Ελλάδος. Ο υπογράφων πιστεύει, και το έχει γράψει επανειλημμένα, ότι η συζήτηση για την αναμόρφωση του ESM και η συζήτηση για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους στο βαθμό που παγίως απαιτεί το ΔΝΤ ώστε αυτό να καταστεί βιώσιμο στα μάτια του, είναι μια ενιαία συζήτηση. Η αναμόρφωση του ESM μάς αφορά άμεσα. Ας μην ξεχνάμε ότι η χώρα μας έχει γίνει πολλές φορές το πειραματόζωο της μετεξέλιξης της Ευρωζώνης από το 2010 και μετά.
Με απλά λόγια, ο ESM θα είναι ο «κουρέας» της Ευρώπης για την εξυγίανση τόσο των τραπεζών της Ευρωζώνης όσο και των δημοσιονομικά ασθενών και υπερχρεωμένων κρατών που έχουν ως νόμισμα το Ευρώ. Μας αφορούν και τα δυο.
Καθώς δεν συμφωνούσε στην οριστική διαμόρφωση του νέου ESM, η Ευρώπη επέλεξε για άλλη μια φορά να κλωτσήσει το τενεκεδάκι της οριστικής για μας λύσης παρακάτω, μέχρις ότου προετοιμαστεί η ίδια.
Θυμίζουμε ότι, για να καταστεί το χρέος μας μακροπρόθεσμα βιώσιμο, το ΔΝΤ προτείνει από το 2016 ακόμη ότι θα πρέπει –με βάση τη χρονιά αυτή– να επιβληθεί ένα moratorium 25ετίας, κατά τη διάρκεια του οποίου δεν θα πληρώνουμε τοκοχρεολύσια, το δε κεφάλαιο θα αποπληρωθεί από το 2040 έως το 2070 ενώ θα τρέχει με σταθερό επιτόκιο μικρότερο του 1,5% και οι τόκοι θα κεφαλαιοποιηθούν για να πληρωθούν μετά το 2060.
Στην πρόταση αυτή κατέληξε το ΔΝΤ επειδή οι εταίροι μας στην Ευρωζώνη δεν είναι διατεθειμένοι να διαγράψουν έστω και μέρος του χρέους μας προς αυτούς. Από την άλλη μεριά, το ΔΝΤ στηρίζει την πρότασή του σε δυσοίωνες παραδοχές για την οικονομία μας, για την οποία δεν πιστεύει ότι μπορεί να επιτυγχάνει τα δημοσιονομικά πλεονάσματα που μας ζητούν οι Ευρωπαίοι εταίροι μας, ούτε την μεγέθυνση του ΑΕΠ που προεξοφλούν ότι θα έχουμε σε ασυνήθιστα μεγάλο βάθος χρόνου.
Στις 15 Ιουνίου 2017, στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε το Eurogroup εκείνης της ημέρας, η κυρία Λαγκάρντ δήλωσε ότι το ΔΝΤ θα συμμετείχε τελικά στο Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Οικονομίας, αποδεχόμενο να το χρηματοδοτήσει με ένα ποσό της τάξης των 2 δισ. δολαρίων ΗΠΑ. Διατηρούσε, ωστόσο, επιφυλάξεις ως προς τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους και για το λόγο αυτό θα ενέκρινε «κατ' αρχήν» μόνο την χρηματοδότηση της χώρας (approval in principle). Η οριστική έγκριση θα ερχόταν αργότερα, μαζί με την εκταμίευση, όταν θα ολοκληρώνονταν οι διεργασίες για την ελάφρυνση του χρέους μας, οι οποίες και θα το καθιστούσαν βιώσιμο μακροπρόθεσμα.
Ειρήσθω εν παρόδω ότι το ΔΝΤ δεν έχει αλλάξει γνώμη μέχρι σήμερα για την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του χρέους μας, παρά τις παρεμβάσεις που έγιναν στους όρους αποπληρωμής του στο μεταξύ. Κατά τη γνώμη μας, οι παρεμβάσεις αυτές δεν είναι τίποτε άλλο παρά η σαλαμοποίηση της λύσης ΔΝΤ από τους Ευρωπαίους, στην οποία προσχωρούν σταδιακά οι Ευρωπαίοι, υιοθετώντας μάλιστα και τις παραδοχές του ΔΝΤ για την εξέλιξη της οικονομίας μας και διορθώνοντας τις δικές τους, όπως για παράδειγμα το 1% ανάπτυξη μακροπρόθεσμα που προβλέπει τώρα έκθεση της Commission που κυκλοφόρησε στις 5 Ιουνίου 2019. Με 1% ανάπτυξη, είχε σχολιάσει στις 30 Ιουνίου 2017 ο Wolfgang Schaeuble τις παραδοχές του ΔΝΤ, θα φτάσει η Ελλάδα τα άλλα κράτη της Ευρωζώνης; Εξ ου και η πεποίθησή του ότι έπρεπε να αποχωρήσει από την Ευρωζώνη, εκτός αν ήταν ικανή να πετύχει σε βάθος χρόνου τα υψηλά πλεονάσματα που της επέβαλαν και τους ακόμη υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης που απαιτούσαν.
Έχει σημασία, όμως, να δούμε πώς περιέγραψε την μέθοδο τής «κατ' αρχήν έγκρισης» η κυρία Λαγκάρντ στην παραπάνω συνέντευξή της (μπορείτε να δείτε εδώ το κρίσιμο απόσπασμα από την συνέντευξή της):
«It's a procedure that has been used many times by the IMF, not in recent time, because more recently we had not had to rely on the procedure because we could use the Paris Club arrangement as a substitute. Now clearly in the case of Greece, the Paris Club arrangement would have never worked so we have relied on the approval in principle.»
Αυτή τη μέθοδο, είπε η κυρία Λαγκάρντ, την χρησιμοποιούσαμε παλαιότερα στο ΔΝΤ, στη συνέχεια, όμως, την εγκαταλείψαμε, όταν αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε το Paris Club για τις διαπραγματεύσεις μεταξύ του κράτους που επρόκειτο να στηρίξουμε και των πιστωτών του. Στην περίπτωση της Ελλάδας, όμως, το Paris Club δεν ήταν το ενδεδειγμένο forum.
Το ενδεδειγμένο forum βρέθηκε τελικά στο πρόσωπο του νέου ESM. Στο Term Sheet για την αναμόρφωση του ESM, το οποίο έχει υιοθετήσει η Ευρωζώνη τόσο σε επίπεδο Eurogroup, στις 4.12.2018, όσο και σε επίπεδο Eurosummit, στις 14.12.2018, προβλέπονται τα εξής:
«We also reaffirm the principle that financial assistance should only be granted to countries whose debt is sustainable and whose repayment capacity is confirmed. … when appropriate and if requested by the Member State, the ESM may facilitate the dialogue between its Members and private investors. This involvement would take place on a voluntary, informal, non-binding, temporary, and confidential basis.»
Έτσι, για να καταστεί βιώσιμο το χρέος μιας χώρας της Ευρωζώνης, που θα προστρέχει στη χρηματοδοτική στήριξη του νέου ESM, ο τελευταίος θα μπορεί να λειτουργεί και ως Paris Club, διευκολύνοντας τις διαπραγματεύσεις μεταξύ της ενδιαφερόμενης χώρας και των πιστωτών της για την ελάφρυνση του χρέους της.
Στον νέο ESM, λοιπόν, θα διεξαχθούν και οι δικές μας διαπραγματεύσεις για την περαιτέρω ελάφρυνση του χρέους μας, σε περίπτωση που δεν καταφέρουμε να πετύχουμε τα υπερβολικά πλεονάσματα που μας ζητούνται τα επόμενα χρόνια ή δεν καταγράψουμε για πολλά συνεχή έτη τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης που προϋποτίθενται για να καταστήσουμε το χρέος μας βιώσιμο με τους όρους αποπληρωμής που ισχύουν γι' αυτό σήμερα.
Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε αν, μεταξύ των προϋποθέσεων (conditionality) που θα μπορεί να επιβάλει ο νέος ESM για να χρηματοδοτήσει ένα υπερχρεωμένο κράτος της Ευρωζώνης, θα περιλαμβάνεται και το time-out τής συμμετοχής του στην Ευρωζώνη. Όπως θα πρέπει επίσης να δούμε τι θα συμβεί αν μια χώρα της Ευρωζώνης που δεν θα έχει τελικά βιώσιμο χρέος, θα αδυνατεί να χρηματοδοτηθεί περαιτέρω από τον νέο ESM. Θα φεύγει από την Ευρωζώνη;
Αυτό ήταν η πρόταση του κ. Schaeuble, την οποία υπέβαλε με non paper στο Eurogroup το απόγευμα της 10ης Ιουλίου 2015. Ας μην ξεχνάμε ότι ο κ. Schaeuble ήταν αυτός που άνοιξε και τη συζήτηση για την αναμόρφωση του ESM στο τελευταίο Eurogroup στο οποίο συμμετείχε, με ένα άλλο non paper που διένειμε στους συναδέλφους του στις 9 Οκτωβρίου 2017, όπου πρότεινε, όπως διέρρευσαν τότε οι FT, να μην χορηγεί ο νέος ESM βοήθεια σε κράτη μέλη του, παρά μόνον εφόσον αυτά θα αναλάμβαναν την υποχρέωση να διεξαγάγουν ένα «comprehensive debt restructuring».
Επειδή αυτοί στους οποίους οφείλουμε τα περισσότερα χρήματα σήμερα είναι οι εταίροι μας στην Ευρωζώνη, αμέσως ή εμμέσως δια του EFSF και του ESM, αυτοί θα αποφασίσουν τελικά, πρώτον, αν θα κάνουν αποδεκτή στο σύνολό της την πρόταση του ΔΝΤ για να καταστεί μακροπρόθεσμα βιώσιμο το χρέος μας και, δεύτερον, κάτω από ποιες προϋποθέσεις θα μας την εφαρμόσουν. Ειρήσθω εν παρόδω πως θα τους κοστίσει κάτι πάνω από 100 δις, όπως έχει υπολογίσει το Γερμανικό ΥΠΟΙΚ.
Ζήτημα τίθεται στο πλαίσιο αυτό και πόσο νέος θα είναι ο ESM μετά την σχεδιαζόμενη αναμόρφωσή του, εις τρόπον ώστε να καθίσταται ευχερέστερη η ρύθμιση των παλιών δανείων του, όπως αυτά που χορήγησε σε εμάς. Διότι, κάτι που θα εφαρμοστεί σ' εμάς, δεν μπορεί να μην εφαρμοστεί υπό τις ίδιες συνθήκες και σε όλα τα άλλα κράτη μέλη που έχουν δανειστεί με τον ίδιο τρόπο όπως εμείς μέχρι τώρα. Και ακόμη χειρότερα, δεν θα μπορεί να μην εφαρμοστεί και στο μέλλον σε χώρες που θα βρεθούν στην ίδια κατάσταση με εμάς σήμερα. Εκτός αν ο νέος ESM θα είναι πραγματικά νέος, τραβώντας μια γραμμή για τα παλιά δάνεια που έχουν χορηγήσει μέχρι τώρα αυτός, ο EFSF ή οι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, σε κράτη όπως εμείς, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Κύπρος, τα οποία και θα μπορούν να ρυθμιστούν με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που θα εφαρμόζει ο νέος ESM για τα δάνεια που θα χορηγεί στο μέλλον, ώστε να μην δημιουργηθεί κακό προηγούμενο.
Ο κ. Τσίπρας σίγουρα δεν είναι ο καταλληλότερος πρωθυπουργός για να εκπροσωπήσει τη χώρα στο Eurosummit της 26ης Ιουνίου. Επί των ημερών του τέθηκε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων η απειλή της εξόδου μας από την Ευρωζώνη και αυτή εμπνέει τους ηγέτες της στον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να αντιμετωπίσουν παρόμοιες καταστάσεις στο μέλλον, μεταξύ των οποίων πρώτη υποψήφια είναι η χώρα μας, γνωστό πειραματόζωο της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης.
Εν αμφιβολία, καλά θα κάνει να υπογράψει τα συμπεράσματα της συνόδου ad referendum, επιφυλασσόμενος να αποφασίσει επ' αυτών η νέα Κυβέρνηση που θα προκύψει από τις εκλογές της 7ης Ιουλίου. Αρκετά έχει υποθηκεύσει το μέλλον της χώρας.
Καλό είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας να έχει το νου του στο τι θα υπογράψει ο απερχόμενος Πρωθυπουργός στις 26 Ιουνίου στις Βρυξέλλες. Διότι, ως γνωστόν, ο κ. Τσίπρας υπογράφει πλέον τα πάντα. Την τελευταία υποθήκευση του μέλλοντος της χώρας επί πρωθυπουργίας του, καλό είναι να μην του επιτραπεί να την υπογράψει.
* Ο κ. Παναγιώτης Γκλαβίνης είναι καθηγητής Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ
