Εκ προοιμίου το γεγονός που θα σηματοδοτήσει το νέο έτος είναι η συμπλήρωση δύο αιώνων από την ελληνική επανάσταση και η ιστορική αναδρομή στα έργα και στις ημέρες των πρωταγωνιστών της εθνικής Παλιγγενεσίας. Αν η αναδρομή αυτή επιχειρηθεί δια των πεπραγμένων του κράτους θα καταλήξει να δοξάζει και να εξυμνεί τα επιτεύγματά του, όπως διδάσκει εν πολλοίς η κρατική διανόηση επικουρούμενη από τη νεωτερική επιστήμη. Αντιθέτως, αν η εξιστόρηση γίνει με γνώμονα τα πεπραγμένα του έθνους θα οδηγήσει στον αναστοχασμό του παρελθόντος, χωρίς τάσεις προγονοπληξίας, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον.
Αυτό διδάσκει η νέα κοινωνική επιστήμη που θεμελίωσε ο Καθηγητής Γιώργος Κοντογιώργης υπό τον εύγλωττο όρο Κοσμοσυστημική Γνωσιολογία. Πρόκειται για μια ολιστική γνωσιολογική μέθοδο που μελετά, αναλύει και ερμηνεύει τα ιστορικά φαινόμενα με βάση τις αυθεντικές πηγές και πρωτότυπες μαρτυρίες, και όχι τις ιδεολογικές αγκυλώσεις της νεοτερικότητας.
Για τον κορυφαίο Έλληνα στοχαστή, ο Ελληνισμός δομείται ως Έθνος - Κοσμοσύστημα με καταστατικό θεμέλιο την κοινωνία της πόλης. Εντός αυτής αναπτύσσονται οι ανθρωποκεντρικές παράμετροι της εγχρήματης οικονομίας, του ελεύθερου εμπορίου και της εταιρικής εργασίας, που διαχρονικά χαρακτηρίζουν τη δημοκρατική υποστασιοποίηση του Ελληνισμού με όρους καθολικής ελευθερίας. Αυτή είναι η έννοια του ελληνικού ή ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος.
Στον αντίποδα, ο Κοντογιώργης τοποθετεί τον υπόλοιπο κόσμο που απαρτίζει το λεγόμενο δεσποτικό κοσμοσύστημα, στη βάση του ανήκειν στον αφέντη της αφροασιατικής δεσποτείας ή στον φεουδάρχη της ευρωπαϊκής απολυταρχίας. Με άλλα λόγια, το αντικειμενικό κριτήριο που εισάγει ο Κοντογιώργης είναι το μέτρο της βιούμενης από τις εκάστοτε κοινωνίες ελευθερίας, ώστε αυτό να τις διακρίνει τυπολογώντας και τα αντίστοιχα πολιτεύματα, ως εξής:
α. σε πρωτοανθρωποκεντρικές κοινωνίες που βιώνουν μόνο τη βασική ατομική ελευθερία εντός μοναρχικών πολιτευμάτων,
β. σε ανθρωποκεντρικές κοινωνίες που βιώνουν ατομική και κοινωνική ελευθερία εντός του αντιπροσωπευτικών πολιτευμάτων και
γ. σε τέλειες ανθρωποκεντρικές κοινωνίες που βιώνουν σωρευτικά την ατομική, κοινωνική και πολιτική, δηλαδή την καθολική ελευθερία εντός δημοκρατικών πολιτευμάτων. Ώστε η βίωση ή μη της ελευθερίας αναδυόμενη μέσα από πληθώρα ιστορικών πηγών δεν καταλείπει αμφιβολία ότι τα εθνικά κράτη της νεωτερικής εποχής πόρρω απέχουν από το να εκπροσωπούν τις δημοκρατικές πολιτείες καθόσον αναγνωρίζουν στους πολίτες υπηκόους τους την ελάχιστη ατομική ελευθερία ως προσωπική αυτονομία, ενώ στο κοινωνικοπολιτικό πεδίο τους απονέμουν δικαιώματα, αλλά όχι αντίστοιχες ελευθερίες.
Ο Κοντογιώργης στο έργο του που τιτλοφορείται “Ελληνισμός και ελλαδικό κράτος: δύο αιώνες αντιμαχίας 1821-2021” και κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ποιότητα, διατρανώνει ότι η ελευθερία του Γένους ανέκαθεν διερχόταν από την ελευθερία των ελληνικών πόλεων/κοινών. Η μεταλαμπάδευση των δημοκρατικών παραδόσεων του ελληνικού κόσμου από την απώτερη αρχαιότητα στη βυζαντινή Οικουμένη έγινε με την μεταφορά της πρωτεύουσας από τη δυτική Ρώμη στο Βυζάντιο το 330 μΧ από τον Μέγα Κωνσταντίνο, που σηματοδότησε την πολιτισμική προσκύρωση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην ελληνοβυζαντινή Κοσμόπολη.
Εντός αυτής ολοκληρώθηκε η ανθρωποκεντρική φυσιογνωμία του Ελληνισμού, με επίκεντρο το μητροπολιτικό δήμο της βασιλεύουσας Πόλης, όχημα την έννομη επιστασία του βυζαντινού βασιλιά και πρόσημο την περιφερειακή αυτοθέσμιση των επιμέρους πόλεων. Ακόμη και μετά την άλωση της Πόλης το 1453 μΧ, όταν ο Ελληνισμός υποδουλώθηκε στον Οθωμανό κατακτητή, διατήρησε ωστόσο -πλην ορισμένων εξαιρέσεων- το ανθρωποκεντρικό κεκτημένο του εντός των κοινών της τουρκοκρατίας (πχ. τα κοινά των Αμπελακίων, των Μαντεμοχωρίων, των Μαστιχοχωρίων κλπ).
Για λόγους που ανάγονται στον πλημμελή τρόπο που εκδηλώθηκε η ελληνική Επανάσταση και που ανάγλυφα αποδίδει ο συγγραφέας, ο Ελληνισμός ηττήθηκε το 1821 διότι απέτυχε να υλοποιήσει το διττό επαναστατικό του πρόταγμα, που ήταν αφενός η εθνική απελευθέρωση κι αφετέρου η συγκρότηση του ελληνικού κοσμοκράτους στα πρότυπα της βυζαντινής Οικουμένης. Η μνημειώδης Χάρτα του Ρήγα αποτυπώνει με ακρίβεια τα γεωγραφικά όρια του υπό σύσταση κράτους των Ελλήνων, το οποίο θα εκτεινόταν από τα νησιά της Μεσογείου ως τα πέρατα της βαλκανικής χερσονήσου και θα περιέκλειε όλον τον τότε ελληνικό κόσμο, που πληθυσμιακά υπερτερούσε άλλων εθνών της εποχής εκείνης και οικονομικά ηγεμόνευε σε τρεις αυτοκρατορίες.
Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια έβαλε ταφόπλακα στο επαναστατικό όραμα του Γένους κι επέτρεψε στις προστάτιδες δυνάμεις να εγκαθιδρύσουν ένα θνησιγενές προτεκτοράτο στον ελλαδικό χώρο. Τον Απρίλιο του 1832 μΧ οι Δυνάμεις της ευρωπαϊκής απολυταρχίας εμφύτευσαν το πολιτειακό τους ομοίωμα στη μήτρα του Ελληνισμού, ως αντάλλαγμα για την εκ μέρους τους παραχώρηση της ανεξαρτησίας του νεοσύστατου κρατιδίου στην Πελοπόννησο και Στερεά.
Έκτοτε οι περιπέτειες του Ελληνισμού εντάθηκαν με την κατάργηση των δημοκρατικών κοινών από τον Όθωνα και την καθιέρωση της βαυαρικής απολυταρχίας. Ως υποκατάστατο των καταργημένων κοινών αναδύθηκε η βουλευτοκρατία, στο πλαίσιο της οποίας καλλιεργήθηκαν οι πελατειακές σχέσεις μεταξύ πολιτικών και πολιτών. Η μετεξέλιξη της βουλευτοκρατίας του 19ου αιώνα στην κομματοκρατία του 20ου υποδηλώνει ότι πλέον το πολιτικό σύστημα ίππευσε το κράτος, και ιδιοποιήθηκε τις δημόσιες λειτουργίες του, εξωθώντας τη νεοελληνική κοινωνία σε ρόλο ιδιώτη. Αυτό το φαύλο σύστημα αφού απομύζησε κάθε δημιουργική ικμάδα του μείζονος Ελληνισμού, επιδόθηκε στον αφανισμό του και τώρα πια καταγίνεται να εξοντώσει και τον ελάσσονα ελλαδικό Ελληνισμό.
Υπό αυτό το πρίσμα ιδωμένη η ιστόρηση της διακοσιονταετηρίδας θα φωτίσει τις πραγματικές πτυχές της ελληνικής κοσμοϊστορίας σμιλεύοντας συνάμα την επανεκκίνησή της προς τα εμπρός.
H Ευαγγελία Κοζυράκη είναι Δικηγόρος Αθηνών & ειδική επιστήμων ΣτΚ, τ. Νομική σύμβουλος ΥΠΕΘΑ
