Δυναμική μέχρι και στην ενήλικη ζωή μπορεί να έχει η σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση ενός παιδιού ή εφήβου, η οποία συνήθως ασκείται από άτομα του στενού περιβάλλοντος του παιδιού. Η βία που ασκείται, οδηγεί το θύμα σε πλήρη απαξίωση του εαυτού του, ενώ το τραύμα που αφήνει μια τέτοια πράξη, προκαλεί κοινωνική απομάκρυνση, στην προσπάθεια του θύματος να προστατεύσει τον εαυτό του.
Με το πέρασμα του χρόνου όμως, το θύμα καταφέρνει τις περισσότερες φορές να το ξεπεράσει, ενώ σε αντίθετη περίπτωση, η ψυχοθεραπεία βοηθά να επουλωθούν οι πληγές που δείχνουν το ευάλωτο της ανθρώπινης υπόστασης, αλλά και τη δυνατότητά μας να συνεχίσουμε προσέχοντας τον εαυτό μας, να ζούμε τη ζωή μας.
Το «κουβάρι» των επιπτώσεων από μια τέτοια βίαιη πράξη, την αντιμετώπισή της, αλλά κυρίως το πώς θωρακίζεται ένα άτομο από την παιδική του ηλικία για να αποφεύγει τέτοια περιστατικά, «ξετυλίγουμε» μαζί με την ψυχολόγο υγείας - σεξολόγο, Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Πιστοποίησης Σεξολόγων, δρ. Εύη Κυράνα.
Η ειδικός, μας επισημαίνει ότι το βασικό συναίσθημα είναι η ντροπή, που μας οδηγεί να κρατάμε ένα τέτοιο περιστατικό μυστικό, όταν στην πραγματικότητα η συζήτησή του είναι η αρχή για την επούλωση του τραύματος που έχει δημιουργήσει.
Συνέντευξη στην Άννα Παπαδομαρκάκη
- Ποια είναι η επίπτωση από σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση στον ψυχισμό ενός παιδιού;
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες. Πρόκειται για μια πολύ αρνητική εμπειρία, όμως η ένταση και η χρονιότητα των προβλημάτων που μπορεί να προκύψουν εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Όπως π.χ. για τι είδους πράξη πρόκειται, ποιος είναι ο βαθμός της βίας που έχει ασκηθεί, για πόσο χρόνο και ποια είναι η σχέση του ατόμου με το παιδί.
Επίσης παίζει πάρα πολύ μεγάλο ρόλο και σε τι υποστηρικτικό πλαίσιο και σε τι περιβάλλον βρίσκεται ένα παιδί. Όταν βιώνει τέτοιες εμπειρίες θα περίμενε κανείς ότι θα εκδήλωνε συμπεριφορές που θα δήλωνε την κατάσταση, δηλαδή ότι θα ήταν πάρα πολύ ανήσυχο, θα είχε αϋπνία, εντάσεις. Γι΄ αυτό χρειάζεται πολλή προσοχή σε συμπεριφορές που δεν μας αρέσουν, πριν κάνουμε λάθος εκτίμηση. Να γνωρίζουμε την πραγματικότητα πριν χαρακτηρίσουμε ένα παιδί υπερδραστήριο, γιατί η ανησυχία, ακόμη και ο πόνος, μπορεί να είναι τα άμεσα συμπτώματα.
Μακροχρόνια, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι κατάθλιψη, μετατραυματικό στρες όπου κάποιος βιώνει ξανά και ξανά τις ίδιες εικόνες στη διάρκεια της ημέρας, βλέπει εφιάλτες, έχει αδυναμία συγκέντρωσης. Είναι πάρα πολύ επώδυνη κατάσταση. Επιπλέον, τα άτομα που έχουν υποστεί κακοποίηση μπορεί να οδηγηθούν σε απόπειρες αυτοκτονίας, κατάχρηση ουσιών όπως αλκοόλ και ναρκωτικών, ενώ θα έχει επιπτώσεις και στη δυνατότητά τους να κάνουν σχέσεις στην πορεία της ζωής τους.
Είναι σαν μια πληγή στον ώμο. Το πρώτο πράγμα που θα κάνεις είναι να προστατεύσεις το τραύμα. Θα το καλύψεις, θα αποφεύγεις τον συνωστισμό, δεν θα αφήσεις κάποιον να σε πλησιάσει, ακόμη κι αν κάποιος πάει να σε πλησιάσει και με καλό τρόπο, μπορεί και να επιτεθείς. Κάπως έτσι συμβαίνει και με ένα ψυχικό τραύμα. Μπορεί να κάνει κάποιον πάρα πολύ αρνητικό, οδηγεί τον άνθρωπο να κλείνεται. Όμως το σημαντικότερο είναι ότι δημιουργεί ένα αίσθημα ντροπής και στο παιδί και στον ενήλικα. Αυτός που το νιώθει, απορρίπτει τον εαυτό του.
Στην ενοχή λες ίσως ότι λάθος συμπεριφέρθηκα, αλλά έτσι θα μάθω. Στη ντροπή δεν υπάρχει τίποτα παραγωγικό. Οδηγεί η ντροπή να κρύψουμε την πραγματικότητα, οδηγεί στο μυστικό, και με αυτό δεν μπορούμε να προχωρήσουμε παραπέρα. Δεν μπορούμε να το ξεπεράσουμε.
Είναι ίσως το πιο σκληρό συναίσθημα. Αυτός που το βιώνει, νιώθει ότι ο ίδιος δεν αξίζει ή ότι είναι λάθος. Όχι ότι έκανε, ότι είναι λάθος.
Το είπε και η Σοφία Μπεκατώρου, μετά από χρόνια, ως ενήλικας πλέον, ότι αισθάνθηκε ντροπή που δεν μπόρεσε να προστατεύσει τον εαυτό της.
Το ενδιαφέρον όμως, είναι ότι όταν αποφασίσω να μιλήσω γι΄ αυτό, στη φίλη μου, στον δικό μου άνθρωπο, τότε δημιουργώ σχέσεις. Γιατί αυτό προϋποθέτει το μοίρασμα. Και μόνο έτσι μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτά τα ευαίσθητα σημεία μας.
Επιπλέον, το πρόβλημα είναι ακόμη πιο δύσκολο, αφού στο 50-60% των περιπτώσεων, τα άτομα που κακοποιούν είναι κοντινά πρόσωπα, ο δάσκαλος, ο προπονητής, ο πατέρας ο θείος... Το παιδί δέχεται αντιφατικά μηνύματα. Από τη μια μεριά παίρνει τρυφερότητα χαρτζιλίκι, εκπαίδευση, μάθηση και ταυτόχρονα, όλο το υπόλοιπο.
Βιώνει μια πολύ μεγάλη σύγκρουση πώς να τοποθετηθεί εναντίον αυτού, που του δίνει τόσα πράγματα.
- Πώς μπορεί να προστατεύσει κανείς το παιδί του, χτίζοντας την προσωπικότητά του;
Το νούμερο 1 είναι πώς θα το μάθεις να είναι υποψιασμένο. Π.χ. δεν μπορεί κανείς να αγγίζει κάτω από τα ρούχα κλπ.
Το 2ο όμως, είναι ότι πρέπει να μαθαίνουμε από παιδιά, ότι άλλο σέβομαι και άλλο υποτάσσομαι σε κάποιον που έχει εξουσία.
Όχι στην ηλικία των 13-14 ετών. Εκεί δεν θα έχει τόσο μεγάλη επίδραση. Πρέπει το παιδί να βιώνει τη διαφορά αυτή μέσα στο σπίτι του. Ακόμη και την ώρα της αγκαλιάς. Πρέπει καμιά φορά να ρωτάμε: «έχεις όρεξη να σε πάρω αγκαλιά»; Το παιδί πρέπει να βιώνει το αίσθημα του σεβασμού και να αισθάνεται ασφαλές να εκφράσει τη δυσφορία του. Πρέπει η εκπαίδευση να γίνει μέσα από τα βιώματα και στις καθημερινές σχέσεις. Το παιδί μου, δεν πρέπει να υποτάσσεται σε μένα. Άλλο σέβομαι και άλλο ακολουθώ τυφλά, όποιος και να 'ναι.
Το 3ο είναι πώς συζητείται η σεξουαλικότητα μέσα στην οικογένεια. Αν στα 13-14 ξεκινήσουμε να συζητάμε με το παιδί για το τι μπορεί να συμβεί και πώς θα προστατευθεί, δεν νομίζω θα πετύχουμε πολλά. Μόνο και μόνο που θίγουμε θέμα προστασίας, δίνουμε στίγμα αρνητικό, για ένα θέμα που έχει σημασία η ευχαρίστηση. Η σεξουαλική απόλαυση δεν μπορεί να ορίζεται μόνο εξωγενώς. Γιατί πρέπει να καταλαβαίνει το παιδί για το ίδιο τι του είναι ευχάριστο. Για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του και της σεξουαλικότητάς του, ώστε να δει μέσα του τι το ευχαριστεί, πού νιώθει καλά και πού όχι, να καταλαβαίνει τι του ταιριάζει και να το αναπτύσσει. Δεν είναι εύκολο στην κοινωνία, όπου ακόμη τα θέματα αυτά τα αντιμετωπίζει ως θέματα που έχουν και μια αρνητική χροιά, παρότι η σεξουαλική ευχαρίστηση εντάσσεται πλέον στα ανθρώπινα δικαιώματα.
- Πώς μπορεί κάποιος να ξεπεράσει τις επιπτώσεις μιας τόσο δυσάρεστης εμπειρίας;
Όταν πλέον τα χρόνια έχουν περάσει και έχει γίνει ενήλικας... Αυτό θα το κρίνει το ίδιο το άτομο. Δεν είναι απαραίτητο ότι θα χρειάζεται ψυχοθεραπεία. Γιατί μπορεί να έχει καταφέρει να το έχει διαχειριστεί το θέμα.
Αν επιθυμεί βοήθεια, επειδή είναι ιδιαίτερα θέματα, υπάρχουν ειδικοί και με εμπειρία. Δεν είναι μια mainstream διαδικασία. Είναι μια διαδικασία συγκεκριμένη που ακολουθείται στη θεραπεία για τη διαχείριση ενός τραύματος. Πρόκειται για λίγο επώδυνη διαδικασία, που αναφέρεται στις μνήμες, όπου με την κατάλληλη καθοδήγηση, μπορεί να διαχειριστεί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του για τον εαυτό του.
Βγαίνοντας από τη θεραπεία, έχει επουλώσει τις πληγές. Όχι ότι δεν υπάρχουν. Είναι όμως σαν τις ουλές. Όμως μέσα από τη διαδικασία, βγαίνει ένας άλλος άνθρωπος.
Όμως δεν θα έρθει κάποιος για ψυχοθεραπεία επειδή έχει ένα σεξουαλικό τραύμα παλιό. Θα έρθει γιατί έχει δυσκολίες στη σύγχρονη ζωή του, και μπορεί να φανεί ότι οι δυσκολίες αυτές σχετίζονται με κάποιο τραύμα παλιό. Όμως δεν είναι πάντα αυτό η αιτία πίσω από κάποιο πρόβλημα που βρίσκουμε σήμερα, και γι΄ αυτό θέλει κάποια προσοχή στη διαχείριση.
Κάποιες φορές όμως μπορεί να είναι σαν το αναψυκτικό με το ανθρακικό, που αν το κουνήσεις και το ανοίξεις βγαίνει απ΄ το μπουκάλι με όλη την ένταση. Γι΄ αυτό χρειάζεται προσοχή στη θεραπεία, ώστε όλη αυτή η ένταση να βγαίνει σταδιακά.
Κάποιοι μαθαίνουν να το κρατούν κρυφό και το βάζουν στην άκρη, αλλά στην πραγματικότητα συνεχίζει να επιδρά στη ζωή τους.
- Είναι αποτελεσματική αυτή η θεραπεία;
Ναι. Υπάρχει θεραπευτική στρατηγική συγκεκριμένη που ακολουθείται βήμα - βήμα. Γιατί ο θεραπευόμενος βιώνει εκ νέου από τη μνήμη του τα γεγονότα. Και αυτό δεν μπορεί να γίνεται βίαια. Από αυτή την αναβίωση βγαίνει πιο δυνατός και ικανός να αντιληφθεί και να δώσει ένα νόημα διαφορετικό από αυτό που έδινε πριν, το οποίο ήταν διαστρεβλωμένο.
Μαθαίνει ότι έχει τις ουλές από τις πληγές, για να του θυμίζουν ότι είναι άνθρωπος, ότι είναι δηλαδή ευαίσθητος και πρέπει να προσέχει τον εαυτό του και να χαίρεται τη ζωή.
* Η δρ. Εύη Κυράνα είναι ψυχολόγος υγείας - σεξολόγος, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Πιστοποίησης Σεξολόγων.
